W dniu 30 czerwca 2008 r. zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w Polsce miało sześćdziesiąt osiem zakładów ubezpieczeń (przed rokiem sześćdziesiąt siedem); działalność w ubezpieczeniach na życie (dział I) prowadziło trzydzieści jeden towarzystw, pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe (Dział II) obsługiwały trzydzieści cztery firmy.
Spośród posiadających licencje firm dwie nie sprzedały jeszcze żadnej polisy, a jeden zakład był w likwidacji od 2000r. Większość ubezpieczycieli (pięćdziesiąt dziewięć) miało formę organizacyjną spółki akcyjnej (trzydzieści jeden w dziale I i dwadzieścia osiem w dziale II), spośród dziewięciu towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, tylko dwa prowadziły ubezpieczenia na życie. Wszystkie firmy w dziale I i prawie wszystkie w dziale II (z dwoma istotnymi wyjątkami, ponieważ chodzi o najstarszą i najpotężniejszą spółkę oraz spółkę, która jest powołana w celu promocji polskiego eksportu) należały do prywatnych właścicieli.
Zagraniczni akcjonariusze sprawowali kontrolę w dwudziestu czterech zakładach ubezpieczeń na życie i dwudziestu jeden zakładach przyjmujących do ochrony pozostałe ryzyka osobowe i majątkowe, nie licząc funkcjonującego w tym segmencie rynku oddziału zagranicznej korporacji ubezpieczeniowej.
Większość spośród dziewięciu istniejących TUW-ów miała polskich udziałowców, z wyjątkiem dwu towarzystw (po jednym w każdym dziale ubezpieczeń), w których dominował kapitał zagraniczny. Pełny zakres ubezpieczeń w dziale I utrzymywało osiem zakładów, dziesięć innych towarzystw prowadziło ubezpieczenia w zakresie czterech grup ryzyka, ale wszystkie one oferowały polisy na życie (grupa 1) i ochronę dodatkową następstw wypadków i choroby (grupa 5). Dziewięć firm przyjmujących do ochrony ryzyka z trzech grup ubezpieczeń życiowych, najczęściej (obok ubezpieczeń na życie i NNW) włączało do swej oferty ubezpieczenia na życie z funduszem inwestycyjnym (grupa 3), lecz dwie firmy wybrały ubezpieczenia rentowe, zamiast inwestycyjnych. Pozostałe cztery zakłady ubezpieczały tylko trzynastu ubezpieczycieli realizowało ubezpieczenia rentowe. Warto odnotować, że dwie należące do zagranicznych akcjonariuszy spółki w dziale I, obok ubezpieczeń bezpośrednich zajmowały się także reasekuracją czynną.
W dziale II tylko trzy firmy: polska o dwusetletniej tradycji, zagraniczna utworzona jako filia potężnej europejskiej korporacji ubezpieczeniowej oraz największa firma prywatna przejęta przed kilkoma laty przez zagranicznego inwestora strategicznego miały uprawnienia na prowadzenie wszystkich osiemnastu grup ubezpieczeń bezpośrednich, ponadto jeszcze jedna spółka wchodząca w skład tego samego zagranicznego koncernu finansowego oferowała polisy w siedemnastu grupach ryzyka.
