Upadłość konsumencka - procedura i warunki

Zgodnie z art. 491 1 u.p.u.n. odrębne postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej stosuje się do tych osób fizycznych, do których nie mają zastosowania przepisy działu II tytułu I części pierwszej ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentowany artykuł w sposób negatywny wskazuje zatem na podmiotowy zakres stosowania postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Tym samym postępowanie odrębne nie będzie mogło być wszczęte ani wobec osób fizycznych będących przedsiębiorcami, ani wobec podmiotów niebędących przedsiębiorcami, w stosunku do których z wyraźnej woli ustawodawcy można ogłosić upadłość na podstawie przepisów działu II tytułu I części pierwszej ustawy. W świetle powyższego można zatem wyróżnić dwa rodzaje zdolności upadłościowej - gospodarczą i konsumencką, których zakres podmiotowy jest rozłączny.

Postępowanie upadłościowe w sprawach konsumenckich, oprócz oddłużenia upadłego, ma również, przynajmniej częściowo, zaspokoić wierzycieli. Z tego względu ustawodawca postanowił, iż ma być prowadzone według przepisów o postępowaniu upadłościowym, obejmującym likwidację majątku upadłego - by tą drogą spieniężyć majątek upadłego i zaspokoić należności wierzycieli. Ustawodawca nie zdecydował się jednocześnie na odrębne uregulowanie w konsumenckim postępowaniu upadłościowym stosunków majątkowych małżeńskich. Zgodnie zatem z ogólną zasadą wyrażoną w art. 124 u.p.u.n. w razie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje pomiędzy nimi rozdzielność majątkowa, a jeżeli małżonkowie pozostawali we wspólności majątkowej - ich majątek wspólny wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny. Małżonek upadłego natomiast może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym, zgłaszając tę wierzytelność sędziemu-komisarzowi. Nie ma jednakże przeszkód, aby wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej jednocześnie złożyli obydwoje małżonkowie. Ogłoszenie upadłości w stosunku do obojga małżonków powoduje, że w skład masy upadłości wejdą, oprócz majątku wspólnego, majątki odrębne każdego z małżonków.

Istotnym na tle komentowanej ustawy jest, że wniosek o ogłoszenie upadłości będzie mógł złożyć jedynie dłużnik. Wierzyciele zostali pozbawieni takiej możliwości, natomiast mogą dochodzić zaspokojenia swoich wierzytelności w ramach trwania postępowania. Konsument, aby móc wszcząć konsumenckie postępowanie upadłościowe musi być: po pierwsze, niewypłacalny, a ponadto jego niewypłacalność musiała powstać na skutek wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności. Jako przykład powstania niewypłacalności z przyczyn zależnych od dłużnika, ustawa wymienia przypadek, gdy dłużnik zaciągnął zobowiązanie będąc już niewypłacalnym, albo do rozwiązania stosunku pracy dłużnika doszło z przyczyn leżących po stronie pracownika lub za jego zgodą. W takich wypadkach Sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.

Zgodnie z założeniami ustawodawcy postępowanie upadłościowe w sprawach konsumenckich jest przywilejem dla dłużnika. Oddłużanie w tym trybie nie może być zatem zbyt częste. Ustawa przyjmuje, że okres między kolejnymi "oddłużeniami" nie może być krótszy niż lat dziesięć. Przyjęcie terminu dziesięcioletniego związane jest z tym, że jest to w polskim prawie podstawowy termin przedawnienia roszczeń cywilnoprawnych (art. 118 k.c.).

Podstawową konsekwencją wydania przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości jest likwidacja całego posiadanego przez konsumenta majątku, który będzie spieniężany, a następnie uzyskana kwota pieniężna będzie rozdzielana między wierzycieli. Konsument jest zobowiązany do wydania syndykowi całego posiadanego majątku oraz dokumentów (np. aktów własności), które się z tym wiążą. Jeżeli z kolei w skład masy upadłości wchodzić będzie lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny, w którym zamieszkuje upadły, z sumy uzyskanej z jego sprzedaży wydzielona będzie upadłemu kwota odpowiadająca przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego za okres dwunastu miesięcy. Kwotę tę określi sędzia-komisarz, biorąc pod uwagę potrzeby mieszkaniowe upadłego, w tym liczbę osób pozostających z upadłym we wspólnym gospodarstwie domowym.

Stosownie do przepisów w zakresie upadłości konsumenckiej, jeżeli upadły nie wskaże i nie wyda syndykowi całego majątku albo niezbędnych dokumentów lub w inny sposób nie wykonuje ciążących na nim obowiązków, sąd umorzy postępowanie.

Po sporządzeniu ostatecznego planu podziału, nie wcześniej jednak niż po opuszczeniu przez upadłego domu jednorodzinnego lub lokalu mieszkalnego, sąd wyda postanowienie o ustaleniu planu spłaty wierzycieli upadłego, określającego w jakim zakresie i w jakim czasie, nie dłuższym niż pięć lat, upadły jest obowiązany spłacać należności niezaspokojone na podstawie planu podziału oraz jaka część zobowiązań upadłego, po wykonaniu planu spłaty wierzycieli, zostanie umorzona. W okresie wykonywania planu spłaty wierzycieli upadły nie będzie mógł dokonywać czynności prawnych przekraczających granice zwykłego zarządu, będzie jednak uprawniony do zaciągania zobowiązań niezbędnych dla utrzymania swojego i osób, w stosunku do których ciąży na nim ustawowy obowiązek dostarczania środków utrzymania, z wyjątkiem jednak zakupów na raty lub zakupów z odroczoną płatnością.

Upadły obowiązany będzie także do składania sądowi corocznego sprawozdania z wykonania planu spłaty wierzycieli za poprzedni rok kalendarzowy. W razie niewykonywania przez upadłego obowiązków ustalonych w planie spłaty, sąd - na wniosek wierzyciela - umorzy postępowanie upadłościowe. Nastąpi to także wtedy, gdy upadły w sprawozdaniu z wykonania planu zatai swoje przychody lub w okresie wykonywania planu dokona czynności przekraczających granice zwykłego zarządu, lub gdy okaże się, że ukrywał on majątek. Umorzenie konsumenckiego postępowania upadłościowego przede wszystkim uniemożliwia ponowne ubieganie się o oddłużenie przez okres 10 lat. Z kolei w razie wykonania przez upadłego obowiązków określonych w planie spłaty, sąd wydaje postanowienie o umorzeniu niezaspokojonych zobowiązań upadłego objętych planem spłaty oraz o zakończeniu postępowania upadłościowego.

Ewa Ostrowska

radca prawny, Gregorowicz-Ziemba Krakowiak Gąsiorowski Kancelaria Prawna s.j.