Odrzucenie skargi kasacyjnej

Projektowana ustawa stanowi realizację wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 lipca 2008 r., sygn. akt SK 40/07. Zaproponowana zmiana ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, zgodnie z zaleceniami Trybunału Konstytucyjnego, umożliwi eliminację z obiegu prawnego niekonstytucyjnej normy mieszczącej się w ramach art. 3986 § 2 i 3 K.p.c., nakazującej sądowi drugiej instancji i Sądowi Najwyższemu odrzucenie skargi kasacyjnej - bez wezwania do uzupełnienia braków, wyrażających się w braku sformułowania wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i jego uzasadnienia (art. 3984 § 1 pkt 3 K.p.c.).

Regulacja zawarta w art. 3986 § 2 i 3 K.p.c. określa procesowe konsekwencje niespełniania określonych wymogów, tj. sytuacji, gdy sąd drugiej instancji odrzuca na posiedzeniu niejawnym: skargę kasacyjną wniesioną po upływie terminu, skargę niespełniającą wymagań określonych w art. 3984 § 1 K.p.c., skargę nieopłaconą oraz skargę, której braków nie usunięto w terminie lub z innych przyczyn niedopuszczalną(art. 3986 § 2 K.p.c.). Natomiast Sąd Najwyższy odrzuca skargę kasacyjną, która podlega odrzuceniu przez sąd drugiej instancji, albo zwraca ją temu sądowi w celu usunięcia dostrzeżonych braków. Wątpliwości wzbudza również art. 3984 § 1 K.p.c., który wymienia elementy skargi kasacyjnej, czyli: oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest ono zaskarżone w całości czy w części, przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie, wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i jego uzasadnienie oraz wniosek o uchylenie lub uchylenie i zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia i zmiany. Istota problemu sprowadza się do określonego w pkt 3 wymagania, ażeby skarga kasacyjna zawierała wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania i jego uzasadnienie. Oznacza to obowiązek wykazania, iż w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, że istnieje potrzeba wykładni przepisów budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów. Podsumowując, zarzut niekonstytucyjności art. 3986 § 2 i 3 K.p.c. został powiązany z art. 3984 § 1 pkt 3 K.p.c., czyli odnosi się do normy, która przewiduje, że sąd dokonujący wstępnej kontroli skargi kasacyjnej odrzuca skargę bez wzywania do usunięcia braków, jeżeli nie spełnia ona wymagań określonych w art. 3984 § 1 pkt 3 K.p.c.

Ustalona doktryna rozróżnia dwa rodzaje warunków formalnych skargi kasacyjnej. Pierwsze to wymienione w art. 3984 § 1 elementy o charakterze konstrukcyjnym, których braki nie podlegają uzupełnieniu, co w efekcie prowadzi do odrzucenia skargi. Natomiast te drugie (art. 3984 § 2) odpowiadają wymaganiom właściwym pismu procesowemu w rozumieniu art. 126 K.p.c., a zauważone w tym zakresie braki podlegają uzupełnieniu. W przypadku ich stwierdzenia przewodniczący sądu drugiej instancji wzywa skarżącego do usunięcia braków w terminie tygodniowym pod rygorem odrzucenia skargi. W przypadku nieusuwalnych braków wymogów skargi przewodniczący nie wzywa do ich usunięcia, ale kieruje sprawę na posiedzenie niejawne w celu odrzucenia skargi. Należy przy tym podkreślić, że zgodnie z art. 3986 § 3, Sąd Najwyższy odrzuca skargę kasacyjną, która podlegała odrzuceniu przez sąd drugiej instancji, albo zwraca ją temu sądowi w celu usunięcia dostrzeżonych braków. Zwrot skargi następuje, jeżeli sąd drugiej instancji nie dostrzegł braków usuwalnych skargi i nie wezwał skarżącego do ich usunięcia.

Tak uregulowane skutki odrzucenia skargi kasacyjnej wzbudzają poważne wątpliwości, zwłaszcza w kontekście ograniczenia, gwarantowanej przez Konstytucję, zasady prawa do sądu. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny, odstępstwo od niniejszej zasady na rzecz np. szybkości postępowania nie wydaje się uzasadnione w świetle wartości, jaką niesie ochrona konstytucyjnych praw podmiotowych. Usprawiedliwieniem regulacji przewidzianej w art. 3986 § 2 i 3 K.p.c. nie może być również obowiązujący w postępowaniu kasacyjnym przymus adwokacki, gdyż nie ma wystarczających podstaw, aby uznać, że merytoryczne rozpoznanie skargi kasacyjnej przez Sąd Najwyższy zależy wyłącznie od sumienności i rzetelności pełnomocnika sporządzającego skargę.

W związku z tym Trybunał Konstytucyjny nakazał wyeliminowanie z obrotu prawnego niekonstytucyjnej normy, mieszczącej się w art. 3986 § 2 i 3 K.p.c., narzucającej sądowi drugiej instancji i Sądowi Najwyższemu odrzucenie kasacji - bez wezwania do usunięcia braków, polegających na niesformułowaniu wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i jego uzasadnienia. Oznacza to zróżnicowanie sankcji wiążących się z brakiem spełnienia warunków wskazanych w art. 3984 § 1 K.p.c. i tworzących konstrukcyjne komponenty skargi kasacyjnej. Braki elementów wskazane w art. 3984 § 1 pkt 1, 2 i 4 K.p.c. pozostają brakami nieusuwalnymi. Dlatego też zaistniała potrzeba wprowadzenia odpowiednich zmian.

Zgodnie z zaleceniem Trybunału Konstytucyjnego, ustawodawca powziął działania mające na celu przywrócenie stanu konstytucyjności, czyli eliminacji przyczyny nieproporcjonalności przedmiotowego unormowania, która zdecydowała o niekonstytucyjności. Biorąc pod uwagę powyższe, zasadna jest zmiana dotychczasowej regulacji, przez wprowadzenie przepisów umożliwiających uzupełnienie wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wraz z jego uzasadnieniem, na wezwanie sądu drugiej instancji. Należy przy tym podkreślić, że niniejszy wymóg nadal miałby charakter konstrukcyjny i byłby usytuowany między nieusuwalnymi a usuwalnymi wymaganiami skargi. Zaproponowany w projekcie zakres zmian polegający na wyodrębnieniu z art. 3984 § 1 i przeniesieniu do § 2 przesłanki dotyczącej wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wraz z uzasadnieniem ma na celu podkreślenie, że warunek dotyczący ww. wniosku ma charakter istotny dla skargi, ale podlega uzupełnieniu. Tym samym przedstawione w projekcie rozwiązanie realizuje wytyczne zawarte w wyroku Trybunału Konstytucyjnego, a jednocześnie eliminuje ryzyko powstania ewentualnych wątpliwości interpretacyjnych.