Odzyskiwanie należności przez wspólników

Wspólnicy spółki cywilnej mogą dochodzić należności wchodzących w skład ich majątku wspólnego. Mogą to być wierzytelności wniesione do majątku tytułem wkładu, jak i wierzytelności powstałe w związku z prowadzoną przez spółkę działalnością. Najczęściej będą to należności za sprzedane towary czy świadczone usługi. Dowodami potwierdzającymi, że należności wchodzą w skład majątku wspólnego wspólników, mogą być m.in. wystawione przez spółkę faktury. Okoliczność, że na fakturze uwidoczniona jest nazwa spółki bez wymienienia imion i nazwisk wszystkich wspólników nie stanowi przeszkody do wszczynania procesu.

Należy pamiętać, że dochodząc należności wchodzącej w skład majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej, w roli powodów będą występować sami wspólnicy, a nie spółka. Spółka cywilna nie posiada bowiem tzw. zdolności sądowej, czyli zdolności do występowania w procesie w charakterze strony (art. 64 § 1¹ K.p.c.). Zdolność sądową mają tylko te jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. Spółki cywilne na gruncie prawa cywilnego nie mają zdolności prawnej. Spółka cywilna jest tylko umową wiążącą strony, które ją zawarły.

Współuczestnictwo konieczne

Z racji tego, że wierzytelności przysługujące łącznie wszystkim wspólnikom spółki cywilnej należą do ich majątku, pojedynczy wspólnik nie może ich dochodzić samodzielnie w całości bądź w części. To samo dotyczy dochodzenia należności tylko przez niektórych wspólników.

W uchwale z dnia 9 lutego 2011 r., sygn. akt III CZP 130/10, Sąd Najwyższy stwierdził, że wspólnik spółki cywilnej nie jest legitymowany do dochodzenia wierzytelności wchodzącej w skład majątku wspólnego wspólników tej spółki. Zdaniem SN po stronie wspólników spółki cywilnej występujących w roli powodów zachodzi tzw. współuczestnictwo konieczne, o którym mowa w art. 72 § 2 K.p.c. Ogólną zasadą obowiązującą w procesie cywilnym jest, że jeśli w postępowaniu nie uczestniczy jeden ze współuczestników koniecznych, sąd z urzędu powinien podjąć działania zmierzające do uzupełnienia tego braku podmiotowego. W tym celu powinien wezwać stronę powodową, aby oznaczyła w wyznaczonym terminie osoby niebiorące udziału w taki sposób, by ich wezwanie lub zawiadomienie było możliwe, a w razie potrzeby, aby wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie kuratora. Następnie sąd zawiadomi pozostałych wspólników, aby ci w ciągu 2 tygodni od zawiadomienia przystąpili do sprawy po stronie powodowej (art. 195 K.p.c.). Jeśli to zrobią, proces zachowa szanse powodzenia.

Oddalenie powództwa

W przypadku dochodzenia roszczenia tylko przez jednego bądź niektórych wspólników i braku wstąpienia pozostałych do procesu, powództwo ulegnie oddaleniu. Wynika to stąd, że osoba (osoby) dochodząca należności nie posiada tzw. legitymacji procesowej. Przegrywając proces powód (powodowie) będzie musiał ponieść jego koszty.

Warto mieć na uwadze, że na skutek obszernych zmian wprowadzonych do procesu cywilnego od 7 listopada 2019 r. w sposób istotny uległ poszerzeniu zakres postępowań, w których niedopuszczalne jest przeprowadzenie zmian podmiotowych, w tym i wezwanie do udziału w sprawie współuczestnika koniecznego na podstawie art. 195 K.p.c. Przypadki te dotyczą wszystkich spraw rozpoznawanych:

• w nowym odrębnym postępowaniu gospodarczym (art. 458⁸ § 2 K.p.c.),
   
• w zmodyfikowanym postępowaniu nakazowym (art. 493 § 3 K.p.c.),
   
• w postępowaniu uproszczonym, które obejmuje, co do zasady, sprawy o świadczenie o wartości przedmiotu sporu nieprzekraczającej 20.000 zł (art. 505⁴ § 1 K.p.c.).

W tych wszystkich sprawach sąd dostrzegając braki podmiotowe po stronie powodowej nie będzie mógł uruchomić procedury wynikającej z art. 195 K.p.c. W przypadku wspólnika samodzielnie dochodzącego należności wchodzącej w skład majątku wspólnego wspólników w ramach jednego z tych postępowań, powództwo zostanie oddalone.

Należy przy tym zaznaczyć, że oddalenie powództwa z powodu braku legitymacji procesowej nie będzie stanowić przeszkody do późniejszego ponownego wystąpienia na drogę procesu tym razem już przez wszystkich wspólników działających łącznie.

Pozew

Redagując pozew, którym dochodzona jest należność spółkowa, należy wskazać jako powodów wszystkich wspólników wraz z ich numerami PESEL i adresami zamieszkania. W żądaniu pozwu należy domagać się zasądzenia od pozwanego określonej kwoty na rzecz wszystkich powodów łącznie do ich majątku wspólnego jako wspólników spółki cywilnej. W uzasadnieniu pozwu, prócz okoliczności wskazujących na istnienie roszczenia, należy wykazać, że wspólników wiąże umowa spółki cywilnej, a dochodzona należność powstała w związku z prowadzoną działalnością w ramach spółki i wchodzi do majątku wspólnego wspólników.

Rozwiązanie spółki

Opisana zasada łącznego dochodzenia należności na drodze sądowej przez wspólników spółki cywilnej nie obowiązuje w razie ustania spółki na skutek wypowiedzenia umowy, śmierci jednego ze wspólników czy też innych zdarzeń. Po rozwiązaniu spółki, ale przed podziałem majątku wspólników, były wspólnik bez przeszkód może dochodzić od dłużnika wierzytelności na swoją rzecz i w części odpowiadającej jego udziałowi (tak SN m.in. w wyroku z dnia 11 lutego 2009 r., sygn. akt V CSK 325/08). Nie ma przy tym przeszkód, aby w ramach podziału majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej jednemu z byłych jej uczestników przyznać całość należności wchodzącej w skład tego majątku. W każdym z tych przypadków należy dodatkowo wykazać przed sądem fakt rozwiązania spółki oraz ewentualnie dokonania podziału majątku spółki.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 17.11.1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2019 r. poz. 1460 ze zm.)

autor: Paweł Cierkoński
Gazeta Podatkowa nr 98 (1660) z dnia 2019-12-09

GOFIN podpowiada