Czy można zakończyć działalność spółki kapitałowej bez jej likwidacji?

Likwidacja stanowi proces, którego zakończeniem jest rozwiązanie spółki handlowej i wykreślenie jej z Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). Ustawa z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. z 2017 r., poz. 1577, dalej: "k.s.h.") nie zawiera postanowień, które jednolicie regulują zagadnienie procesu likwidacji dla wszystkich spółek handlowych. Inaczej należy zakończyć działalność gospodarczą spółki osobowej, a inaczej - kapitałowej.

Z uwagi na charakter wskazanych form prowadzenia działalności inne będą również czynniki wpływające na konieczność przeprowadzenia procesu likwidacyjnego.

Zgodnie z k.s.h. przeprowadzenie likwidacji spółki zwykle warunkuje skuteczne rozwiązanie przedsiębiorstwa. Wyjątkiem są regulacje odnoszące się do spółek osobowych, pozwalające na odstąpienie od czasochłonnego procesu likwidacyjnego. Tę furtkę mogą wykorzystać także wspólnicy spółek kapitałowych - mają oni przecież prawo przekształcić przedsiębiorstwo w spółkę osobową i rozwiązać ją bez obowiązkowej likwidacji, a więc w sposób mniej wymagający zarówno pod względem prawnym, jak i finansowym.

Procedura przekształcenia spółki kapitałowej w osobową polega na zmianie formy prawnej i struktury organizacyjnej podmiotu przekształcanego przy jednoczesnym zachowaniu ciągłości praw i obowiązków spółki kapitałowej. Dzięki temu utrzymuje się charakter prowadzonej działalności i trwają dalej stosunki umowne z kontrahentami.

Do przekształcenia dochodzi z chwilą wpisu spółki osobowej do rejestru i wykreślenia spółki kapitałowej z urzędu przez sąd rejestrowy (art. 552 k.s.h.). Skuteczna transformacja spółki wymaga spełnienia warunków określonych przez Kodeks spółek handlowych (art. 556 k.s.h.).

W pierwszej kolejności zarząd spółki kapitałowej zobowiązany jest przygotować plan przekształcenia w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Przygotowanie tego dokumentu wymaga znajomości nie tylko przepisów prawnych, ale również zagadnień ekonomiczno-finansowych ustawowo określonych w art. 558 k.s.h. W kolejnej fazie postępowania należy zawiadomić wspólników o planowanym podjęciu uchwały o przekształceniu - co najmniej dwukrotnie w odstępie nie krótszym niż dwa tygodnie i nie później niż na miesiąc przed dniem podjęcia uchwały.

Do przekształcenia spółki kapitałowej w osobową dochodzi, gdy za przekształceniem wypowiedzieli się wspólnicy reprezentujący minimum 2/3 kapitału zakładowego. Umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub statut spółki akcyjnej mogą jednak przewidywać surowsze wymogi. Dodatkowo w przypadku przekształcenia w spółkę komandytową lub komandytowo-akcyjną ustawodawca przewidział szczególne warunki określone w art. 576 k.s.h. - oprócz wymaganej większości głosów niezbędne jest uzyskanie zgód osób, które w nowej spółce mają posiadać status komplementariusza, czyli osoby odpowiadającej całym swoim majątkiem osobistym i bez żadnych ograniczeń za przyszłe zobowiązania spółki wobec wierzycieli. Kolejnym obowiązkiem jest wydanie dokumentów akcji na nowo z uwagi na to, że z dniem przekształcenia dotychczasowe są unieważniane.

Procedurę przekształcenia kończy złożenie wniosku o wpis przekształcenia do rejestru oraz ogłoszenie przekształcenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Tych czynności mogą dokonać zarząd przekształconej spółki kapitałowej lub wspólnicy reprezentujący powstałą spółkę osobową.

Procedura przekształcenia wymaga od wspólników znajomości przepisów prawa, umiejętności sporządzania bilansu przekształceniowego i specyfiki podejmowanych uchwał. Niejednokrotnie skutkiem przekształcenia jest konieczność zmiany korpusu firmy i wprowadzenia ładu korporacyjnego, co może wiązać się z potrzebą podjęcia współpracy z doświadczonym zespołem doradców i ekspertów z zakresu prawa i finansów.

W związku z tym, że w spółkach osobowych prowadzenie spraw powierzone jest samym wspólnikom, proces ich likwidacji i rozwiązania jest znacznie prostszy niż ten dotyczący spółek kapitałowych, który wiąże się z przeprowadzeniem czynności likwidacyjnych.

Te są skomplikowane i długotrwałe. Otworzyć likwidację w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjnej można po uprawomocnieniu się orzeczenia o rozwiązaniu spółki przez sąd albo powzięcia przez wspólników uchwały o rozwiązaniu spółki, o czym stanowią art. 274 k.s.h. i 461 k.s.h. (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 19 listopada 2010 r., sygn. IV SA/Wa 1367/10). Czynności likwidacyjne w spółkach kapitałowych związane są z ustanowieniem likwidatorów, którymi w większości przypadków są członkowie zarządu, chyba że umowa lub statut stanowią inaczej. Jednym z głównych obowiązków likwidatorów jest sporządzenie bilansu otwarcia likwidacji, ogłoszenie o otwarciu likwidacji w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, przygotowanie sprawozdania likwidacyjnego dla sądu, dbanie o właściwy podział majątku oraz złożenie wniosku o wykreślenie z KRS.

Szczególne korzyści związane z przekształceniem spółki kapitałowej w spółkę osobową są widoczne już na pierwszy rzut oka. Na skutek zaistnienia przyczyn rozwiązania następuje likwidacja lub, co ważniejsze, ma miejsce inna dyspozycja dotycząca majątku spółki, która odnosi się do ustania jej bytu prawnego. Przepisy Kodeksu spółek handlowych przyznają wspólnikom spółek osobowych szczególne uprawnienie - mogą oni wybrać sposób zakończenia działalności spółki i podziału majątku.

