Sądne chwile dla franczyzy. Samoregulacja albo dokręcenie śruby

Jak wynika z naszych informacji, raport ma być gotowy na koniec października 2020 r., a za jego przygotowanie odpowiada Instytut Wymiaru Sprawiedliwości. Jak wyjaśnia resort Zbigniewa Ziobry w komentarzu dla portalu wiadomoscihandlowe.pl, w dokumencie znajdzie się omówienie "funkcjonowania rynku umów franczyzowych w Polsce", a także zostanie uwzględnione "ujęcie prawnoporównawcze oraz ewentualne postulaty dotyczące przyszłych zmian w obowiązującym ustawodawstwie".

Branża chce uniknąć powtórki sprzed kilku lat, gdy wprowadzany był w Polsce zakaz handlu w niedziele. Pracodawcy latami ignorowali postulaty pracowników dotyczące pracy w niedziele, a własną propozycję zmian w prawie położyli na stół dopiero po tym, gdy w kierownictwie Prawa i Sprawiedliwości zapadła decyzja polityczna o wdrażaniu zakazu handlu. Wtedy było już za późno na szukanie kompromisu (typu: otwarte sklepy, ale dwie niedziele wolne dla każdego pracownika) i jakiekolwiek negocjacje ze związkami zawodowymi oraz władzą.

Tym razem handel, a konkretniej franczyzodawcy, chcą wyprzedzić bieg wydarzeń i posprzątać własne podwórko, zanim zrobi to za nich ktoś inny. To dlatego branża pracuje nad kodeksem dobrych praktyk we franczyzie, który ma być na tyle ogólny, by zadowolić franczyzodawców, ale jednocześnie na tyle szczegółowy, by i franczyzobiorcy poczuli, że zyskują pewne nowe gwarancje dla swojego biznesu. Kodeks powstaje w ramach zespołu roboczego działającego w Radzie Przedsiębiorców przy rzeczniku MŚP, a pierwsze założenia przedstawione zostały pod koniec sierpnia.

Skąd te działania? W lutym br. po publikacji "Gazety Wyborczej" o długach byłych ajentów i franczyzobiorców sieci Żabka w mediach zrobiło się głośno na ten temat, po kilku latach przerwy. Największa w Polsce sieć sklepów convenience odpierała zarzuty pod swoim adresem i w oświadczeniach zapewniała, że model jej działania jest przejrzysty. Sprawą zainteresowali się jednak politycy Lewicy, powstało stowarzyszenie osób poszkodowanych (Stowarzyszenie Ajentów i Franczyzobiorców). Doszło także do spotkania franczyzobiorców z przedstawicielami Ministerstwa Sprawiedliwości.

Podczas tego spotkania, jak wyjaśnia resort, "zwrócono uwagę na problemy tych przedsiębiorców związane z brakiem uregulowania umowy franczyzy w polskim systemie prawa oraz nierówność stosunków pomiędzy franczyzodawcami a franczyzobiorcami pod względem prawnym i ekonomicznym". - Na spotkaniu przedstawiono niektóre negatywne zjawiska, jakie pojawiają się w stosunkach pomiędzy przedsiębiorcami współpracującymi w oparciu o umowę franczyzy. Przedstawiono postulaty wprowadzenia zmian legislacyjnych co do uregulowania umowy franczyzy w polskim prawie - tłumaczy MS w odpowiedzi na nasze pytania.

Wczesną wiosną, gdy do Polski dotarł koronawirus, temat franczyzy siłą rzeczy zszedł na dalszy plan. Teraz jednak sprawa odżywa na nowo. Pod koniec sierpnia posłowie Lewicy, w tym Adrian Zandberg, Marcelina Zawisza i Maciej Konieczny, złożyli interpelację dotyczącą działań Ministerstwa Sprawiedliwości "w sprawie nieprawidłowości w sieciach franczyzowych". W interpelacji, na którą odpowiedź jeszcze nie wpłynęła, padły pytania m.in. o powstające w MS analizy problemu umów franczyzowych oraz o prace nad "definicją nieuczciwej franczyzy". Posłowie poprosili też o udostępnienie "listy rekomendacji dla franczyzy", wypracowanej ponoć przez wiceministrów sprawiedliwości Michała Wójcika i Marcina Warchoła. Kilka pytań dotyczyło Żabki i problemów byłych ajentów i franczyzobiorców sieci.

Ci eks-partnerzy biznesowi Żabki powołali niedawno do życia Stowarzyszenie Ajentów i Franczyzobiorców, którego jednym z deklarowanych celów jest "angażowanie się w tworzenie czytelnych i trwałych przepisów prawnych, by godność człowieka, pracownika, ajenta czy franczyzobiorcy były w pełni szanowane, a relacje z dostawcami i franczyzodawcami odbywały się na zasadach partnerskich w oparciu o uczciwość i etykę w biznesie oraz odpowiedzialność społeczną". Wspiera ich poseł Lewicy Maciej Konieczny, który niedawno podjął interwencję poselską w Urzędzie Skarbowym w Bielsku-Białej w sprawie faktur wystawionych franczyzobiorcom przez Żabkę (kwestionowana jest ich prawidłowość) i obecnie czeka na wyjaśnienia.

- To, co w teorii ma być normalną umową, w praktyce okazuje się mechanizmem brutalnego wyzysku - napisał o umowach franczyzowych w sierpniu w mediach społecznościowych Konieczny. - W starciu z wielką korporacją osoby prowadzące sklepy czy kawiarnie stoją często na straconej pozycji. Kończy się ogromnymi długami, ekstremalnym stresem i ludzkimi tragediami. Tych tragedii są tysiące, bo kwestia franczyz pozostaje w Polsce kompletnie nieuregulowana. Jest jednak nadzieja, że to się zmieni - dodał poseł.

Członkowie stowarzyszenia liczą na zmiany w prawie. Tych franczyzodawcy chcieliby za wszelką cenę uniknąć, gdyż zdają sobie sprawę z tego, że wzmacniałyby one pozycję franczyzobiorców. Duży biznes liczy na to, że - przynajmniej na razie - wystarczy stworzenie kodeksu dobrych praktyk we franczyzie. Zrąb takiego dokumentu już powstał, jednak na razie członkowie zespołu pracującego nad kodeksem wolą go nie pokazywać, tłumacząc, że jest na to za wcześnie.

- Powstanie tego kodeksu jest zagadnieniem kluczowym dla rynku franczyzy - podkreślał podczas sierpniowego posiedzenia zespołu jego szef Paweł Tracz, prezes Polskiego Stowarzyszenia Mikroprzedsiębiorców i Franczyzobiorców, a zarazem franczyzobiorca Żabki, znany m.in. z udanej obrony możliwości funkcjonowania sklepów jako placówki pocztowe w niedziele niehandlowe, gdy PiS próbował znowelizować ustawę regulującą niedzielny handel.

Już teraz widać, że jednym z wyzwań będzie uwzględnienie w kodeksie specyfiki franczyzy w różnych branżach - nie tylko w handlu spożywczym, ale także na stacjach paliw, w gastronomii, na rynku farmaceutycznym itd. - Zapisy kodeksu powinny być odpowiedzią na zagadnienia możliwie wielu obszarów współpracy franczyzodawców i franczyzobiorców, z uwzględnieniem jednak różnic w modelach biznesowych oraz branżach, w taki sposób, aby nie naruszać niezależności obu stron oraz zasad swobody prowadzenia działalności gospodarczej - mówi portalowi wiadomoscihandlowe.pl Maciej Ptaszyński, dyrektor generalny Polskiej Izby Handlu. - Ważne jest także, by kodeks stał się narzędziem na tyle uniwersalnym, aby mógł być stosowany przez jak najwięcej branż i modeli współpracy, a jego zapisy nie wykluczały poszerzania grona sygnatariuszy - dodaje.

Przedstawiciel PIH podczas sierpniowego posiedzenia zespołu roboczego zgłosił postulat, aby umożliwić przyszłym sygnatariuszom wyłączenie się ze stosowania pojedynczych punktów kodeksu (czyli ze stosowania konkretnej praktyki). - Jest dość racjonalne, by nie robić z kodeksu narzędzia zero-jedynkowego, tylko by pozwolić jak największej liczbie sygnatariuszy go podpisać - tłumaczył wówczas Ptaszyński, podkreślając, że według PIH sama idea stworzenia kodeksu jest dobra, ale modeli funkcjonowania franczyzy jest dużo.

Przeszkodę w tym, by kodeks stał się narzędziem uniwersalnym, może stanowić skład zespołu, w którym toczą się pracę. Chodzi nie o to, kto robi kodeks, lecz o to, kto w pracach nie uczestniczy. Zespół roboczy działa w Radzie Przedsiębiorców przy rzeczniku MŚP, co już na wstępie zawęża grono zaangażowanych firm i organizacji. Członkiem zespołu nie jest np. Polska Organizacja Handlu i Dystrybucji, zrzeszająca największe, zagraniczne sieci, spośród których część to duży franczyzodawcy, jak Carrefour, bądź sieci chętne do rozwijania się w tym modelu, jak Biedronka czy Auchan.

- Zgodnie z zasadami pracy zespołu do projektu uwagi składają tylko organizacje wchodzące w skład zespołu - podkreśla Maciej Ptaszyński. - Na tę chwilę prace trwają i nie wszystkie organizacje pracujące w ramach zespołu przedstawiły swoje uwagi, ciężko zatem mówić o gotowym dokumencie - wyjaśnia dyrektor generalny PIH.

Przedstawiciel PIH zauważa, że rynek franczyzy w Polsce obejmuje ponad 80 tys. firm. - Stabilność i rozwój systemów franczyzowych może być jednym z głównych czynników "być albo nie być" dla naszej gospodarki w warunkach walki z kryzysem spowodowanym pandemią koronawirusa. W obecnej rzeczywistości model franczyzowy okazał się bowiem bezpiecznym i stabilnym pomysłem na prowadzenie biznesu. Dla franczyzobiorców dostęp do nowoczesnych rozwiązań i szybka adaptacja do zmian rynkowych, jakie daje franczyza, ogranicza ryzyko prowadzenia działalności - wskazuje Maciej Ptaszyński.

Jak tłumaczy, jednym z celów prac nad kodeksem jest "upowszechnienie wiedzy na temat zasad działania franczyzy, w tym przede wszystkim praw i obowiązków obu stron". - Kodeks dobrych praktyk ma być zbiorem zasad dobrej współpracy między franczyzobiorcami a franczyzodawcami, które zwiększą bezpieczeństwo działania rynku franczyzy oraz ułatwią zrozumienie biznesu w modelu franczyzowym dla wszystkich podmiotów z nim związanych, bez względu na różnice w poszczególnych modelach czy sieciach. Ponadto ma on za zadanie stworzenie płaszczyzny do dialogu pomiędzy podmiotami reprezentującymi rynek franczyzy. Po raz pierwszy organizacje reprezentujące małe firmy i franczyzobiorców, jak również organizacje reprezentujące franczyzodawców, nawiązały dialog i prowadzą rozmowy, które pozwolą udoskonalić działanie rynku franczyzy w Polsce. Jest to wspólna inicjatywa franczyzobiorców i franczyzodawców - mówi Ptaszyński portalowi wiadomoscihandlowe.pl.

Kolejne zebranie zespołu pracującego nad kodeksem dobrych praktyk we franczyzie odbędzie się 7 października.

Paweł Jachowski