Długi podatkowe przedsiębiorców (nie) do umorzenia

Warunki pomocy

Urząd skarbowy może, na wniosek podatnika, umorzyć zaległości podatkowe w całości lub w części. Przewiduje to art. 67a § 1 pkt 3 Ordynacji podatkowej.

Umorzenie zaległości podatkowej powoduje umorzenie odsetek za zwłokę w całości lub w takiej części, w jakiej została umorzona zaległość podatkowa.

Wniosek o umorzenie nieuregulowanego w terminie podatku można złożyć w trakcie postępowania egzekucyjnego. Egzekucja nie zostanie jednak z tego powodu wstrzymana. Dopiero umorzenie dochodzonej zaległości podatkowej - w formie decyzji urzędu skarbowego - kończy postępowanie egzekucyjne.

Umorzenie zaległości podatkowej uzależnione jest od istnienia ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego. Firmy i osoby prowadzące działalność gospodarczą muszą spełnić dodatkowe wymogi. W ich przypadku brane są pod uwagę również regulacje dotyczące pomocy publicznej. Przedsiębiorcy mogą otrzymać ulgę: niebędącą pomocą publiczną, stanowiącą pomoc de minimis lub stanowiącą pomoc publiczną na cele wskazane w art. 67b § 1 pkt 3 Ordynacji podatkowej, np. na zatrudnienie, restrukturyzację czy ochronę środowiska. Podatnik musi określić we wniosku, o którą z tych ulg się ubiega, a ponadto dołączyć wymagane w związku z tym dokumenty (na ogół chodzi o pomoc de minimis).

Wyjątkowa ulga

Przedsiębiorcom trudno jest przekonać urząd skarbowy o zasadności umorzenia zaległości podatkowych.

Ulga ta z samego założenia ma wyjątkowy charakter. Umorzenie niezapłaconych podatków stanowi bowiem odstępstwo od zasady powszechności opodatkowania i oznacza rezygnację z pewnej części wpływów budżetowych. Przyjmuje się, że taka ulga przysługuje podatnikom, którzy stali się niewypłacalni z powodu losowych i niezawinionych przez nich okoliczności. Sądy administracyjne podkreślają jednak, że powinna być uwzględniana także normalna sytuacja ekonomiczna podatnika, wysokość uzyskiwanych przez niego dochodów oraz ponoszone wydatki.

Wobec przedsiębiorców stosuje się wyższe standardy. Okazuje się, że nie mogą liczyć na umorzenie zaległości podatkowych, gdy dotyka ich spadek rentowności czy zmiana koniunktury na rynku. Mała dochodowość i duże koszty to normalne - a nie nadzwyczajne - warunki prowadzenia firmy. Każdy wykonujący działalność gospodarczą musi brać pod uwagę ryzyko wahań popytu i podaży, opóźnienia w zapłacie za zrealizowane usługi, straty materiałowe itp. Przedsiębiorca powinien samodzielnie uwzględnić zmiany na rynku. Konsekwencji nietrafionych decyzji i utraty zysków nie wolno rekompensować umorzeniem zaległości podatkowych (por. wyrok NSA z dnia 7 lutego 2018 r., sygn. akt II FSK 204/16). Okolicznością przemawiającą za odstąpieniem od zasady powszechności opodatkowania nie jest konieczność spłaty kredytów i pożyczek w okresie uzyskiwania mniejszych dochodów. Przedsiębiorca dobrowolnie bowiem podejmuje decyzję o zaciągnięciu takich zobowiązań (por. wyrok NSA z dnia 28 czerwca 2018 r., sygn. akt II FSK 8/18). Umorzenia zaległości podatkowych nie uzyska się również z powodu nierzetelności kontrahenta oraz konieczności zmiany lub rozwiązania umowy. Wpisane jest to bowiem w ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej (por. wyrok NSA z dnia 27 października 2017 r., sygn. akt II FSK 2620/15). Nawet całkowitej nierentowności nie uznaje się za przesłankę umorzenia zaległości podatkowych. Przedsiębiorca musi przewidywać brak pozytywnych wyników ekonomicznych (por. wyrok NSA z dnia 5 października 2017 r., sygn. akt II GSK 13/16).

Uznaniowa decyzja

Na niekorzyść przedsiębiorców działa nie tylko ugruntowana praktyka, ale i uznaniowy charakter decyzji umorzeniowych.

Urząd skarbowy, stwierdzając istnienie ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego, może zastosować ulgę albo odmówić jej udzielenia. Wyboru może dokonać z uwzględnieniem różnych kryteriów: sytuacji ekonomicznej, dotychczasowej postawy podatnika w zakresie wywiązywania się ze zobowiązań podatkowych, okoliczności powstania zaległości podatkowej, zakresu wnioskowanej ulgi itp.

Sądy administracyjne coraz częściej jednak mówią o konieczności wyznaczania granic, w obrębie których organ podatkowy powinien podejmować decyzję, jeżeli stwierdzi istnienie przesłanki ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego. Uznaniowość nie może oznaczać pełnej swobody i oderwania od okoliczności sprawy. Sąd, kontrolując decyzję dotyczącą umorzenia zaległości podatkowej, nie może oceniać kryteriów przyjętych przez organ podatkowy i zobowiązać go do wydania takiego a nie innego rozstrzygnięcia. Nie wolno mu jednak przystać na przypadki korzystania przez urzędników z przyznanych im kompetencji w sposób dowolny, nieracjonalny lub sprzeczny z podstawowymi regułami konstytucyjnymi (wyrok NSA z dnia 2 marca 2016 r., sygn. akt II FSK 2474/15). Wybór rozstrzygnięcia w granicach uznaniowości nie może być dokonany z rażącym naruszeniem zasady sprawiedliwości, wskutek uwzględnienia kryteriów oczywiście nieistotnych lub nielogicznych czy na podstawie fałszywych przesłanek. Nieracjonalne jest takie podejście, gdy od organu podatkowego wymaga się wyczerpującego ustalenia stanu faktycznego, a jednocześnie pozostawia się mu pełną swobodę w wyborze konsekwencji prawnych tego stanu faktycznego (por. wyrok NSA z dnia 25 kwietnia 2018 r., sygn. akt II FSK 2567/17).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2018 r. poz. 800 ze zm.)

autor: Małgorzata Żujewska
Gazeta Podatkowa nr 103 (1560) z dnia 2018-12-24

GOFIN podpowiada