Kiedy podatnik nie może skorzystać ze zwolnienia podmiotowego z VAT?

1. Wyłączenie z prawa do zwolnienia z VAT ze względu na limit obrotów

Jak wskazano wcześniej, ze zwolnienia z podatku VAT nie mogą korzystać podatnicy, u których wartość sprzedaży opodatkowanej przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 150.000 zł.

W celu określenia momentu utraty prawa do zwolnienia z VAT, ustawodawca nałożył na podatników obowiązek bieżącego ewidencjonowania obrotów.

1.1. Limit obrotów dla podatników rozpoczynających działalność gospodarczą

W myśl przepisu art. 113 ust. 9 i 10 ustawy podatnik rozpoczynający w trakcie roku podatkowego wykonywanie czynności podlegających opodatkowaniu VAT jest zwolniony z tego podatku, jeżeli przewidywana przez niego wartość sprzedaży nie przekroczy, w proporcji do okresu prowadzonej działalności gospodarczej w roku podatkowym, kwoty 150.000 zł.

Jeżeli faktyczna wartość sprzedaży, w proporcji do okresu prowadzonej działalności gospodarczej, przekroczy w trakcie roku podatkowego powyższą wartość, zwolnienie traci moc z momentem jej przekroczenia.

Zwrócić należy uwagę, że kwota limitu o którym mowa jest limitem rocznym. Oznacza to, że dla podmiotów rozpoczynających działalność, kwota ta obliczona w proporcji do okresu prowadzenia działalności będzie niższa i zależeć będzie od tego, w którym dniu miesiąca w trakcie roku rozpoczęto działalność gospodarczą.

Aby wyliczyć wartość kwoty, która powoduje utratę prawa do zwolnienia podmiotowego, w sytuacji gdy podatnik rozpocznie działalność w trakcie 2012 r., należy zastosować następujący wzór:

A = B × C/D

gdzie:

A - oznacza graniczną kwotę obrotu w proporcji do okresu prowadzonej działalności, której przekroczenie powoduje utratę zwolnienia,

B - oznacza limit określony w art. 113 ust. 1, czyli 150.000 zł,

C - oznacza liczbę dni prowadzenia działalności, jaka pozostała do końca roku,

D - oznacza liczbę dni w roku podatkowym.

Należy zwrócić uwagę na to, że rok 2012 jest rokiem przestępnym. Tak więc powstaje wątpliwość jaką liczbę dni należy przyjąć do wyliczenia granicznej kwoty uprawniającej do zwolnienia: 365 czy 366.

W ustawie o VAT pojęcie "rok podatkowy" użyte w art. 113 nie zostało zdefiniowane. Stosownie do art. 11 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm.), przez rok podatkowy rozumie się rok kalendarzowy, chyba że ustawa podatkowa stanowi inaczej. Jedynie ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.) w art. 114 przyjmuje, iż za rok należy przyjąć trzysta sześćdziesiąt pięć dni. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, miesiąc liczy się za dni trzydzieści, a rok za dni trzysta sześćdziesiąt pięć.

Natomiast żadne przepisy podatkowe nie określają, iż w sytuacji gdy mowa jest o roku podatkowym, należy przyjąć trzysta sześćdziesiąt pięć dni.

Z uwagi na brak jednoznacznego wskazania, co należy rozumieć przez rok podatkowy, wydaje się, że przyjęcie zarówno liczby 365 dni jak i 366 jest prawidłowe. Tym bardziej, że różnice w wyliczeniu limitu obrotów są niewielkie.

Dzieląc kwotę 150.000 zł na 366 dni otrzymamy dzienny limit zwolnienia od podatku VAT w kwocie 409,836 zł, natomiast przy 365 dniach limit ten stanowi 410,959 zł. Różnica wynosi 1,123 złote. Jeżeli zatem podatnik rozpoczynający działalność przykładowo w dniu 20 lutego 2012 r. będzie liczył limit obrotu zwolnienia od VAT przyjmując, że rok podatkowy ma 366 dni, to jego roczny limit zwolnienia przy 316 dniach do końca roku podatkowego wyniesie 129.508,18 zł. Natomiast jeżeli przyjmie się 365 dni, to limit ten stanowi 129.863,04 zł. Różnica w tym przypadku wyniesie 354,86 zł.

Jak widać korzystniejsze dla podatnika będzie rozwiązanie drugie, czyli przyjęcie do wyliczenia 365 dni, bowiem w tym przypadku limit ten jest nieco wyższy.

W związku z brakiem oficjalnego stanowiska Ministerstwa Finansów w tej sprawie, zdaniem redakcji bezpieczniejsze dla podatnika jest liczenie limitu obrotu w roku kalendarzowym 2012 w sposób szczególny, czyli przyjmując jego pełne 366 dni. Jeśli jednak podatnik zdecyduje by zastosować do wyliczeń drugą opcję (365 dni), to naszym zdaniem, z powodu braku regulacji tego problemu w przepisach podatkowych, organ podatkowy nie powinien kwestionować postępowania podatnika.