Większość (siedemnaście) uniwersalnych towarzystw ubezpieczeniowych przyjmowała do ochrony ryzyka sklasyfikowane w więcej niż dziesięciu grupach, ale istniały także dwie wąsko wyspecjalizowane firmy (gwarancja ubezpieczeniowa, pomoc prawna). Ubezpieczenie ogólnej odpowiedzialności cywilnej (grupa 13) oferowało dwadzieścia dziewięć zakładów, ubezpieczenia ogniowo-kradzieżowe (grupa 8 i 9) ? odpowiednio dwadzieścia siedem i dwadzieścia osiem, ubezpieczenie NNW (grupa 1), często sprzedawane w pakietach wraz z innymi produktami ? dwadzieścia sześć, autocasco (grupa 3) ? dwadzieścia siedem, ubezpieczenia komunikacyjnej OC (grupa 10) ? dwadzieścia sześć. Ubezpieczenia, na które nie ma dużego popytu, takie jak np. ubezpieczenie pojazdów szynowych (grupa 4) prowadziło tylko pięć towarzystw. Zaledwie kilku ubezpieczycieli (nie w pełnej gamie produktów) przyjmowało do ochrony casco oraz OC lotnicze i morskie (grupy 5-6 oraz 11-12), bowiem ryzyka te wymagają dużego doświadczenia, wysokich kapitałów własnych i głębokiej reasekuracji. Reasekuracją czynną w dziale II zajmowało się jedenaście zakładów (w tym jeden powołany wyłącznie w tym celu), ale żaden nie pokrywał wszystkich klas ryzyka (z 10 możliwych 8 klas pokrywały dwa zakłady, sześć kolejnych od 3 do 6 klas, reszta 1-2 klasy).
Pod względem wielkości posiadanego majątku, zakłady ubezpieczeń na życie znacznie dominowały nad firmami ?nie na życie? (non life), bowiem przypadało na nie ok. 63% sumy bilansowej całego sektora. Wartość aktywów towarzystw ubezpieczeniowych ogółem na koniec czerwca br. wyniosła 132,9 mld zł, z tego na dział I przypadało 83,2 mld zł, na dział II ? 49,7 mld zł. W analizowanym okresie dynamika aktywów zakładów ubezpieczeniowych w dziale II była o 1,9 pkt proc. wyższa niż w dziale I (wzrost odpowiednio o 8,6% i 6,7%) lecz nie zmieniło to w istotny sposób struktury działowej aktywów towarzystw ubezpieczeniowych. Kapitałowa przewaga ubezpieczycieli przyjmujących do ochrony ryzyka życiowe jest wynikiem charakteru ich długofalowej działalności inwestycyjnej na rzecz klientów.
Aktywa netto ubezpieczeń na życie, gdzie ryzyko ponosi ubezpieczający w kwocie 31,4 mld zł stanowiły prawie 38% sumy aktywów wszystkich firm w Dziale I. Warto przy tym odnotować fakt, że utrzymująca się od kilku miesięcy słaba koniunktura na giełdzie, nie tylko obniżyła rentowność części lokat i spowodowała wycofanie się niektórych klientów z tej formy inwestowania wolnych środków, ale negatywnie wpłynęła na wartość bilansową tej pozycji (zgodnie z zasadą ostrożnej wyceny), wskutek czego nastąpił spadek wartości lokat na ryzyko klienta o prawie 4,6 mld zł (o 12,7%).
Pod innymi względami struktura majątku zakładów ubezpieczeń na życie i firm non life była zbliżona. Lokaty środków własnych w obu działach ubezpieczeń były zbliżone kwotowo (47,9 mld zł w dziale I i 42,2 mld zł w dziale II), ale ich udział w aktywach (ze względu na różnice podstawy odniesienia) był znacznie wyższy w dziale II (odpowiednio 57,5% i 84,9%). Na uwagę zasługuje znacznie większe zaangażowanie firm w dziale II niż w dziale I w inwestycje bezpośrednie, polegające na tworzeniu podmiotów zależnych, realizujących zadania na rzecz macierzystych spółek; wartość tego typu inwestycji na koniec czerwca br. osiągnęła 6,4 mld zł w zakładach ubezpieczeń ?nie na życie?, a tylko 1,4 mld zł w zakładach ubezpieczeń na życie. Jednak większość środków, zarówno zakłady działu I jak i II lokowały w różne instrumenty finansowe (wartość tych inwestycji na koniec czerwca br. wyniosła odpowiednio 46,2 mld zł i 35,2 mld zł), wybierając przede wszystkim walory o niskim ryzyku, jakie charakteryzuje obligacje skarbowe i inne dłużne papiery wartościowe o stałym dochodzie. Taka strategia inwestycyjna, w pewnym stopniu, jest narzucona wymogami ustawowymi, ograniczającymi możliwości angażowania środków zakładów ubezpieczeniowych w operacje spekulacyjne, w których można osiągać wysokie zyski, ale także ponosić wielkie straty.
