Konfederacja Crédit Mutuel - drużyna z górnej półki

Zachodnie grupy spółdzielcze są dla zrzeszeń w Polsce partnerami wiarygodnymi, z których doświadczeń w zakresie organizacji grup, funkcji banku zrzeszającego, mechanizmów solidarnościowych, informatyki, marketingu i sposobów współpracy z udziałowcami, warto w pełni korzystać, aczkolwiek nie bezkrytycznie. Wzorem niedoścignionym może być Konfederacja Crédit Mutuel powstała we Francji jeszcze przed II wojną światową, obecnie drugi pod względem wielkości bank detaliczny we Francji.

Banque Fédérative du Crédit Mutuel posiada we Francji ponad 5 tys. oddziałów - najwięcej po grupie Crédit Agricole. Działa niezwykle aktywnie w dwóch regionach Francji: Bretanii na północnym wschodzie kraju i w Alzacji na wschodzie. W 2007 r. miała 365 mld euro depozytów i 182 mld euro kredytów, wypracowując 2,7 mld euro zysku netto przy zatrudnieniu 59,4 tys. osób.

Konfederacja CM zrzesza 18 banków regionalnych, a za ich pośrednictwem ok. 3000 banków (kas) spółdzielczych. Ma około 5 mln udziałowców i 8 mln klientów. Z bankami grupy współpracuje 27 tys. członków rad nadzorczych. Są to z reguły wpływowi przedstawiciele środowisk lokalnych, biznesmeni, rzemieślnicy, rolnicy - uczestniczący aktywnie w życiu banków. Od początku swej historii grupa była w całości własnością spółdzielców (Crédit Agricole został sprywatyzowany dopiero w latach 80.).

W 2008 r. grupa CM nabyła w Niemczech za 4,9 mld euro (7,7 mld dolarów) pion bankowości detalicznej amerykańskiego Citibanku. Dzięki tej transakcji CM osiągnął w tym kraju czołową pozycję na rynku kredytów konsumpcyjnych (7 proc. rynku), przejmując 340 oddziałów detalicznych, które zatrudniały 6,7 tys. osób i obsługiwały 3,3 mln klientów. W rywalizacji spółdzielcy pokonali Deutsche Bank AG, największą w Niemczech instytucję finansową. CM zapłacił w tej transakcji ponad 5-krotną wartość księgową aktywów sieci Citibanku.

Crédit Mutuel jest organizacją trzypoziomową, pierwszy stanowią banki lokalne, drugi banki regionalne, trzeci bank krajowy. Banki lokalne działają na podstawie prawa spółdzielczego i zasady: "jeden udziałowiec - jeden głos". Na poziomie regionu funkcjonuje federacja, która zarządza przepływem środków, przygotowuje procedury i regulaminy, prowadzi centralną księgowość oraz nadzór. Na czele grupy stoi konfederacja krajowa - reprezentant jej interesów wobec władz centralnych. Podstawowym założeniem organizacyjnym jest tzw. zasada subsydiarności, co oznacza, że poziom organizacji najbliższy udziałowcom (bank spółdzielczy) musi wypełnić wszystkie funkcje (zadania), do których jest zdolny. Zadania, których nie jest w stanie wykonać w sposób optymalny, powinien powierzyć innym szczeblom struktury.

Funkcje kontrolne sprawowane są przez federacje na podstawie upoważnienia udzielonego przez konfederację krajową, która z kolei otrzymała na to licencję od francuskiego odpowiednika UKNF. Zadania kontrolne nie sprowadzają się do nadzoru bankowego: federacje, jak i konfederacja pełnią również, ale nie samodzielnie, funkcje biegłych rewidentów. Bank regionalny jest bankiem banków zrzeszonych, a samodzielną działalność prowadzi w ograniczonym zakresie (w przypadku dużych klientów). Jego główną funkcją jest zarządzanie środkami banków (kas) spółdzielczych.

Płynność finansowa grupy CM gwarantowana jest na poziomie federacji (banku regionalnego), do której przekazywane są nadwyżki z banków lokalnych. Na poziomie regionu istnieją fundusze solidarnościowe na akumulację rezerw oraz na wyrównanie wyników jednostek lokalnych. Federacje składają się na fundusz gwarancyjny międzyregionalny. W przypadku deficytu banku lokalnego klienci i udziałowcy otrzymują gwarancję zwrotu swoich środków ze strony federacji, która tworzy w tym celu specjalny fundusz z części odsetek od kredytów (0,1 proc. oprocentowania). Dochody banków spółdzielczych są przekazywane do regionów. Zgodnie z dyrektywami europejskimi federacja regionalna winna posiadać co najmniej 8 mln euro. Fundusze skonsolidowanej grupy Crédit Mutuel przekraczają 1 mld euro, normy kapitałowe - inaczej niż w polskim sektorze - nie stanowią więc żadnego problemu.

Udziałowcy zachowują kontrolę na całością funkcjonowania grupy. Zarówno federacja, jak i bank regionalny mają swoje rady nadzorcze, przy czym rada federacji jest organem rozstrzygającym między walnymi zgromadzeniami. Członkami obu rad są członkowie rad wybrani na walnych zgromadzeniach federacji i banku regionalnego.

Na szczeblu federacji nie ma ścisłego odpowiednika zarządu. Rolę taką spełnia tzw. dyrekcja generalna - ta sama dla federacji i banku regionalnego - składająca się z dyrektora generalnego i jego 2 lub 3 zastępców. W sprawach strategicznych decyduje tzw. komitet dyrekcji generalnej składający się z dyrekcji generalnej i dyrektorów odpowiadających za podstawowe dziedziny funkcjonowania banku, tj. finanse, rynek, zasoby ludzkie i technologię. Analogicznie zorganizowany jest poziom krajowy, tj. konfederacja. Członkami rad obydwu instancji są członkowie rad banków spółdzielczych.