1.2. Jak wyliczyć kwotę uprawniającą do zwolnienia?

Do wyliczenia kwoty obrotu uprawniającej do zwolnienia przyjmuje się łączną wartość sprzedaży opodatkowanej netto (bez podatku VAT), o czym stanowi art. 113 ust. 1 ustawy.

Pojęcie sprzedaży na potrzeby ustawy o VAT zostało zdefiniowane w art. 2 pkt 22 i obejmuje odpłatną dostawę towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport towarów, wewnątrzwspólnotową dostawę towarów.

Tak więc do limitu obrotów uprawniających do korzystania ze zwolnienia podmiotowego nie wlicza się importu towarów i usług oraz wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów, co oznacza, że obrotów z tych tytułów nie należy uwzględniać przy wyliczaniu wartości sprzedaży. Ponadto na podstawie art. 113 ust. 2 ustawy do limitu tego nie wlicza się odpłatnej dostawy towarów oraz odpłatnego świadczenia usług zwolnionych od podatku, a także towarów, które na podstawie przepisów o podatku dochodowym są zaliczane przez podatnika do środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji.

Pamiętać przy tym należy, że właściwe określenie momentu powstania obowiązku podatkowego wpływa na termin rozliczenia podatku. Jak wskazano w art. 4 Ordynacji podatkowej, obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach.

Moment powstania obowiązku podatkowego w podatku VAT jest określony przepisami art. 19-21 ustawy o VAT. Przykładowo, w przypadku usług budowlanych ustawodawca określił szczególny moment powstania obowiązku podatkowego. Jak wynika z art. 19 ust. 13 pkt 2 ustawy o VAT, obowiązek podatkowy w tym przypadku powstaje z chwilą otrzymania zapłaty, nie później jednak niż 30. dnia od dnia wykonania tych usług. Zatem jeżeli w stosunku do robót wykonanych w grudniu 2011 r. obowiązek podatkowy powstał dopiero w styczniu 2012 r., to przyjmuje się, że sprzedaż tych usług nastąpiła w styczniu 2012 r. W związku z tym ich wartość nie będzie uwzględniana przy ustalaniu limitu w 2012 r.

2. Wyłączenia przedmiotowe z prawa do odliczenia

Podatnicy, którzy zamierzają skorzystać ze zwolnienia podmiotowego muszą mieć na uwadze, iż ustawodawca wyłączył z tego prawa podmioty dokonujące sprzedaży wyrobów i usług wymienionych szczegółowo w art. 113 ust. 13 ustawy.

Z prawa do zwolnienia podmiotowego wyłączeni są podatnicy:

• dokonujący dostawy wyrobów z metali szlachetnych lub z udziałem tych metali, których lista zawarta jest w załączniku do rozporządzenia w sprawie faktur;
   
• dokonujący dostawy towarów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, z wyjątkiem: energii elektrycznej i wyrobów tytoniowych w rozumieniu przepisów o podatku akcyzowym;
   
• dokonujący dostawy nowych środków transportu, terenów budowlanych oraz przeznaczonych pod zabudowę;
   
• wykonujący usługi prawnicze;
   
• świadczący usługi w zakresie doradztwa, z wyłączeniem doradztwa rolniczego związanego z uprawą roślin i hodowlą zwierząt, a także związanego ze sporządzaniem planu zagospodarowania i modernizacji gospodarstwa rolnego;
   
• świadczący usługi jubilerskie;
   
• niemający siedziby działalności gospodarczej na terytorium kraju.

Powyższe wyłączenie oznacza, że bez względu na wysokość osiągniętych obrotów podatnik jest obowiązany do rejestracji jako czynny podatnik VAT i rozliczania tego podatku od całej działalności.

W art. 113 ust. 13 ustawodawca określił ponadto czynności, których wykonanie przez podatnika zwolnionego podmiotowo z VAT podlega opodatkowaniu VAT. Jest to import towarów i usług, wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów oraz dostawa towarów, dla której podatnikiem jest ich nabywca.

Należy podkreślić, iż jest to wyłączenie przedmiotowe, co oznacza, że podatnik zwolniony z VAT, który dokonał np. importu towarów, nie traci prawa do zwolnienia podmiotowego, a musi jedynie opodatkować tę czynność, tj. import.

Zwolnienia podmiotowego nie stosuje się również przy świadczeniu usług, dla których zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 8 podatnikiem jest ich usługobiorca, czyli usług w zakresie przenoszenia uprawnień do emisji do powietrza gazów cieplarnianych, o których mowa w ustawie z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. nr 122, poz. 695), jeżeli usługodawcą jest podatnik, o którym mowa w art. 15, niekorzystający ze zwolnienia wynikającego z art. 113 ust. 1 i 9.