Główną pozycją pasywów były rezerwy techniczno ubezpieczeniowe, które ? łącznie dla całego rynku ? ukształtowały się w końcu czerwca br. na poziomie 95,6 mld zł, z tego w ubezpieczeniach na życie 69,8 mld zł (83,8% pasywów zakładów ubezpieczeń w Dziale I i 72,9% rezerw ogółem na zabezpieczenie wypłat na rzecz klientów), w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych tylko 25,9 mld zł (52,1% pasywów zakładów ubezpieczeń w dziale II). Dysproporcja ta wynika z faktu, że ubezpieczenia w dziale I nie tylko zapewniając ochronę na wypadek śmierci lub dożycia określonego wieku, mają profil inwestycyjny; występują tam rezerwa ubezpieczeń na życie (35,5 mld zł na koniec czerwca br.) oraz rezerwa ubezpieczeń na życie gdy ryzyko lokaty ponosi ubezpieczajacy (31,4 mld zł), których nie tworzą towarzystwa majątkowe. O bezpieczeństwie funkcjonowania zakładów ubezpieczeń, obok rezerw adekwatnych do przyjętego do ochrony ryzyka, bardzo ważną rolę gwaranta wypłacalności wobec klientów pełni dostosowany do wymogów ostrożnościowych poziom kapitałów własnych.
Łącznie, na koniec czerwca br. kapitały te wyniosły ogółem 32,1 mld zł (o 6,7% więcej niż na koniec czerwca 2007, ale o 1,9% mniej niż na początku okresu sprawozdawczego). Kapitał własny w towarzystwach ubezpieczeń na życie obniżył się ze względu na znacznie mniejszy zysk netto niż przed rokiem z 9,9 mld zł do 9,8 mld zł (o 1,2 %), jednak ? w porównaniu z bilansem otwarcia na br. ? spadek ten był głębszy (o 12,9%), co wywarło negatywny wpływ na wartość środków własnych i wskaźniki bezpieczeństwa ubezpieczycieli na życie. Natomiast w firmach chroniących pozostałe ryzyka osobowe i majątkowe kapitał własny wzrósł z 21,4 do 22,3 mld zł (o 3,9%). Kapitał własny w dziale II był ponad dwukrotnie większy w porównaniu z działem I, głównie ze względu na wysoki poziom kapitału zapasowego ? 12,6 mld zł, podczas gdy w zakładach ubezpieczeń na życie kapitał ten wyniósł tylko 6,5 mld zł. Kapitał podstawowy w obu działach ubezpieczeń miał zbliżoną wartość (2,4 mld zł w dziale I i 2,6 mld zł w dziale II Składka przypisana brutto w ujęciu ogółem wyniosła 29,0 mld zł (wzrosła o 33,8% w porównaniu z końcem czerwca ub. roku), z tego na dział I przypadało 18,7 mld zł (o 48,8% więcej niż przed rokiem), a na dział II 10,3 mld zł (wzrost o 13,1%). Towarzystwa z przeważającym kapitałem zagranicznym zebrały łącznie 49,6% składki brutto (w roku poprzednim 57,6%), przy czym pojawiły się dwie przeciwstawne tendencje: w ubezpieczeniach na życie udział tej grupy ubezpieczycieli obniżył się z 66,0% do 50,1%, a w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych wzrósł z 46,0% do 48,6%.
Po uwzględnieniu odpisów na rezerwy składki i na ryzyko niewygasłe oraz rozliczeń z reasekuratorami, składka na rynku ubezpieczeń wyniosła łącznie około 26,6 mld zł (wzrost w skali roku o 36,1%); w dziale I wzrosła ona do 18,4 mld zł (o 48,3%), a w dziale II do 8,3 mld zł (o 15,2%). Wartość odszkodowań i świadczeń brutto wypłaconych ogółem wzrosła do 11,7 mld zł (o 24,6% w stosunku do poprzedniego roku), z tego w ubezpieczeniach na życie do 6,9 mld zł (wzrost w stosunku do analogicznego okresu ubiegłego roku o 38,3%), w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych do 4,8 mld zł (wzrost o 9,0%). Ze względu na niski udział reasekuratorów odszkodowania i świadczenia (na udziale własnym) miały prawie taką sama wartość i wyniosły 11,8 mld zł, z tego na dział I przypadało 7,0 mld zł, na dział II ? 4,8 mld zł. Współczynnik szkodowości brutto i na udziale własnym były prawie takie same, w porównaniu z ubiegłym rokiem spadła o ok. 3 pkt proc. szkodowość zarówno w ubezpieczeniach na życie jak i w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych. Wynik techniczny wykazany przez ogół zakładów ubezpieczeniowych ukształtował się na poziomie 2,4 mld zł wobec 2,7 mld zł przed rokiem. W ubezpieczeniach na życie wynik techniczny wyniósł 1 617,0 mln zł, a w ubezpieczeniach majątkowych 769,4 mln zł (spadek odpowiednio o 307,3 mln zł i wzrost o 28,5 mln zł).
Na wynik ten złożył się zysk techniczny osiągnięty przez 41 ubezpieczycieli (w dziale I ? 22, w dziale II ? 19) oraz strata techniczna wykazana przez 25 firm (w dziale I ? 9, w dziale II ? 16). Na pogorszenie tego wyniku istotny wpływ wywarły zmiany struktury portfela i przebiegi ubezpieczeń, zwłaszcza w ubezpieczeniach na życie. W strukturze składek (zarobionych netto) w ubezpieczeniach na życie nastąpiły bardzo głębokie zmiany; składka w grupie 1 zwiększyła się w ciągu zaledwie jednego roku z 4,2 mld zł do 13,1 mld zł (ponad trzykrotnie), a równocześnie wartość składki w grupie 3 obniżyła się z 6,4 mld zł do 3,3 mld zł (spadek o 48,9%). Spowodowało to z jednej strony konieczność podniesienia rezerwy w ubezpieczeniach na życie do 8,4 mld zł (przed rokiem rezerwa ta wzrosła tylko o 0,6 mld zł), a z drugiej umożliwiło obniżenie rezerwy w ubezpieczeniach na życie, gdy ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający o 4,5 mld zł (przed rokiem rezerwa ta wzrosła o 7,9 mld zł). Wartość odszkodowań i świadczeń na udziale własnym w grupie 1 wzrosła z 2,6 mld zł do 3,4 mld zł (o 32,3%), poprawie uległy prawie wszystkie wskaźniki efektywności, lecz ? ze względu na konieczność stworzenia adekwatnej rezerwy ? wynik techniczny w tej grupie spadł z 1,0 mld zł do 0,6 mld zł. Odmienna tendencja wystąpiła w grupie 3, gdzie mimo wzrostu kwoty odszkodowań i świadczeń z 1,8 mld zł do 2,9 mld zł (o 58,9%) i pogorszenia wskaźników efektywności, wynik techniczny uległ nieznacznej poprawie. Przebieg pozostałych ubezpieczeń na życie nie miał większego wpływu na wynik techniczny ubezpieczeń bezpośrednich w tym dziale, który wyniósł 1 609,7 mln zł (wobec 1 916,0 mln zł przed rokiem). W dziale II składka przypisana brutto w ubezpieczeniach komunikacyjnej OC zwiększyła się z 3,0 mld zł do 3,3 mld zł (o 11,6%), a ze sprzedaży dobrowolnych ubezpieczeń autocasco z 2,3 mld zł do 2,7 mld zł (o 15,4%). Łącznie składka z ubezpieczeń komunikacyjnych (bez uwzględniania dodatkowych, zazwyczaj bezpłatnie oferowanych ubezpieczeń komunikacyjnej NNW i assistance) stanowiła 