Powrót surowych sankcji dla nierzetelnych podatników

Wprowadzone zmiany obejmą swoim zakresem nie tylko nieuczciwych przedsiębiorców, ale również takich, którzy popełniają niezamierzone błędy w rozliczeniach.

Zgodnie z wcześniejszymi deklaracjami, Ministerstwo Finansów przystąpiło do walki z falą oszustw oraz nadużyć i zajęło się uszczelnianiem poboru od towarów i usług (VAT). Można przypuszczać, że wprowadzone do systemu podatkowego sankcje karnoskarbowe będą stosowane w przypadku każdego stwierdzonego przez urząd skarbowy zaniżenia VAT należnego bądź zawyżenia VAT naliczonego.

Pomimo zapowiedzi, że nowe rozwiązania wymierzone są w głównej mierze w nieuczciwe podmioty, to konsekwencje karnoskarbowe mogą dotknąć również podatników, którzy popełnią niezamierzone błędy. Stwarza to organom podatkowym realne możliwości karania podatników za ujawnione pomyłki w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą.

W zakresie nadużyć na gruncie podatku od towarów i usług od 2017 roku rząd postanowił wesprzeć instytucje skarbowe poprzez wprowadzenie sankcji w postaci dodatkowego zobowiązania podatkowego w przypadku nierzetelnego rozliczenia podatku. Wprowadzone zmiany należy uznać za bardzo kontrowersyjne. Wskazać należy, że ustawodawca nie może pomijać we wprowadzonych regulacjach podstawowej zasady zapewnienia proporcjonalności środków do zamierzonych celów. Odnosi się to w szczególności do dbałości o wdrożenie rozwiązań zapewniających ochronę uczciwych podatników.

Analiza regulacji prawnych wprowadzonych 1 stycznia 2017 roku jednoznacznie wykazuje, że podpisane przez Prezydenta Rzeczpospolitej zmiany nie zawierają odpowiednich mechanizmów bezpieczeństwa chroniących podatników, którzy przez pomyłkę nieprawidłowo rozliczyli VAT. Kluczowym aspektem pozostaje więc wyjaśnienie, czy przywrócone do obrotu prawnego sankcje karnoskarbowe przyczynią się faktycznie do odstraszenia oszustów podatkowych, czy utrudnią podatnikom korzystanie z przysługujących im praw.

Ustawa z 1 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r., poz. 2024) wprowadziła wiele rozwiązań, które miały na celu uszczelnienie systemu VAT i poprawę jego ściągalności. Odnosi się to do zmiany w zakresie mechanizmu odwróconego obciążenia VAT i odpowiedzialności solidarnej nabywcy za zaległości podatkowe podmiotu dokonującego dostaw określonych towarów czy modyfikację sposobu rozliczeń i postępowań weryfikacyjnych. Kontrowersyjne zmiany dotyczą wprowadzenia sankcji w postaci dodatkowego zobowiązania podatkowego w przypadkach nieprawidłowości w rozliczeniach w zakresie VAT, które w podobnym kształcie funkcjonowały już w Polsce, ale zostały uchylone.

Na gruncie ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2016 r., poz. 710, dalej jako "ustawa o VAT") funkcjonuje tzw. podstawowa sankcja. Została ona unormowana w art. 112b ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT i zakłada, że naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celno-skarbowego określa odpowiednio wysokość tych kwot w prawidłowej wysokości. Ustala także dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości odpowiadającej 30% kwoty zaniżenia zobowiązania podatkowego albo kwoty zawyżenia zwrotu różnicy podatku, zwrotu podatku naliczonego lub różnicy podatku do obniżenia podatku należnego za następne okresy rozliczeniowe.

Nowelizacja przepisów dokonana przez ustawodawcę zakłada nieco szersze obostrzenie sankcjami karnoskarbowymi. Zgodnie z wprowadzoną w art. 112c ustawy o VAT koncepcją dodatkowego zobowiązania podatkowego (sankcja za nieprawidłowości w rozliczeniach VAT) w wysokości 100% podatku naliczonego zostanie nałożona na podatnika w związku z fakturami wystawionymi przez podmiot nieistniejący lub też pustymi fakturami, których wartości są niezgodne z rzeczywistością. Tak zwaną "podwyższoną" sankcją objęte zostaną również nieprawidłowości na podstawie faktur, które potwierdzą dokonanie czynności prawnych pozornych, sprzecznych z ustawą albo mających na celu obejście ustawy. Warto jest zwrócić uwagę, że przedmiotową sankcję karnoskarbową organy skarbowe będą mogły nałożyć na podatnika bez względu na to, czy skoryguje on samodzielnie deklarację, czy określenia odpowiednich kwot dokona naczelnik urzędu skarbowego lub organ kontroli skarbowej.

Szczególne niebezpieczeństwo nałożenia sankcji karnopodatkowej w wysokości 100% występuje w sytuacjach, w których uczciwy podatnik jest uwikłany w karuzelę podatkową, kiedy to nie ma jakichkolwiek podejrzeń odnośnie do nieuczciwości kontrahenta. Stanowiska ustawodawcy, który zakłada funkcjonowanie wzorcowego modelu współpracy pomiędzy przedsiębiorcami, nie można uznać za właściwe. Bieżąca działalność w biznesie nie pozwala na każdorazowe przyjmowanie przez przedsiębiorców nieuczciwości po stronie każdego z bieżących lub nowych kontrahentów.

Ustawodawca zapewnił, że tzw. podwyższone sankcje nie będą stosowane w odniesieniu do uczciwych podatników, biorących udział w takich transakcjach np. nieświadomie. Z wprowadzonych przepisów ustawy nie wynikają odpowiednie mechanizmy bezpieczeństwa, które ochronią rzetelnych podatników. Wiele wskazuje na to, że przedsiębiorcy zmuszeni będą we własnym zakresie podejmować odpowiednie działania prewencyjne i zabezpieczające ich interesy.

Zasadnicze znaczenie będzie miało podejście organów skarbowych do wątpliwości interpretacyjnych w związku z wprowadzonymi przepisami. Od 1 stycznia 2016 roku obowiązuje zasada rozstrzygania wątpliwości co do treści przepisów prawa podatkowego na korzyść podatnika. Bieżąca działalność gospodarcza z całą pewnością doprowadzi do sytuacji, gdy w momencie zaistnienia wątpliwości interpretacyjnych podatnik wybierze rozwiązanie mniej korzystne z uwagi na obawy przed wysokimi sankcjami karnoskarbowymi.

W obliczu wprowadzonych zmian, a także pojawiających się wątpliwości dotyczących właściwego podjęcia czynności nieskutkujących nałożeniem surowej sankcji karnoskarbowej, niezbędne jest właściwe zarządzanie takim ryzykiem w przedsiębiorstwie. Należy założyć, że minimalizację negatywnych konsekwencji gwarantuje wdrożenie odpowiedniej procedury oraz wsparcie zespołu wykwalifikowanych prawników i ekspertów. Zmniejszą oni ryzyko zakwestionowania odliczenia VAT oraz ewentualnej odpowiedzialności karnoskarbowej osób odpowiedzialnych za rozliczenia podatkowe podatnika.

Działający uczciwie podatnik będzie musiał wykazać się należytą starannością przy weryfikacji kontrahentów biznesowych, np. w oparciu o profesjonalny wywiad gospodarczy, jak również odpowiednio zabezpieczyć majątek przedsiębiorstwa przed organami skarbowymi czyhającymi na najmniejszy błąd.

^{Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w przeciwdziałaniu bezprawiu urzędniczemu, w kontrolach podatkowych i celno-skarbowych oraz optymalizacji podatkowej}