Skarb Państwa nie jest uprzywilejowanym wierzycielem

Wierzyciel egzekwujący Zbigniew N. złożył do komornika sądowego wniosek o wszczęcie egzekucji z nieruchomości, która stanowiła własność dłużników. Był on jednocześnie wierzycielem hipotecznym, gdyż jego wierzytelność była zabezpieczona hipoteką przymusową, jednakże przy sporządzaniu planu podziału kwoty uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości dłużników pominięto Zbigniewa N. Stało się tak pomimo tego, że wierzytelność zabezpieczona hipoteką była wpisana wcześniej przed należnościami Skarbu Państwa i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, które zostały w tym planie uwzględnione.

Sąd zastosował kwestionowany przepis, który reguluje pierwszeństwo zaspokojenia hipotek przymusowych zabezpieczających należności Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego z tytułu zobowiązań podatkowych, zaległości podatkowych i odsetek za zwłokę podatnika, inkasenta, następcy prawnego lub osób trzecich przed hipotekami ustanowionymi dla zabezpieczenia innych należności. Regulacja ta ma także zastosowanie do hipotek przymusowych, które zabezpieczają należności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Zbigniew N. nie zaakceptował takiego planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji. Sąd Rejonowy w Stargardzie Gdańskim uznał, że strona, która zabezpieczyła swoją wierzytelność hipoteką na nieruchomości dłużnika, w sytuacji, gdy w momencie wpisu hipoteki nie było innych wierzytelności zabezpieczonych hipotecznie, powinna móc liczyć na to, że w przypadku egzekucji z nieruchomości uzyska zaspokojenie wierzytelności. W przeciwnym bowiem wypadku może dojść do naruszenia konstytucyjnej zasady zaufania obywatela do państwa i jego organów. Dodatkowo zdaniem pytającego sądu odejście od ogólnych zasad określających pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych - w tym przypadku hipotek - narusza konstytucyjną zasadę równości stron wobec prawa.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 36 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa w zakresie, w jakim przyznaje pierwszeństwo zaspokojenia hipotekom przymusowym Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego zabezpieczającym zobowiązania podatkowe, zaległości podatkowe i odsetki za zwłokę przed hipotekami ustanowionymi dla zabezpieczenia innych należności, jest niezgodny z art. 32 Konstytucji.

Podatkową hipotekę przymusową zalicza się do szczególnego rodzaju hipoteki przymusowej, która ustanawiana jest w celu skuteczniejszej egzekucji zobowiązań podatkowych przez państwo. Ustawodawca przyznał w zakwestionowanym przepisie Skarbowi Państwa i jednostkom samorządu terytorialnego pierwszeństwo zaspokojenia należności podatkowych zabezpieczonych podatkową hipoteką przymusową - i to niezależnie od daty jej powstania - przed innymi należnościami zabezpieczonymi hipotecznie.

Cechą istotną wszystkich adresatów zakwestionowanego przepisu jest posiadanie przez nich statusu wierzyciela, którego wierzytelność jest zabezpieczona hipotecznie i zaliczona do tej samej kategorii wierzytelności. Podstawą każdej hipoteki są zasady pierwszeństwa i jawności, dlatego też wierzyciele działają w zaufaniu do treści ksiąg wieczystych i ujawnionego w nich stanu obciążenia nieruchomości. Ich zaufanie do tak ukształtowanego mechanizmu działania zabezpieczenia hipotecznego podważa kwestionowany przepis Ordynacji podatkowej, który niweczy jego skuteczność, bowiem umożliwia Skarbowi Państwa pozbawienie innych wierzycieli - w każdym czasie i w sposób niemożliwy do przewidzenia - zaspokojenia ich wierzytelności zabezpieczonych wcześniej ustanowionymi hipotekami.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego uprzywilejowanie Skarbu Państwa jest nieuzasadnione. Nie jest też konieczne z punktu widzenia ochrony interesu fiskalnego państwa, które ma już wystarczające instrumentarium na gruncie aktualnego stanu prawnego. Dokonywane jest z pokrzywdzeniem innych wierzycieli, co tym samym jest sprzeczne z konstytucyjnymi zasadami równości i niedyskryminacji. Hipoteka jest instytucją prawa cywilnego, właściwą dla regulacji stosunków cywilnoprawnych, ale nie wyklucza to możliwości zastosowania jej w stosunkach publicznoprawnych. Jednakże należy wziąć pod uwagę, że zakwestionowany przepis niwecząc istotę zabezpieczenia hipotecznego, narusza pewność obrotu i zasady, które państwo, uczestnicząc w życiu gospodarczym w relacjach z podmiotami prywatnymi, zobowiązane jest przestrzegać.

Reasumując, należy stwierdzić, że uprzywilejowanie Skarbu Państwa w zakresie - w jakim przyznaje pierwszeństwo zaspokojenia hipotekom przymusowym Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego zabezpieczającym zobowiązania podatkowe, zaległości podatkowe i odsetki za zwłokę przed hipotekami ustanowionymi dla zabezpieczenia innych należności narusza zasady równości i niedyskryminacji.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.