Art. 67 ust. 1 k.s.h. reguluje szczególne prawo wspólników spółki jawnej, którzy mogą uzgodnić inny sposób zakończenia działalności spółki, aniżeli przeprowadzenie jej obowiązkowej likwidacji, do której zobowiązuje art. 58 k.s.h. Zastosowanie tej instytucji możliwe jest w odniesieniu do wszystkich spółek osobowych, które wprost odwołują się do zasad dotyczących spółki jawnej. Jest to zasadnicza różnica w stosunku do spółek kapitałowych, w których taki przywilej nie przysługuje.

Zakończenie działalności gospodarczej w spółce osobowej bez procesu likwidacji jest rozwiązaniem prostszym dla samych wspólników, charakteryzującym się mniejszym stopniem skomplikowania prawno-finansowego i zakresem obowiązków. Wspólnicy spółki osobowej nie muszą bowiem otwierać likwidacji, sporządzać bilansu otwarcia i zamykać likwidacji, nie obowiązują ich też sztywne zasady dotyczące podziału majątku. Po prostu określają oni sposób zastąpienia procedury likwidacyjnej. Co ważne, kończąc funkcjonowanie spółki osobowej, wspólnicy nie są zobowiązani upłynnić całości majątku spółki. Mogą zatem postanowić o podziale majątku w naturze czy zbyciu przedsiębiorstwa lub jego części na rzecz osób trzecich (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 17 grudnia 2012 r., sygn. I ACa 970/12). Możliwe jest również przejęcie majątku przez jednego ze wspólników wraz ze zobowiązaniem do zaspokojenia wierzycieli (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2011 r., sygn. IV CSK 473/10).

Wierzytelności spółki osobowej stanowią majątek, który może zostać podzielony swobodnie, według woli i ustaleń samych wspólników. Warunkiem jest jedynie podjęcie przez wszystkich wspólników zgodnej uchwały. Dotychczasowi wspólnicy mogą też określić dogodne dla nich samych zasady spłaty zobowiązań spółki w sytuacji, gdy nie zostały one całkowicie pokryte w momencie zakończenia funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Po rozdysponowaniu majątku bez ogłoszenia likwidacji wspólnicy są zobowiązani złożyć do sądu wniosek o wykreślenie spółki z rejestru.

Sprawna możliwość zakończenia działalności gospodarczej spółki osobowej jest niewątpliwą korzyścią dla wspólników, którzy wcześniej zdecydowali się przekształcić spółkę kapitałową. Podejmowanie przedmiotowych transformacji może okazać się pomocne dla przedsiębiorców również z punktu widzenia zagadnień podatkowych. Zwrócić należy uwagę, że organy skarbowe wyposażane są w coraz nowsze instrumenty prawne służące zapewnieniu jak największych wpływów finansowych do Skarbu Państwa. Szczególne zainteresowanie organów podatkowych podczas dokonywanej likwidacji spółki kapitałowej kierowane jest na kwestie związane z rozdysponowywaniem składników jej majątku.

W tym celu Fiskus wykorzystuje przyjętą przez siebie wykładnię art. 14a ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. - o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2017 r., poz. 2343, dalej jako: "ustawa o CIT") stojąc na stanowisku, iż wydanie aktywów wspólnikom w trakcie likwidacji spółki powoduje przychód podatkowy po stronie rozwiązywanego podatnika. Negatywne stanowisko sądów administracyjnych w tym zakresie argumentuje, że spółka w trakcie likwidacji nie osiąga żadnych korzyści majątkowych w sytuacji przekazania wspólnikom majątku, który pozostał po spłacie wszystkich wierzycieli. Tym samym spółka nie może osiągać przychodu w wyniku dokonania przedmiotowych czynności. Pomimo że sądy administracyjne podkreślają nieodpłatność i jednostronność czynności przekazywania aktywów niepieniężnych na rzecz udziałowców - Fiskus pozostaje nieprzekonany i konsekwentnie zobowiązuje spółki do regulowania podatku CIT.

Różnorodność stanowisk poszczególnych organów podatkowych, jak i sądów administracyjnych powoduje, że każda likwidacja spółki prawa handlowego wymaga indywidualnego podejścia i oceny pod kątem jej skutków prawnych i podatkowych. Dostrzegając coraz intensywniejsze działania Fiskusa - ukierunkowane na zwiększanie kontroli skarbowych, których celem jest zapewnienie jak największych wpływów do budżetu państwa pochodzących od przedsiębiorców - niezbędne jest wykorzystywanie profesjonalnego doradztwa prawnego nie tylko na etapie rozwiązania spółki. Przedmiotowe wsparcie dedykowanego zespołu ekspertów podczas całości trwania działalności gospodarczej może uchronić podatnika przed niesłusznym opodatkowaniem spółki. Dotyczy to chociażby częstych zmian Fiskusa odnośnie interpretacji przepisów prawa podatkowego. W takich przypadkach spółki przy współpracy doradców podatkowych uprawnione są występować z wnioskami o wydanie indywidualnych interpretacji przepisów podatkowych w celu ochrony swoich interesów.

Mając na uwadze powyższe, decydując się na proces przekształcenia spółki kapitałowej w spółkę osobową należy właściwie przygotować dokumentację prawno-finansową podmiotu, co warunkuje skuteczne przeprowadzenie transformacji. Każdorazowo należy również zbadać aspekty podatkowe przekształcenia w oparciu o audyt podatkowy firmy tak aby nie narazić się na odpowiedzialność finansową wobec Skarbu Państwa.

^{Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku oraz doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców}