​Przesłanki uznania zatrudnionych w firmie krewnych za współpracowników

Definicję osoby współpracującej m.in. z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność (a także z przedsiębiorcami korzystającymi z ulgi na start) uregulowano w art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zwanej ustawą systemową.

Z przepisu tego wynika, że za osobę współpracującą uważa się małżonka, dzieci (własne, drugiego małżonka i przysposobione), rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające. Z tym że wymienione osoby mogą być uznane za współpracujące po spełnieniu dwóch warunków, a mianowicie wtedy, gdy:

• pozostają z przedsiębiorcą (także korzystającym z ulgi na start) we wspólnym gospodarstwie domowym i
• współpracują przy prowadzeniu tej działalności.

Powyższe oznacza, że o statusie osoby współpracującej decydują trzy przesłanki, tj. bycie w kręgu określonych osób bliskich, pozostawanie członka rodziny we wspólnym gospodarstwie domowym i współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności. Co ważne, wskazane warunki muszą występować łącznie.

Generalnie współpracujący w firmie członek rodziny przedsiębiorcy (także korzystającego z ulgi na start) podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu w ZUS. Zgłoszenia go do tych ubezpieczeń dokonuje prowadzący działalność na druku ZUS ZUA, z kodem tytułu ubezpieczenia 05 11 X X. Przedsiębiorca (także korzystający z ulgi na start) opłaca też za współpracownika składki do ZUS na zasadach dotyczących przedsiębiorcy opłacającego składki społeczne na ogólnych zasadach.

Gdy współpracownik podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, przedsiębiorca nalicza i opłaca też za niego składki na FP i FS. Jest tak jednak wtedy, gdy współpracownik nie osiągnął wieku 55 lat (kobieta) lub 60 lat (mężczyzna). Nie opłaca natomiast za niego składki na FGŚP (z pewnym wyjątkiem, o czym piszemy w dalszej treści artykułu).

Za pracownika - w myśl art. 8 ust. 1 ustawy systemowej - uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy. Zasadniczo zgłasza się taką osobę do ubezpieczeń w ZUS z kodem właściwym dla pracowników i w taki też sposób rozlicza się za nią składki do ZUS. Nie w każdym przypadku dotyczy to członka rodziny przedsiębiorcy pomagającego mu w firmie na podstawie umowy o pracę.

W judykaturze i doktrynie dość jednolicie przyjmuje się obecnie, że zawarcie umowy o pracę z członkiem rodziny nie powoduje jej nieważności. Umowa taka obowiązuje strony z konsekwencjami w zakresie prawa pracy, jednak w świetle przepisów prawa ubezpieczeń społecznych strona takiej umowy, określona jako pracownik, ma status osoby współpracującej, niezależnie od podstawy zatrudnienia (por. wyrok SN z dnia 6 stycznia 2009 r., sygn. akt II UK 134/08).

Zatem współpraca pomiędzy np. małżonkami może być realizowana w ramach umowy o pracę, z tego tytułu nie powstaje jednak obowiązek ubezpieczeń w ZUS przewidziany dla pracowników, jeżeli małżonkowie pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym, a wykonywanie pracy przez małżonka ma charakter współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej (por. wyrok SN z dnia 23 kwietnia 2010 r., sygn. akt II UK 315/09).

Z kolei w wyroku z dnia 21 czerwca 2016 r., sygn. akt I UK 272/15, SN wskazał, że istnienie zawartej umowy o pracę między osobą prowadzącą działalność pozarolniczą a członkiem rodziny (tu: małżonką) tej osoby, wykonującym czynności pracownicze w faktycznych warunkach współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności, powoduje objęcie tego członka rodziny ubezpieczeniami w ZUS z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności.

To oznacza, że za każdy miesiąc kalendarzowy osoba taka powinna mieć naliczone składki ZUS na zasadach dotyczących osób współpracujących. Z tą jednak różnicą, że o ile z tytułu bezumownej współpracy przedsiębiorca nie nalicza za członka rodziny składki na FGŚP, to wymóg taki jest przewidziany przy zatrudnieniu takiej osoby na podstawie umowy o pracę.

Wśród osób uznanych za współpracujące z osobą prowadzącą działalność gospodarczą ustawodawca wymienił m.in. dziecko przedsiębiorcy pozostające z nim we wspólnym gospodarstwie domowym oraz współpracujące przy prowadzeniu tej działalności. Zwracamy uwagę, że za osobę taką nie uznaje się jednak dziecka, z którym przedsiębiorca (rodzic) zawarł umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego. Taka osoba podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu w ZUS w sposób przewidziany dla pracowników młodocianych. Powinna więc zostać zgłoszona do tych ubezpieczeń w organie rentowym z kodem tytułu ubezpieczenia 01 20 X X (pracownik młodociany).

Ustalając, czy członek rodziny może być uznany za osobę współpracującą, nie bierze się pod uwagę okresu, przez który współpraca jest wykonywana, wymiaru czasu pracy ani też wieku takiej osoby.

Za osobę współpracującą nie uważa się także współmałżonka jednego ze wspólników spółki zatrudnionego w niej na podstawie umowy o pracę. Taką osobę zgłasza się do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego w ZUS jako pracownika. Wynika to stąd, że małżonek jednego ze wspólników spółki, który zawarł umowę o pracę z tą spółką, na gruncie przepisów ustawy systemowej nie jest traktowany jako osoba współpracująca przy prowadzeniu działalności, lecz posiada status pracownika. Dla ustalenia tytułu do ubezpieczeń w ZUS takiej osoby nie ma znaczenia fakt, że pozostaje ona z jednym ze wspólników tej spółki w związku małżeńskim i prowadzi z nim wspólne gospodarstwo domowe. Ma ona bowiem zawartą umowę o pracę ze spółką, a nie z konkretną osobą prowadzącą pozarolniczą działalność.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 13.10 .1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 266 ze zm.)

autor: Aneta Dąbrowska
Gazeta Podatkowa nr 20 (1791)
Nie czekaj do ostatniej chwili, pobierz za darmo program PIT 2020 lub rozlicz się online już teraz!

Biznes INTERIA.PL na Twitterze. Dołącz do nas i czytaj informacje gospodarcze