Fiskus nie umorzy zobowiązania pobitemu podatnikowi

"Ważny interes podatnika to sytuacja, gdy z powodu nadzwyczajnych, losowych przypadków podatnik nie jest w stanie uregulować zaległości podatkowych" (wyrok NSA z 22.04.1999 r., SA/Sz 850/98). Jednak zdaniem fiskusa napaść, pobicie i wymuszenie, w wyniku których podatnik stał się niewypłacalny, nie spełniają przesłanki "losowości" czy "nadzwyczajności" do przyznania mu ulgi, bo sam jest winien temu, że go napadnięto (wyrok WSA w Szczecinie z 24.05.2018 r., I SA/Sz 508/17).

We wrześniu 2010 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego (dalej: NUS) obciążył podatnika zobowiązaniem do uiszczenia zryczałtowanego podatku dochodowego od osób fizycznych za 2002 r. Wskutek odwołania organ odwoławczy zmienił w 2013 r. jego wysokość. Trzy lata później podatnik zwrócił się do NUS o umorzenie części zaległości podatkowej. Za podstawę wniosku przywołał napaść i pobicie, których padł ofiarą w maju 2010 r. W ich wyniku został na nim wymuszony podpis na wekslach, co doprowadziło go do poważnych kłopotów finansowych.

Pomimo faktu skazania w marcu 2014 r. winnych napadu, na skutek którego powstały istotne kłopoty zdrowotne i niemożność podjęcia pracy przez poszkodowanego, dwa organy fiskusa: najpierw NUS decyzją ze stycznia 2017 r., a następnie Dyrektor Izby Administracji Skarbowej (dalej: DIAS), utrzymując ją w mocy decyzją wydaną trzy miesiące później, odmówiły umorzenia zaległości w zryczałtowanym podatku dochodowym wnioskującemu o to podatnikowi.

Nie pomogło wykazanie jako jedynego źródła utrzymania zasiłku chorobowego ani też powołanie się na fakt, iż wydanie decyzji o obowiązku zapłaty podatku nastąpiło na podstawie przepisu, o którego niekonstytucyjności orzekł Trybunał Konstytucyjny. DIAS uznał, że: "...konieczność ponoszenia wydatków bytowych, problemy finansowe, zdrowotne strony, nie stanowią zdarzeń wyjątkowych, dotykających w jakiś szczególny sposób podatnika, bowiem są to elementy codziennej egzystencji i dotyczą ogółu społeczeństwa" (I SA/Sz 508/17).

Oczywiste jest, że zawarta w Rozdziale 7a Ordynacji podatkowej (Dz.U. 1997, nr 137, poz. 926) instytucja ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych ma charakter uznaniowy. Przesądził o tym ustawodawca, używając terminu "może" w zakresie kompetencji organu podatkowego do jej przyznawania. "Instytucja umorzenia zaległości podatkowej ma charakter uznaniowy (...). Stąd też w przypadku stwierdzenia, że w sprawie występuje którakolwiek z przesłanek określonych w art. 67a § 1 O.p. (ważny interes podatnika lub interes publiczny albo obie przesłanki łącznie) - organ w sposób uznaniowy podejmuje decyzję o wyborze alternatywy - czy przyznać podatnikowi ulgę w spłacie zobowiązań podatkowych, czy też nie" (wyrok NSA z 04.01.2017 r., II FSK 3615/14). Pogląd ugruntował się w orzecznictwie: wyrok WSA w Opolu z 22.10.2014 r., I SA/Op 778/13; wyrok WSA w Krakowie z 21.01.2015 r., I SA/Gd 47/15; wyrok WSA w Gdańsku z 09.03.2016 r, I SA/Gd 1743/15; wyrok NSA z 06.07.2017 r., II FSK 1710/15.

