Praca i odpoczynek w ruchomym systemie czasu pracy

Stosowanie ruchomego rozkładu czasu pracy w danym zakładzie pracy możliwe jest od 23 sierpnia 2013 r. Od tego bowiem dnia do Kodeksu pracy wprowadzono art. 140¹ K.p., który jednoznacznie określa warunki wykonywania pracy w ruchomej organizacji czasu pracy. Powołany przepis przewiduje dwie formy pracy w takim rozkładzie, polegające na:

• ustaleniu w rozkładzie czasu pracy różnych godzin rozpoczynania pracy w dniach, które są dla pracownika dniami pracy,
  
• określeniu przedziału czasu, w którym pracownik decyduje o godzinie rozpoczęcia pracy w dniu, który zgodnie z rozkładem jest dla pracownika dniem pracy.

Niezależnie od wybranego wariantu praca w ruchomym rozkładzie czasu pracy nie może powodować naruszenia odpoczynku dobowego i tygodniowego. Nieprzerwany odpoczynek dobowy należy zapewnić pracownikowi w każdej dobie w wymiarze co najmniej 11 godzin, z zastrzeżeniem pracowników zarządzających (art. 132 K.p.). Ponadto w każdym tygodniu pracownikowi przysługuje prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego (art. 133 § 1 K.p.). Zasadniczo odpoczynek tygodniowy powinien przypadać w niedzielę, jeżeli jednak praca w danym zakładzie jest dozwolona w niedzielę, odpoczynek tygodniowy może przypadać także w innym dniu.

Elastyczny czas pracy pozwala na rozpoczynanie pracy w poszczególnych dniach tygodnia w różnych godzinach. Godziny te w zależności od przyjętego wariantu ruchomego rozkładu wyznacza pracownik lub pracodawca. Ustawodawca ustanowił przy tym, że ponowne wykonywanie pracy w tej samej dobie we wskazanych rozkładach nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych (art. 140¹ § 4 K.p.).

Wprowadzenie elastycznej organizacji czasu pracy nie pociągnęło za sobą zmiany definicji doby pracowniczej. Należy więc ją stosować w dotychczasowym brzmieniu. Zgodnie z art. 128 § 3 K.p. przez dobę należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Naruszenie tak rozumianej doby pracowniczej w ruchomej organizacji czasu pracy nie wpływa na powstanie godzin nadliczbowych. W kwestii tej stanowisko zajęło Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, które w piśmie udostępnionym 20 listopada 2013 r. naszej redakcji wskazało, że: "(...) jeżeli pracodawca poleci pracownikowi wykonywanie pracy przed rozpoczęciem przez pracownika pracy zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, o którym mowa w art. 140¹ § 1 K.p., ocena, czy doszło do pracy nadliczbowej w rozumieniu art. 151 K.p. i czy praca ta była wynikiem przekroczenia normy dobowej czy przeciętnej normy tygodniowej powinna być dokonywana z uwzględnieniem definicji doby pracowniczej. (...) jeżeli praca taka zostanie pracownikowi polecona do wykonania w okresie czasu, który objęty jest dobą pracowniczą rozpoczętą poprzedniego dnia kalendarzowego, to powinna być ona zakwalifikowana jako praca nadliczbowa wynikająca z przekroczenia dobowej normy czasu pracy. Jeżeli natomiast praca taka zostanie pracownikowi polecona do wykonania w okresie czasu, który nie jest już objęty dobą pracowniczą rozpoczętą poprzedniego dnia kalendarzowego (bowiem upłynęły już 24 godziny od rozpoczęcia przez pracownika pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w poprzednim dniu kalendarzowym), to praca taka powinna być, zdaniem Departamentu Prawa Pracy, zakwalifikowana jako praca nadliczbowa wynikająca z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy. (...)".