59,4% składki przypisanej brutto z ubezpieczeń bezpośrednich działu II (w roku poprzednim 59,5%). Odszkodowania i świadczenia wypłacone (łącznie w autocasco o OC) w ubezpieczeniach komunikacyjnych wzrosły proporcjonalnie do przypisu składki, a wynik techniczny pozostał na poziomie zbliżonym do ubiegłorocznego. Pewnej poprawie uległy ubezpieczenia majątkowe, finansowe, morskie i lotnicze, natomiast o kilkanaście milionów zł obniżył się wynik techniczny w ubezpieczeniach osobowych. W rezultacie wynik techniczny w ubezpieczeniach bezpośrednich działu II, który wyniósł 733,0 mln zł pozostał prawie tak sam jak przed rokiem (737,2 mln zł). Zagregowany wynik finansowy brutto rynku ubezpieczeń na koniec czerwca br. w kwocie około 4,9 mld zł był wyższy o ok. 0,5 mld zł w porównaniu z analogicznym okresem ub. roku, przy czym w dziale I wyniósł on 1,6 mld zł (o 1,0 mld zł mniej niż przed rokiem), w dziale II 3,2 mld zł (wzrost o 1,5 mld zł). Spadek wyniku finansowego brutto ubezpieczycieli na życie był spowodowany pogorszeniem rentowności działalności lokacyjnej o ponad 600 mln zł oraz obniżeniem wyniku technicznego o ponad 300 mln zł w porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku. Na poprawę wyniku towarzystw prowadzących pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe wpłynęła przede wszystkim działalność lokacyjna, która wygenerowała przychody o ponad 2 mld zł wyższe niż przed rokiem. Wynik finansowy netto łącznie w obu działach, w kwocie około 4,4 mld zł, był wyższy w porównaniu z analogicznym okresem ub. roku o 0,8 mld zł. W dziale ubezpieczeń na życie obniżył się on do 1,3 mld zł (o 0,8 mld zł), w dziale pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych wzrósł do 3,0 mld zł (o 1,6 mld zł więcej niż przed rokiem). Zyski wygospodarowało 48 towarzystw (w dziale I ? 22, w dziale II ? 26), stratę poniosło 18 zakładów (w dziale I ? 9, w dziale II ? 9). Wskaźniki bezpieczeństwa działalności ubezpieczeniowej uległy pogorszeniu, przede wszystkim w dziale I, bowiem w dziale II utrzymały się na poziomie sprzed roku. W porównaniu z pierwszym półroczem 2007 r. wskaźnik monitorowania działalności spadł z 499,4% do 427,8% (o 71,6 pkt proc.), na co wpłynął spadek tego wskaźnika w dziale I z 324,8% do 242,7% (o 82,1 pkt proc) i z 697,0% do 647,6% w dziale II (o 49,4 pkt proc.). Wskaźnik pokrycia rezerw lokatami utrzymał się w granicach normy w dziale I, zaś w dziale II był o ponad 50 pkt proc. wyższy od ustawowych wymogów. Do niepokojaco niskiego poziomu (45,7%) obniżył się współczynnik wypłacalności w Dziale I, co jest spowodowane zbyt niską wartością środków własnych w relacji do przypisanej składki i wymaga dokapitalizowania zakładów, które nie posiadają adekwatnych do przyjętego ryzyka kapitałów własnych. W dziale II współczynnik wypłacalności spadł o kilkanaście pkt proc. w porównaniu z analogicznym okresem ub. roku, ale nadal pozostał wysoki, co wynika nie tyle z potęgi kapitałowej firm ubezpieczeniowych, ile z relatywnie niskiego popytu na inne niż komunikacyjne, ubezpieczenia majątkowe. Wskaźnik zabezpieczenia wypłat odszkodowań, który w dziale I przekracza 400%, a w dziale II zbliza się do 500% wskazuje, że ? przynajmniej w ujęciu zagregowanym ? działające w Polsce zakłady ubezpieczeniowe dysponują zasobami kapitałowymi, które są od czterech do pięciu razy wyższe od przypisanej na udziale własnym składki, a więc nie ma zagrożenia dla wypełnienie zobowiązań wobec ubezpieczonych klientów.
