Pożyczka między osobami fizycznymi a pdof
Umowa pożyczki to jedna z częściej stosowanych form pozyskania kapitału. Służy ona w równym stopniu przedsiębiorcom, jak i osobom nieprowadzącym działalności gospodarczej. W odróżnieniu od kredytu, pożyczka może być udzielona przez osobę fizyczną, obejmować zarówno pieniądze, jak i rzeczy ruchome oznaczone tylko co do gatunku, a także mieć charakter nieodpłatny. Udzielenie pożyczki w większości przypadków wiąże się z powstaniem obowiązków podatkowych.
Z treści art. 720 § 1 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.) wynika, że umowa pożyczki nakłada na pożyczkobiorcę obowiązek zwrotu tej samej ilości pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku i jakości. Ze swej istoty jest to więc kontrakt nieodpłatny. Strony mogą jednak umówić się na jakąś formę ekwiwalentu, która przy świadczeniu w postaci kwoty pieniędzy przybiera najczęściej formę odsetek naliczanych od kapitału, z uwzględnieniem okresu, w jakim pożyczkobiorca korzysta z kapitału.
Jeżeli zawarcie umowy pożyczki nie wiąże się z żadną gratyfikacją, powstaje pytanie, czy po stronie osoby korzystającej z kapitału nie należy rozpoznać przychodu z nieodpłatnych świadczeń. Pytanie to nabiera szczególnej wagi w sytuacji, gdy strony umowy nie łączy bliskie pokrewieństwo umożliwiające skorzystanie ze zwolnienia od podatku dochodowego.
Od kilku lat fiskus stoi niezmiennie na stanowisku, że o ile strony nie zastrzegły w umowie wynagrodzenia za udostępnienie kapitału, to po stronie pożyczkobiorcy nie występuje przychód z nieodpłatnych świadczeń generujący konieczność opodatkowania wartości przysporzenia majątkowego w postaci hipotetycznych odsetek (por. interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 22 lipca 2019 r., nr: 0113-KDIPT2-2.4011.363.2019.1.KR).
Dla porządku należy dodać, że również pożyczkodawca nie musi obawiać się konsekwencji podatkowych. Udzielenie nieoprocentowanej pożyczki nie będzie wiązało się z ustalaniem po jego stronie przychodu w postaci utraconych korzyści (por. interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 19 grudnia 2019 r., nr: 0114-KDIP3-2.4011.506.2019.2.MK1).
Jeżeli jednak w umowie zastrzeżono wynagrodzenie za korzystanie z kapitału, to otrzymane przez pożyczkodawcę odsetki są źródłem przysporzenia majątkowego i stanowią przychód w momencie ich otrzymania. Zasady opodatkowania omawianego świadczenia określa art. 30a ust. 1 pkt 1 ustawy o pdof. Wynika z niego, że od uzyskanych dochodów (przychodów) z odsetek od pożyczek, z wyjątkiem gdy udzielanie pożyczek jest przedmiotem działalności gospodarczej, pobiera się 19% zryczałtowany podatek dochodowy. Podstawę opodatkowania stanowi przychód bez pomniejszania o koszty jego uzyskania. Przychodów z odsetek nie łączy się z dochodami opodatkowanymi według skali.
Jeśli obydwie strony umowy pożyczki są osobami prywatnymi, pożyczkodawca otrzymuje pełną kwotę odsetek, od której jest zobowiązany samodzielnie obliczyć podatek, ująć go w zeznaniu rocznym PIT-38 i uiścić na rachunek urzędu skarbowego.
Natomiast gdy pożyczkobiorca jest przedsiębiorcą, a udzielone mu świadczenie miało związek z jego działalnością gospodarczą, to na nim, jako płatniku, spoczywa obowiązek pobrania zryczałtowanego podatku dochodowego od wypłacanych odsetek i wpłacenia na rachunek właściwego urzędu skarbowego w terminie do 20. dnia następnego miesiąca. W takim przypadku pożyczkodawca otrzymuje wynagrodzenie za udostępnienie kapitału pomniejszone o podatek, wobec czego nie jest już zmuszony wykazywać tego przychodu w zeznaniu rocznym ani go opodatkowywać.
Dla pożyczkodawcy udzielającego prywatnej pożyczki otrzymane odsetki pozostają przychodem z kapitałów pieniężnych. Jednak częstotliwość zawierania takich umów i ich ukierunkowanie na osiąganie zysków, a także pewien stopień zorganizowania i ciągłości, może przesądzić o uznaniu aktywności podatnika za działalność gospodarczą, nawet jeśli oficjalnie nie podjął on tej działalności. Profesjonalne udzielanie pożyczek zmienia źródło uzyskiwanych przychodów z odsetek i zasady opodatkowania. Pożyczkodawcy stają się przedsiębiorcami, a źródłem uzyskiwanych przychodów - pozarolnicza działalność gospodarcza. Dochody otrzymane w związku z udzielanymi pożyczkami mogą być wówczas opodatkowane według skali lub podatkiem liniowym.
Pożyczka, co do zasady, jest świadczeniem zwrotnym, w związku z tym przekazanie kwoty kapitału jest okolicznością neutralną podatkowo. Sytuacja zmienia się, gdy pożyczkodawca zgodzi się zwolnić pożyczkobiorcę z obowiązku zwrotu kapitału w części lub całości.
Zgodnie z art. 508 K.c., zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje. Efektem tego rodzaju porozumienia jest powstanie po stronie pożyczkobiorcy przychodu o wartości umorzonego świadczenia (por. interpretacja indywidualna Dyrektora IS w Warszawie z 19 lipca 2016 r., nr: IPPB2/4511-385/16-4/MG). Jeżeli pożyczkobiorca nie jest przedsiębiorcą, przychód ten należy do tzw. innych źródeł (art. 20 ust. 1 ustawy o pdof), co skutkuje obowiązkiem jego wykazania i opodatkowania w zeznaniu rocznym.
Jedynie pożyczkobiorcy korzystający z umorzenia kapitału pożyczki zaciągniętej u rodziny mogą czuć się komfortowo, gdyż chroni ich art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o pdof.
Stosownie do treści tego przepisu, zwolnieniu od podatku podlega wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn. W tak określonym kręgu znajdują się: małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha, teściowie, zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków oraz małżonkowie innych zstępnych.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 26.07.1991 r. o pdof (Dz. U. z 2019 r. poz. 1387 ze zm.)
autor: Małgorzata Rymarz
Gazeta Podatkowa nr 49 (1715) z dnia 2020-06-18