Jednak sądy przypominają organom, w kompetencji których leży przyznanie ulgi, o jednej ważnej rzeczy: "Uwzględnienie wniosku podatnika nie będzie więc żadnym "aktem łaski", ale efektem rzetelnej oceny, co w ustalonych realiach stanu faktycznego będzie z punktu widzenia społecznego korzystniejsze: zastosowanie ulgi, czy też odmowa uwzględnienia żądania strony" (wyrok NSA z 10.02.2016 r., II FSK 3139/13, zob. także: wyrok WSA w Krakowie z 26.09.2013 r., I SA/Kr 1115/13; wyrok WSA w Łodzi z 24.02.2016 r., I SA/Łd 866/15; wyrok WSA w Szczecinie z 28.04.2016 r., I SA/Sz 194/16).

Organy podatkowe, odrzucając wnioski o umorzenie zaległości, najczęściej uzasadniają swoją decyzję tym, iż przychylanie się do nich stanowiłoby wyraz dyskryminacji wobec osób, które pomimo niekorzystnej sytuacji ekonomicznej potrafią regulować ciążące na nich zobowiązania. Kolejnym z głównych argumentów fiskusa jest dbałość o zachowanie dyscypliny podatkowej społeczeństwa i zabezpieczenie interesu publicznego, a więc interesu ogółu społeczeństwa. Tak też organy argumentowały swą odmowną decyzję w niniejszej sprawie.

Jakkolwiek fiskus by nie uzasadniał odmowy przyznania ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych, to argumentacja przedstawiona napadniętemu podatnikowi przekracza granice przyzwoitości:

"Organ odwoławczy nie kwestionował, że Strona w dniu 21 maja 2010 r. została napadnięta i pobita przez M. H. i A. K. oraz siłą została zmuszona do podpisania weksli na łączną kwotę [...]zł, jednak zauważył, że zdarzenie to miało bezpośredni związek z niewywiązaniem się strony z zobowiązań, powstałych w związku z nabyciem od M. H., "[...]" S.A. we W.. Zatem nie było spowodowane działaniem czynników, na które Podatnik nie miał wpływu, gdyż było zależne od sposobu jego postępowania" (I SA/Sz 508/17).

Przy rozpatrywaniu wniosku podatników, organy, mając na uwadze ważny interes podatnika, winny szczegółowo badać, czy jego sytuacja życiowa predestynuje go do udzielenia wnioskowanej ulgi. Powinny także rozważyć, czy przemawia za tym szeroko rozumiany interes publiczny (wyrok WSA w Łodzi z 24.02.2016 r., I SA/Łd 866/15). Co istotne, organy powinny kierować się aktualną sytuacją podatnika, w jakiej się znajduje w chwili podejmowania przez organ decyzji w sprawie przyznania ulgi (wyrok NSA z 27.04.1988 r., SA/Kr 289/88).

Powszechne zjawisko udzielania odmowy przyznania ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych znalazło się w kręgu zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich. Zarzucił on organom uwzględnianie wniosków tylko w sytuacji stwierdzenia przez nie wystąpienia zdarzeń nadzwyczajnych lub losowych:

"...organ powinien brać pod uwagę także uwarunkowania ekonomiczne i rodzinne. (...) Czy zasadna jest bowiem odmowa umorzenia zaległości podatkowej, która może pozbawić rodzinę środków niezbędnych do minimum egzystencji, a w konsekwencji - skutkować koniecznością uzyskania pomocy państwa w innej formie?" (RPO, sprawa nr V.511.922.2014).

Wyrokiem z 24.05.2018 r. WSA w Szczecinie uchylił zaskarżoną decyzję organu. Sąd potwierdził charakter uznaniowy instytucji ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych. Organ, nawet mimo stwierdzenia zaistnienia przesłanek do umorzenia zaległości, może odmówić uwzględnienia wniosku. Jednakże taką negatywną dla podatnika decyzję powinien jasno, wyczerpująco i szczególnie przekonująco uzasadnić.

"W celu prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy organy miały obowiązek ustalenia rzeczywistej sytuacji w jakiej znalazł się Skarżący i czy ma ona wpływ na wykonanie obowiązku podatkowego w kontekście przesłanek ważnego interesu podatnika lub interesu społecznego. (...) W ocenie Sądu organ nie sprostał wymaganiom stawianym prawidłowo przeprowadzonemu postępowaniu..." (I SA/Sz 508/17).

Autor:radca prawny Robert Nogacki