Gdy ZUS uzna dzieło za zlecenie
Od dłuższego czasu ZUS kontroluje zawarte umowy o dzieło. W szczególności bada, czy praca wykonywana przez daną osobę na jej podstawie faktycznie nosi znamiona dzieła, czy odpowiada umowie zlecenia. Jeśli zakwestionuje fakt zawarcia umowy o dzieło, uznając ją za umowę zlecenia, skutkiem tego będzie objęcie wykonawcy obowiązkiem ubezpieczeń w ZUS i wymierzenie składek. W konsekwencji podmiot zlecający zobowiązany będzie sporządzić i przekazać za taką osobę odpowiednie dokumenty do ZUS, a także opłacić zaległe składki.
Właściwe zaszeregowanie zawartej z daną osobą umowy jako dzieło lub zlecenie powinno zostać poprzedzone wcześniejszą analizą przepisów prawnych charakteryzujących cechy tych umów (tj. art. 627 oraz art. 734 K.c. - Dz. U. z 2016 r. poz. 380). Wynika z nich, iż zakres odpowiedzialności w umowie o dzieło i zlecenia są inne. W odróżnieniu od umowy o dzieło, przyjmujący zamówienie w umowie zlecenia (umowie o świadczenie usług) nie bierze na siebie ryzyka pomyślnego wyniku spełnianej czynności. Jego odpowiedzialność za właściwe wykonanie umowy oparta jest bowiem na zasadzie starannego działania, podczas gdy odpowiedzialność strony przyjmującej zamówienie w umowie o dzieło niewątpliwie jest odpowiedzialnością za rezultat.
Katalog tytułów określających obowiązek ubezpieczeń (społecznych i zdrowotnego) w ZUS zawarty jest odpowiednio w ustawach: o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Ustawodawca nie wskazał w nich jednak wykonywania samodzielnej umowy o dzieło. Oznacza to, że zawarcie takiej umowy nie wiąże się z obowiązkiem opłacania z tego tytułu składek do ZUS. Wyjątkiem od tej zasady jest umowa o dzieło zawarta z własnym pracodawcą lub wykonywana na rzecz własnego pracodawcy. Wtedy wykonawca dzieła podlega obowiązkowi ubezpieczeń w ZUS.
Inaczej jest przy umowie zlecenia. Osoba wykonująca taką umowę podlega z tego tytułu obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu (od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy). Niekiedy po spełnieniu określonych warunków obligatoryjne może być dla zleceniobiorcy tylko ubezpieczenie zdrowotne. Tak jest wtedy, gdy wykonawca umowy posiada już inny tytuł do ubezpieczeń.
Zatem zawarcie umowy o dzieło jest korzystniejsze pod względem finansowym od umowy zlecenia. Umowa o dzieło, o ile jest wykonywana samodzielnie, nie podlega bowiem żadnym obciążeniom składkowym w ZUS.
W praktyce wiele firm, w celu zaoszczędzenia na składkach ZUS, zawiera z osobami umowy o dzieło. Jeżeli ZUS stwierdzi (w czasie prowadzonej kontroli lub postępowania wyjaśniającego), że umowa taka została zawarta dla pozoru albo w celu obejścia prawa, wówczas uznaje ją za nieważną. Następnie zmienia jej kwalifikację prawną na umowę o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy o zleceniu. Takie działania uznawane są często przez przedsiębiorców za niezgodne z prawem. Twierdzą oni bowiem, że ZUS nie posiada kompetencji do kwestionowania ważnie zawartych umów kodeksowych. Przekonanie takie jest błędne. Do zakresu działania tego organu należy bowiem w szczególności stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych oraz kontrola wykonywania - zarówno przez płatników składek, jak i ubezpieczonych - obowiązków w zakresie tych ubezpieczeń. ZUS jest więc uprawniony do weryfikowania czy osoba niezgłoszona do ubezpieczeń społecznych posiada tytuł do objęcia tymi ubezpieczeniami określony obowiązującymi przepisami. W tym zakresie posiada on prawo do badania zarówno faktu zawarcia umów, jak i ich treści.
Konsekwencją uznania przez organ rentowy umowy o dzieło za umowę zlecenia jest objęcie zleceniobiorcy obowiązkiem ubezpieczeń w ZUS z tego tytułu. To obliguje jednocześnie zleceniodawcę do zgłoszenia takiej osoby do obowiązkowych ubezpieczeń w tym organie (na druku ZUS ZUA, gdy zlecenie stanowi dla zleceniobiorcy tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego lub ZUS ZZA, gdy obligatoryjne jest dla niego wyłącznie ubezpieczenie zdrowotne).
Ponadto zleceniodawca, za każdy miesiąc wykonywania pracy na zleceniu, musi przekazać za zleceniobiorcę do ZUS odpowiednie dokumenty rozliczeniowe z naliczonymi w nich składkami ubezpieczeniowymi (tj. druk ZUS RCA, w którym wykazuje m.in. wyliczone składki społeczne i zdrowotną lub ZUS RZA, w którym wykazuje m.in. wyliczoną składkę zdrowotną). Raporty te za każdy miesiąc świadczonej pracy na zleceniu dołącza do deklaracji rozliczeniowej - ZUS DRA.
Po sporządzeniu i przekazaniu do organu rentowego dokumentów rozliczeniowych za zleceniobiorcę na koncie płatnika składek powstanie niedopłata z tytułu składek. W każdym takim przypadku organ rentowy jej zapłaty wymaga od płatnika. Zleceniodawca może jednak zwrócić się do zleceniobiorcy z roszczeniem o opłacenie składek w części przez niego finansowanej. Dodatkowo od opłaconych po terminie składek należne są od płatnika odsetki za zwłokę. Nalicza się je od następnego dnia po dniu upływu terminu ich płatności do dnia zapłaty zaległości włącznie.
|
"Nadana umowie określona treść i nazwa nie przesądza o charakterze łączącego strony stosunku prawnego. Powstałe w praktyce obrotu umowy mogą łączyć w sobie wskazane elementy charakterystyczne dla umowy zlecenia i umowy o dzieło, w takim przypadku o tym jaki jest to stosunek prawny decydują cechy przeważające". Wyrok SA w Łodzi z dnia 25 czerwca 2013 r., sygn. akt III AUa 1554/12 |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.)
Ustawa z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej... (Dz. U. z 2015 r. poz. 581 ze zm.)
autor: Aneta Dąbrowska
Gazeta Podatkowa nr 29 (1279) z dnia 2016-04-11