Notariusze ograniczają konkurencję

Postępowanie przeciwko Krajowej Radzie Notarialnej zostało wszczęte w maju 2009 roku. Urząd zakwestionował postanowienie zawarte w Kodeksie Etyki Zawodowej Notariusza pozwalające notariuszowi otworzyć kancelarię w budynku, w którym mieści się już inna kancelaria jedynie pod warunkiem uzyskania zgody Rady Izby Notarialnej. Przynależność do Krajowej Rady Notarialnej i przestrzeganie uchwalonego przez nią kodeksu jest obligatoryjne dla każdego notariusza prowadzącego kancelarię.

Z informacji zgromadzonych przez UOKiK wynika, że regionalne Izby Notarialne niejednokrotnie nie zgadzały się na otwarcie kolejnych kancelarii w jednym budynku. W praktyce było to możliwe jedynie w przypadku wyrażenia zgody przez notariusza prowadzącego już działalność w tym miejscu. Zdaniem Prezes Urzędu istniejący przepis spowodował ograniczenie konkurencji pomiędzy notariuszami. Część z nich miała utrudniony dostęp do rynku, nie mogąc rywalizować o klienta z posiadającymi już kancelarię w danym miejscu. Odczuwały to również osoby korzystające z usług notariuszy. Mogły one mieć ograniczony wybór kancelarii, w szczególności w przypadku sąsiadujących z siedzibami spółek deweloperskich lub sądami.

Zgodnie z ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji. Przez porozumienia rozumie się również uchwały lub inne akty związku przedsiębiorców lub ich organów statutowych. Maksymalna sankcja finansowa za naruszenie prawa konkurencji wynosi do 10 proc. przychodu przedsiębiorcy osiągniętego w roku poprzedzającym wydanie decyzji.

Na Krajową Radę Notarialną nałożona została kara w wysokości 35 114 złotych. Poza sankcją finansową Prezes UOKiK nakazała również zmianę zakwestionowanego przepisu. Decyzja nie jest ostateczna. Krajowa Rada Notarialna ma prawo odwołania do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Usługi notarialne należą do grupy usług profesjonalnych (wolnych zawodów) - charakteryzujących się dużym zakresem samoregulacji oraz restrykcjami dotyczącymi dostępu do zawodu, dozwolonego zakresu zachowań rynkowych, czy też formy organizacyjnej prowadzenia działalności. UOKiK na bieżąco monitoruje sektor usług profesjonalnych, reagując w przypadku naruszenia konkurencji.

Wątpliwości Urzędu budzą zwłaszcza postanowienia regulaminów odnoszące się do wynagrodzenia za świadczone usługi profesjonalistów. Odgórne wpływanie przez korporacje na wysokość pobieranych opłat jest zdaniem UOKiK działalnością analogiczną do zmowy kartelowej i stanowi zagrożenie dla konkurencji na rynku. Przykładem działań Urzędu są dwie decyzje dotyczące samorządu architektów. W 2002 roku wydana została decyzja uznająca za praktykę ograniczającą konkurencję wpisanie do statutu Krajowej Izby Architektów postanowienia zobowiązującego członków do stosowania określonych postanowień ustalających minimalne ceny za wykonywane prace.

Z kolei w 2006 roku Urząd zakwestionował postanowienia wewnętrznego regulaminu, który zabraniał udziału architektom w konkursach i przetargach, gdzie podstawowym kryterium wyboru była cena. Pod lupą UOKiK znalazły się również wcześniejsze działania samorządu notariuszy. W 2002 roku Prezes Urzędu uznał za sprzeczne z prawem umieszczenie w Kodeksie Etyki Zawodowej Notariusza postanowienia określającego przyciąganie klientów poprzez proponowanie niższego wynagrodzenia za usługi notarialne za przejaw nieuczciwej konkurencji i szczególnie rażący jej przypadek.

Obecnie, dzięki interwencjom Urzędu, samorządy architektów oraz notariuszy nie stosują już zakwestionowanych postanowień.

Poza nakładaniem kar i nakazywaniem zaniechania określonych działań UOKiK analizuje również zjawiska zachodzących na różnych rynkach. Efektem tych badań są raporty, które wskazują na poziom rozwoju konkurencji w sektorze oraz mogą być podstawą do interwencji organu antymonopolowego. Przykładem jest raport dotyczący energetyki. W dokumencie rekomendowaliśmy kierunki rozwoju rynku energetycznego oraz przedstawiliśmy konkretne propozycje zmian mających na celu wprowadzenie efektywnej konkurencji w tym sektorze.

Podobne badania przeprowadzane były również w sektorze usług profesjonalnych. Ostatni z nich dotyczył zawodów: architekta oraz inżyniera budowlanego. Jak wynika z analizy Urzędu Polska na tle innych państw Unii Europejskiej posiada jedne z bardziej restrykcyjnych przepisów dotyczących dostępu do tych zawodów (np. w zakresie obowiązkowej edukacji i praktyki zawodowej przyszłych architektów, wynoszących odpowiednio pięć i trzy lata, przy obowiązkowej przynależności do izby zawodowej, która przeprowadza postępowanie egzaminacyjne dla kandydatów). Zdaniem UOKiK niezbędne dla funkcjonowania rynku usług profesjonalnych oraz rozwoju nieskrępowanej konkurencji w tym obszarze jest m.in. ograniczenie wyłącznej kontroli korporacji nad procesem egzaminowania kandydatów do zawodu.