Kiedy można dostać karę za nieokazanie ksiąg?
Weryfikacja poprawności rozliczeń podatkowych opiera się w znacznej mierze na analizie ksiąg i dowodów księgowych posiadanych przez podatnika. Odmowa okazania urzędnikom skarbowym potrzebnych dokumentów może skończyć się wysokimi karami finansowymi - wymierzanymi w trybie porządkowym lub w postępowaniu karnym skarbowym. Sankcje grożą nie tylko podatnikom, ale także biurom rachunkowym prowadzącym ich sprawy księgowe.
Szczególny dowód
Podatki takie jak VAT, PIT czy CIT są rozliczane na zasadzie samoobliczenia. Oznacza to, że podatnicy sami określają wysokość zobowiązań podatkowych - ustalając stan faktyczny i stosując odpowiednie regulacje prawa podatkowego - a następnie wykazują ją w składanych deklaracjach.
Urząd skarbowy ma prawo zbadać poprawność tych wyliczeń w ramach czynności sprawdzających, kontroli lub postępowania podatkowego (w zakresie i zgodnie z celem poszczególnych procedur). Weryfikacja opiera się przede wszystkim na analizie ksiąg podatkowych i dowodów księgowych. Termin "księgi podatkowe" obejmuje księgi rachunkowe, podatkową księgę przychodów i rozchodów, ewidencje oraz rejestry, które dla celów podatkowych mają obowiązek prowadzić podatnicy, płatnicy lub inkasenci.
Dokumenty te mają szczególną moc dowodową w postępowaniu podatkowym. Potwierdza to art. 193 Ordynacji podatkowej. Księgi podatkowe prowadzone rzetelnie i w sposób niewadliwy stanowią dowód tego, co wynika z zawartych w nich zapisów. Księgi podatkowe uznaje się za rzetelne, gdy dokonywane w nich zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty. Księgi podatkowe niewadliwe to natomiast prowadzone zgodnie z zasadami określonymi w odrębnych przepisach. Nie zawierają błędów o charakterze formalnym. Nie każde uchybienie jest jednak dyskwalifikujące. Księgi podatkowe prowadzone w sposób wadliwy są akceptowane, jeżeli nieprawidłowości nie mają istotnego znaczenia dla sprawy.
Kara dyscyplinująca
Brak wglądu do ksiąg i dowodów księgowych utrudnia urzędnikom skarbowym weryfikację rozliczeń podatkowych. Ignorowanie wezwań o udostępnienie potrzebnych dokumentów może przede wszystkim skończyć się wymierzeniem kary porządkowej.
2.800 zł - maksymalna kara porządkowa w 2016 r.
Karę porządkową można otrzymać za bezzasadną odmowę okazania lub nieprzedstawienie w wyznaczonym terminie dokumentów, których obowiązek posiadania wynika z przepisów prawa, ksiąg podatkowych i dowodów księgowych. Urząd skarbowy ma prawo stosować taki środek dyscyplinujący w trakcie czynności sprawdzających, kontroli oraz postępowania podatkowego.
Ukaranym może być nie tylko podatnik, a w przypadku gdy sprawa dotyczy osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej - osoba będąca ustawowym reprezentantem danego podmiotu, członkiem organu uprawnionego do reprezentowania go lub upoważniona do prowadzenia jego spraw. Urzędnicy mogą nałożyć karę porządkową także na pełnomocnika podatnika. Właściciele biur rachunkowych, którym podatnicy zlecają prowadzenie czy przechowanie ksiąg podatkowych i dowodów księgowych, mogą natomiast otrzymać karę porządkową za bezzasadną odmowę okazania lub nieprzedłożenie w wyznaczonym terminie ksiąg rachunkowych (a więc nie wszystkich rodzajów ksiąg) lub dokumentów będących podstawą dokonywania w nich zapisów. Taki krąg potencjalnych ukaranych wynika z art. 262 Ordynacji podatkowej.
Organ podatkowy prowadzący sprawę stosuje karę porządkową w ramach tzw. uznania administracyjnego - może ją wymierzyć w celu zdyscyplinowania danej osoby, ale nie musi. Ukarany może bronić się przed obciążeniem swojego budżetu. Są dwa środki obrony: zażalenie na postanowienie o nałożeniu kary porządkowej oraz wniosek o jej uchylenie. Tryb zażaleniowy stosuje się w przypadku kwestionowania zasadności wymierzenia sankcji. Wniosek o uchylenie kary porządkowej można natomiast złożyć, gdy wykonanie wymaganego obowiązku było niemożliwe z przyczyn obiektywnych.
Zarówno zażalenie, jak i wniosek wnosi się w ciągu 7 dni od dnia doręczenia postanowienia o nałożeniu kary porządkowej. Ukarany, który nie składa żadnego środka zaskarżenia, powinien natomiast w tym terminie wpłacić wymierzoną kwotę.
Grzywna za utrudnienia
Nieokazanie ksiąg podatkowych w trakcie czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej może skończyć się o wiele poważniejszymi dolegliwościami finansowymi niż kara porządkowa.
Ten, kto udaremnia lub utrudnia osobie uprawnionej do przeprowadzenia wspomnianych procedur wykonywanie czynności służbowych, naraża się na odpowiedzialność karną skarbową. Stanowi tak art. 83 Kodeksu karnego skarbowego. Za utrudnianie lub udaremnianie wykonania czynności służbowych uznaje się w szczególności nieokazanie na żądanie urzędników księgi lub innego dokumentu dotyczącego prowadzonej działalności gospodarczej. Tak samo traktowane jest ich niszczenie, uszkodzenie, czynienie bezużytecznym, ukrywanie, usuwanie. Księgą w tym kontekście jest księga rachunkowa, podatkowa księga przychodów i rozchodów, ewidencja, rejestr lub inne podobne urządzenia ewidencyjne, do prowadzenia których obliguje prawo.
Karą za opisany czyn jest grzywna. Osobie, której zachowanie zostanie zakwalifikowane jako przestępstwo skarbowe, może być ona obecnie wymierzona w granicach od 616,60 zł do 17.758.080 zł. Za wykroczenie skarbowe grozi grzywna od 185 zł do 37.000 zł. Karę za wykroczenie skarbowe może wymierzyć upoważniony urzędnik. Orzeka on jednak wyłącznie w postępowaniu mandatowym. Taki tryb stosuje się, gdy sprawca jest znany, okoliczności popełnionego przez niego czynu nie budzą wątpliwości, a wystarczającą karę za uchybienie stanowi grzywna nieprzekraczająca podwójnego minimalnego wynagrodzenia za pracę (obecnie do 3.700 zł). Sprawca musi ponadto zgodzić się na taką formę wymierzenia sankcji.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2015 r. poz. 613 ze zm.)
Ustawa z dnia 10.09.1999 r. - Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186 ze zm.)
autor: Małgorzata Żujewska
Gazeta Podatkowa nr 55 (1305) z dnia 2016-07-11