Działalność bankowa Konfederacji jest dość ograniczona. Polega przede wszystkim na zarządzaniu międzyregionalnymi funduszami solidarnościowymi, niektóre banki federalne powierzają jej swoje środki do lokowania na rynku międzybankowym, centralnie zarządzane są również środki pochodzące z oszczędności mieszkaniowych. Konfederacja udziela również kredytów, ale tylko w przypadku dużych przedsięwzięć gwarantowanych przez państwo.

Gdy bank regionalny ma kłopoty, które mogłyby oznaczać jego upadłość, straty z tego tytułu pokrywane są z międzyregionalnego funduszu gwarancyjnego przez wszystkie banki grupy, przy czym w przypadku banków lokalnych zastosowany jest ze względów podatkowych mechanizm tzw. wyrównania wyniku. Zysk jest obliczany na poziomie federacji, gdzie ustala się też wysokość udziałów członkowskich B - niezależnie od tego, czy bank lokalny wypracował dochód czy stratę. Właściciel udziałów B musi zgłosić w zeznaniu podatkowym fakt ich posiadania i zapłacić z tego tytułu podatek.

Udziały członkowskie można trzymać bądź sprzedać, są to więc fundusze niestabilne. W ostatnich latach często były wykupywane, ponieważ z reguły miały wyższe oprocentowanie niż inne produkty finansowe.

Istnieją również fundusze gwarancyjne w przypadku strat na kredytach. Wysokie fundusze własne są charakterystyczne dla sieci mutualistycznych (wzajemnej pomocy). Wiąże się to z systemem wnoszenia udziałów przez klientów banków lokalnych, którzy w momencie zaciągania kredytu zobowiązani są do jednorazowego ich wykupu, co zwiększa fundusze federacji regionalnych.

Crédit Mutual jest bankiem klientów detalicznych, nie zaś dużych przedsiębiorstw. Marża finansowa jest niewielka wskutek zmniejszania się różnicy w oprocentowaniu depozytów i kredytów. Stąd coraz większy udział prowizji w dochodach. Co ciekawe, we Francji kredytowanie samorządów terytorialnych, które nie pociąga za sobą nadmiernego ryzyka, wzbudza zainteresowanie również banków zagranicznych, np. z Niemiec. Nie trzeba do tego sieci placówek. Bank zagraniczny zakłada w Paryżu filię, zatrudnia w niej 2-3 specjalistów i jest w stanie udzielać jednostkom samorządowym pożyczek wartości setek tysięcy franków. Filie te, nie ponosząc dużych kosztów, mogą stosować minimalne marże.

Stąd też Crédit Mutuel coraz częściej zmuszony jest odchodzić od obsługi samorządów, co odbywa się ze szkodą dla jego finansów i image, ponieważ są one znakomitą witryną dla każdego banku.

CM jest drugim bankiem we Francji pod względem płatności elektronicznych oraz udziału w rynku usług dla rolnictwa. Obsługuje też największą część 750 tys. działających we Francji stowarzyszeń, których roczne obroty przekraczają łącznie 300 mld FRF. CM jest liderem płatności kartą w sieciach handlowych, a także pod względem sprzedanych ubezpieczeń. Był pierwszym, który wprowadził we Francji usługi bancassurance.

We Francji nastąpił podział banków obsługujących rolnictwo na grupę związaną z przywilejami i państwowymi preferencjami, tj. Crédit Agricole, i drugą grupę - niezależnych banków spółdzielczych Crédit Mutuel. Do 1984 r. nie konkurowały one ze sobą, każda z sieci zajmowała się odrębną działalnością: Crédit Agricole finansowała rolnictwo i sektor wiejski, Crédit Mutuel obsługiwała rachunki gmin, gospodarstw domowych, stowarzyszeń, związków spółdzielczych i rolników, lecz bez dostępu do kredytów preferencyjnych. Banki Populaires zajmowały się kredytowaniem rzemiosła i małych firm. Czasami było tak, że głowa rodziny zajmująca się uprawą występowała do Crédit Agricole o kredyt preferencyjny na materiał siewny, natomiast jego małżonka lokowała oszczędności w Crédit Mutuel. Stąd jeszcze dziś większość Francuzów ma co najmniej dwa konta bankowe.

W całej Europie Zachodniej mamy tendencję do przejmowania przez banki spółdzielcze coraz większej części rynków finansowych. Wyrazem tego jest wzrost depozytów w bankach spółdzielczych przy ich stagnacji bądź nawet spadku w bankach komercyjnych, a także wyższa wartość udzielanych kredytów i bardziej dynamiczny rozwój działalności. Dotyczy to nie tylko Crédit Mutuel, ale w równej mierze Crédit Agricole, Rabobanku w Holandii, CERA w Belgii czy DGB w Niemczech.

Swego czasu Crédit Mutuel mający silną pozycję w regionie Paryża kupił na giełdzie duży bank komercyjny CIC, co zapewniło mu podwojenie udziału na stołecznym rynku. Inna grupa spółdzielcza Crédit Agricole nabyła za 6,3 mld franków 51 proc. akcji jednego z największych francuskich banków komercyjnych - Indosuez. Przejmowanie kontroli nad bankami komercyjnymi jest możliwe dzięki posiadaniu przez banki spółdzielcze bardzo wysokich funduszy własnych. Tego typu transakcje są zwykłymi operacjami finansowymi służącymi wzmocnieniu siły grupy. Dla Crédit Mutuel to także operacje o charakterze strategicznym, pozwalające na rozwinięcie działalności poza granicami Francji.

Grzegorz Krekora, redaktor naczelny miesięcznika Nowoczesny Bank Spółdzielczy