Ochrona kapitału zakładowego - fikcja czy rzeczywistość?

Tylko 5.000 zł

Przepisy prawa unijnego wymagają, aby w celu zarejestrowania spółki akcyjnej lub uzyskania przez nią zezwolenia na rozpoczęcie działalności prawo państw członkowskich przewidywało, że subskrybowany kapitał minimalny nie może być ustalony w wysokości mniejszej niż 25.000 euro. Tego rodzaju wymagań brak jest w odniesieniu do spółek z o.o. Między innymi dlatego możliwe było obniżenie przewidzianego w art. 154 § 1 Kodeksu spółek handlowych minimalnego kapitału zakładowego spółki z o.o. z 50.000 zł do zaledwie 5.000 zł. Zmiana ta nastąpiła 8 stycznia 2009 r.

Po tej dacie nastąpił wysyp nowo rejestrowanych spółek o kapitale zakładowym pokrywającym się z ustawowym minimum. W tego rodzaju spółkach kapitał zakładowy faktycznie nie spełnia funkcji gwarancyjnej.

Bezprawne wypłaty

Szereg przepisów Kodeksu ma służyć ochronie kapitału zakładowego, tj. zapobiegać sytuacji, gdy aktywa spółki spadają poniżej poziomu gwarantującego pokrycie kapitału zakładowego. Najistotniejszym spośród nich jest art. 189 § 2 K.s.h., który zabrania wspólnikom otrzymywania z jakiegokolwiek tytułu wypłat z majątku spółki potrzebnego do pełnego pokrycia kapitału zakładowego.

Sformułowanie "z jakiegokolwiek tytułu" nie pozostawia żadnych wątpliwości. Spółka nie może więc z majątku niezbędnego do pełnego pokrycia kapitału zakładowego np. zwracać pożyczek udzielonych jej przez wspólników, a nawet wypłacać im wynagrodzeń za pracę czy z tytułu umów zlecenia. Instrumentem zabezpieczającym zwrot spółce nienależnie pobranych wypłat jest powództwo przewidziane w art. 198 K.s.h. Przepis ten nakłada na wspólnika oraz członków organów spółki odpowiedzialnych za bezprawną wypłatę obowiązek jej zwrotu na rzecz spółki.

Uchwała o likwidacji

System ochrony kapitału zakładowego uzupełnia też art. 233 K.s.h. Przepis ten nakłada na zarząd obowiązek zwołania zgromadzenia wspólników celem powzięcia uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki, w sytuacji gdy spółka ponosi straty kwalifikowane, tj. gdy aktywa nie wystarczają na pokrycie sumy całego kapitału zapasowego, kapitałów rezerwowych oraz połowy kapitału zakładowego. Podjęcie uchwały przez wspólników ma na celu wdrożenie programu naprawczego lub ewentualnie powzięcie decyzji w sprawie likwidacji spółki.

Niestety, art. 233 K.s.h. jest w praktyce przepisem martwym. W spółkach o kapitale zakładowym wynoszącym 5.000 zł, nawet niewielkie wydatki mogą powodować zdekapitalizowanie i w teorii powstanie obowiązku zwołania zgromadzenia wspólników. Członkowie zarządu z powodu nieświadomości stanu prawnego, a w niektórych przypadkach na skutek intencjonalnego działania, nie podejmują kroków celem podjęcia przez wspólników uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki. Warto jednak zauważyć, że jeśli uda się wykazać, że takie działanie przyczyniło się do wyrządzenia spółce lub podmiotowi trzeciemu szkody, to członkowie zarządu mogą za swoje zaniechanie zostać pociągnięci do odpowiedzialności odszkodowawczej.

Jak ma się bronić wierzyciel?

Regulacje Kodeksu spółek handlowych dotyczące ochrony kapitału zakładowego dotyczą relacji na liniach wyznaczonych pomiędzy wspólnikami, zarządem i spółką. Nie dają natomiast wierzycielom żadnego instrumentu, dzięki któremu mogliby wpływać na to, aby aktywa spółki wystarczały na pokrycie kapitału zakładowego.

Problem częściowo może rozwiązywać prowadzenie egzekucji z wierzytelności, jaką spółka może mieć wobec osób odpowiedzialnych za bezprawne wypłaty (art. 198 K.s.h.). Wierzyciel może więc wystąpić do komornika o wydanie zaświadczenia o zajęciu takiej wierzytelności, a następnie w trybie art. 902 w zw. z art. 887 Kodeksu postępowania cywilnego wytoczyć powództwo o jego zaspokojenie. Jest to jednak rozwiązanie kosztowne i godne polecenia tylko ambitnym i aktywnym wierzycielom. Zresztą i ci nie mogą z niego skorzystać, jeśli nie mają wiedzy o szczegółach dotyczących bezprawnych wypłat.