Mandatem karnym można nałożyć karę grzywny w wysokości do 500 zł, a w przypadku, gdy czyn zabroniony wyczerpuje znamiona wykroczeń określonych w dwóch lub więcej przepisach ustawy nawet do 1000 zł, ale tylko gdy:
1) schwytano sprawcę wykroczenia na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia,
2) stwierdzi popełnienie wykroczenia naocznie pod nieobecność sprawcy albo za pomocą urządzenia pomiarowego lub kontrolnego, a nie zachodzi wątpliwość co do osoby sprawcy czynu
- w tym także, w razie potrzeby, po przeprowadzeniu w niezbędnym zakresie czynności wyjaśniających, podjętych niezwłocznie po ujawnieniu wykroczenia. Nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego nie może nastąpić po upływie 14 dni od daty ujawnienia czynu w wypadku, o którym mowa w pkt 1, i 30 dni w wypadku, o którym mowa w pkt 2.
Funkcjonariusz nakładający grzywnę zobowiązany jest określić jej wysokość, wykroczenie zarzucone sprawcy oraz poinformować sprawcę wykroczenia o prawie odmowy przyjęcia mandatu karnego i o skutkach prawnych takiej odmowy. Należy podkreślić, iż sprawca wykroczenia może odmówić przyjęcia mandatu karnego. Jednakże w takim przypadku - w razie odmowy przyjęcia mandatu karnego lub nieuiszczenia w wyznaczonym terminie, należy liczyć się z tym, że organ, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę, występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie
Wówczas, sąd na posiedzeniu może wydać wyrok nakazowy w sprawach o wykroczenia, w których wystarczające jest wymierzenie nagany, grzywny albo kary ograniczenia wolności. Sąd orzeka bez udziału stron. Orzekanie w postępowaniu nakazowym może nastąpić, w sytuacji, gdy okoliczności czynu i wina obwinionego nie budzą wątpliwości. Wydając wyrok nakazowy, sąd uznaje za ujawnione dowody dołączone do wniosku o ukaranie. Sąd nie może wydać wyroku nakazowego jeżeli obwiniony jest:
1) jest głuchy, niemy lub niewidomy;
2) zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności.
Obwinionemu i oskarżycielowi publicznemu przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do sądu, który wydał wyrok nakazowy, w terminie zawitym 7 dni od doręczenia tego wyroku. W razie wniesienia sprzeciwu wyrok nakazowy traci moc. Sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych. Po uprawomocnieniu się wyroku sądu wymierzającego karę grzywny podlega ona egzekucji administracyjnej według Ustawy z dnia 17 czerwca 1996r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Od mandatu karnego należy odróżnić opłatę dodatkową. Opłata dodatkowa jest nakładana w przypadku stwierdzenia braku odpowiedniego dokumentu przewozu bądź w razie stwierdzenia braku ważnego dokumentu poświadczającego uprawnienie do bezpłatnego albo ulgowego przejazdu przewoźnik lub osoba przez niego upoważniona pobierają właściwą należność za przewóz i opłatę dodatkową albo wystawiają wezwanie do zapłaty.
Wysokość opłaty dodatkowej ustalana jest na podstawie § 2 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 20 stycznia 2005 r. w sprawie sposobu ustalania wysokości opłat dodatkowych z tytułu przewozu osób, zabranych ze sobą do przewozu rzeczy i zwierząt oraz wysokości opłaty manipulacyjnej (Dz. U. z 2005r. Nr 14, poz. 117), biorąc za podstawę cenę najtańszego biletu jednorazowego normalnego stosowaną przez danego przewoźnika, w następujący sposób:
- jako 50-krotność tej ceny - za przejazd bez odpowiedniego dokumentu przewozu;
- jako 40-krotność tej ceny - za przejazd bez ważnego dokumentu poświadczającego uprawnienie do bezpłatnego albo ulgowego przejazdu;
- jako 20-krotność tej ceny - za naruszenie przepisów o przewozie rzeczy i zwierząt, a w szczególności za zabrane ze sobą do środka transportu:
a) rzeczy lub zwierzęta, za których przewóz taryfa przewiduje opłaty - bez odpowiedniego dokumentu przewozu,
b) rzeczy wyłączone z przewozu albo rzeczy dopuszczone do przewozu na warunkach szczególnych - bez zachowania tych warunków;
- jako 150-krotność tej ceny - za spowodowanie przez podróżnego zatrzymania lub zmiany trasy środka transportu bez uzasadnionej przyczyny.
Z kolei opłatę manipulacyjną zgodnie z § 3 tego rozporządzenia ustala się, uwzględniając ponoszone przez przewoźnika koszty czynności związanych ze zwrotem albo umorzeniem opłaty dodatkowej, w wysokości nie wyższej niż 10% tej opłaty dodatkowej. Przewoźnik może określić w regulaminie przewozu lub taryfie obniżenie wysokości opłaty dodatkowej w razie natychmiastowego jej uiszczenia lub w terminie wyznaczonym w wezwaniu do zapłaty.
Pobrana należność za przewóz i opłata dodatkowa, po uiszczeniu opłaty manipulacyjnej odpowiadającej kosztom poniesionym przez przewoźnika, podlegają zwrotowi, a w przypadku wezwania do zapłaty - umorzeniu, w przypadku okazania przewoźnikowi przez podróżnego ważnego dokumentu przewozu, którego nie miał podczas przejazdu w terminie 7 dni od dnia przewozu bądź udokumentowania przez podróżnego, nie później niż w terminie 7 dni od dnia przewozu, uprawnień do bezpłatnego lub ulgowego przejazdu.
Podróżnemu przysługuje - na podstawie § 4 rozporządzenia Ministra Transportu i budownictwa z dnia 24 lutego 2006 r. w sprawie ustalania stanu przesyłek oraz postępowania reklamacyjnego (Dz. U. z 2006, Nr 38, poz. 266) - prawo do złożenia reklamacji, w przypadku gdy nie zgadza się z treścią wezwania do zapłaty i może udowodnić, że posiadał ważny dokument przewozu lub dokument poświadczający jego uprawnienie do przejazdu bezpłatnego lub ulgowego. Reklamację dotyczącą sporządzonego wezwania do zapłaty z tytułu przewozu osób należy złożyć w formie pisemnej we wskazanej w pouczeniu jednostce organizacyjnej przewoźnika nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania wezwania do zapłaty.
Odpowiedź na reklamację powinna być udzielona niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia przyjęcia reklamacji przez przewoźnika. Nieudzielenie przez przewoźnika odpowiedzi na reklamację w wymaganym terminie skutkuje uwzględnieniem reklamacji. Warto wiedzieć, że w przypadku odmowy uwzględnienia reklamacji pasażer może dochodzić swoich praw przed sądem powszechnym, właściwym do rozpoznania spraw cywilnych.
