Zmarły nie pozostawił testamentu - co z jego majątkiem?

BIZNES INTERIA na Facebooku i jesteś na bieżąco z najnowszymi wydarzeniami

Prawo spadkowe traktuje, że dziedziczenie ustawowe ma miejsce wtedy, gdy zmarły nie sporządził testamentu lub w przypadku, gdy jego testament jest nieważny. Inne przykłady występowania dziedziczenia ustawowego to sytuacje, w których osoby objęte testamentem zrzekną się spadku lub nie mogą zostać spadkobiercami. Brak możliwości dziedziczenia na podstawie testamentu otwiera postępowanie beztestamentowe, wynikające z ustawy Kodeksu cywilnego z nowelizacjami. Reguły dziedziczenia ustawowego opierają się na stosunku pokrewieństwa, przysposobienia lub małżeństwa. Sam podział majątku może odnosić się do części spadku lub całości spadku zmarłego. Prawo spadkowe traktuje: "Art. 926. § 1. Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.

§ 2. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

§ 3. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą".

Z dziedziczenia ustawowego nie mogą skorzystać osoby fizyczne, które nie żyją w chwili otwarcia spadku, ani osoby prawne, które w tym czasie nie istnieją. Wyjątkiem jest dziedziczenie spadku przez poczęte dziecko, które posiada prawo do spadku, jeśli urodzi się żywe. Prawo spadkowe w artykule 927 traktuje:

"§ 1 Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.

§ 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.

§ 3. Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu".

Spadkobranie testamentowe i kolejność dziedziczenia wynikają z ustawy i polegają na zasadach pokrewieństwa. Jednak Kodeks cywilny przewiduje także możliwość wyłączenia spadkobiercy z dziedziczenia ustawowego. Dzieje się tak w sytuacji, gdy spadkobierca zostanie uznany przez sąd za niegodnego spadku. Artykuł 929 Kodeksu cywilnego traktuje, że uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes (przykłady to krąg spadkobierców ustawowych lub grupy osób objęte testamentem). Żądania uznania osoby za niegodną można dochodzić na drodze sądowej. Z ustawy wynika obowiązek wystąpienia żądania w terminie roku od dnia, w którym osoba dowiedziała się o przyczynie niezgodności. Żądanie nie może nastąpić później niż przed upływem trzech lat od otwarcia spadku.

Kto może być uznany przez prawo spadkowe za niegodnego do spadku. Zastosowanie znajdują tu zapisy wynikające z ustawy Artykułu 928 Kodeksu Cywilnego. W zapisie prawnym znajdziemy cztery przesłanki, na podstawie których można przeprowadzić wydziedziczenie. Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego jeżeli:

1. "dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
   
2. podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności,
   
3. umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego".
   

W myśl artykułu 930 paragraf 1, spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeśli spadkodawca mu wybaczył. Jeśli w chwili przebaczenia spadkodawca nie posiadał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie będzie skuteczne jedynie wtedy, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Jeśli szukasz więcej porad, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o prawie i przepisach.

Prawo spadkowe ustala kolejność dziedziczenia spadku. Podstawa prawna wynika z tytułu II Kodeksu cywilnego - Dziedziczenie ustawowe. W myśl zapisów artykułu 931 paragraf 1, spadkobranie w pierwszej kolejności przysługuje dzieciom spadkodawcy oraz jego małżonkowi. Strony dziedziczą spadek co do zasady równości, jednak część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

" § 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku".

Zasady dziedziczenia spadku przez dzieci są także wyszczególnione w paragrafie 2, który uprawnia do dziedziczenia spadku dzieci zmarłego spadkobiercy. Przepis stosuje się także odpowiednio do dalszych zstępnych uprawnionych do nabycia spadku.

" § 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych".

Spadkobranie beztestamentowe może także dotyczyć małżonka i rodziców spadkodawcy, w przypadku braku zstępnych. W tej sytuacji zasady udziału w spadku zostały określone przez artykuł 932 Kodeksu Cywilnego, w którym czytamy:

"§ 1. W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice.

§ 2. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku.

§ 3. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.

§ 4. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.

§ 5. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.

§ 6. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku".

Zasady dziedziczenia spadku beztestamentowego umożliwiają także dziedziczenie przez dziadków spadkodawcy. Taki spadkobierca będzie brany pod uwagę w dziedziczeniu, jeśli nie istnieją osoby o bliższym stopniu pokrewieństwa lub nie mogą brać udziału w spadku (np. poprzez uznanie ich niegodnymi).

Dalsza kolejność dziedziczenia wynika z zapisów ustawowych. Kodeks cywilny z nowelizacjami traktuje, iż w następna kolejność dziedziczenia beztestamentowego przypada na pasierbów. W tym przypadku spadkobranie dotyczy dzieci małżonka, o ile w momencie otwarcia spadku ich rodzice nie żyją i nie istnieją inni spadkobiercy o bliższym stopniu pokrewieństwa.

Końcowa kolejność dziedziczenia spadku przypada na gminę ostatniego miejsca zamieszkania spadkobiercy lub Skarb Państwa. Spadek będzie przekazany, jeśli spadkobierca ustawowy nie jest możliwy do odszukania, nie da się ustalić jego miejsca zamieszkania w Polsce lub miejsce to znajduje się za granicą.

Zasady beztestamentowego dziedziczenia spadku określają kolejność przyznawania spadku oraz wielkość dziedziczenia. Prawo spadkowe umożliwia małżonkowi żądanie ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego. Zachodzi tu warunek wspólnego gospodarowania ze spadkodawcą i wspólnego korzystania z przedmiotów urządzenia domowego. Rozliczenia małżonka odbywają się na podstawie przepisów o zapisie zwykłym. Podstawa prawna dziedziczenia ponad udział spadkowy została określona w artykule 939 paragraf 1:

"Małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie zwykłym".

Od uprawnienia w dziedziczeniu istnieją wyjątki. W myśl paragrafu 2, z powyższych uprawnień nie mogą korzystać małżonkowie, u których ustało wspólne pożycie za życia spadkodawcy. Co więcej, prawo spadkowe przewiduje możliwość nieuwzględniania małżonka w spadku. Podstawa ustawowa to artykuł 940 Kodeksu cywilnego. Małżonek nie będzie włączony do grupy spadkobierców, jeśli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy. Zachodzi tu ustawowa konieczność stwierdzenia, że żądanie to było uzasadnione (np. w wyniku rozprawy rozwodowej). W myśl paragrafu 2, wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu.

Wyłączenia małżonka z dziedziczenia ustawowego może żądać każda ze stron, której należy się spadek ustawowy (pozostali spadkobiercy). Powództwo można wytoczyć w terminie do sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku. Termin ten nie może być dłuższy niż rok od otwarcia spadku.

Kolejność spadkowa małżonka nie jest brana pod uwagę, jeśli nastąpił podział majątku po rozwodzie. W tym przypadku podział majątku po rozwodzie zamyka drogę wzajemnych roszczeń pomiędzy byłymi małżonkami, a masa spadkowa przysługuje w kolejności ustawowej. Podstawa ustawowa wykluczająca udział w spadku to także wydziedziczenie członka rodziny. Wydziedziczenie dotyczy spadku na mocy testamentu. Podział majątku może nie uwzględniać zstępnych, małżonka i rodziców, którzy mogliby być uprawnieni do zachowku. W myśl artykułu 1008 Kodeksu cywilnego wydziedziczenie może nastąpić w przypadku gdy, uprawniony do zachowku:

1. "wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.
   
2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci.
   
3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych".

Przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z treści testamentu.

***