To może uratować firmę od bankructwa. Ale nie w Polsce

•   W Polsce nie ma prawnej możliwości zawarcia ugody między podatnikiem, a skarbówką
•   W razie sporu pieniądze na kontach firmy - a czasem same konta - blokowane są nawet na całe lata
•   Mechanizm ugody istnieje np. w USA, Francji, Włoszech, Belgii czy na Litwie i Łotwie
•   W Belgii ugodami zajmuje się specjalny departament
•   Ugoda określa maksymalną kwotę zobowiązania i uwalnia obie strony od kosztów sądowych i straty czasu

Większość z nas pamięta sprawę Optimusa i Romana Kluski, ale spory z fiskusem dotyczące VAT, CIT czy PIT to wciąż codzienność wielu polskich przedsiębiorców. Według ostrożnych szacunków takie utrudnienia w prowadzeniu działalności gospodarczej dotyczyć mogą nawet 15 proc. firm w całym kraju. To jednak tylko wierzchołek góry lodowej.

- Wielu przedsiębiorców obawiając się wizerunkowej straty i przedstawienia firmy w złym świetle woli nie ujawniać sytuacji spornych z urzędem skarbowym - mówi Interii Biznes wiceprezes Krajowej Izby Gospodarczej Tomasz Zjawiony.

Przykładem może być firma, której rozliczenia w latach 2014-16 zakwestionował urząd skarbowy. Przed sądem trwają postępowania odwoławcze, ale - niezależnie od ich finału - dla przedsiębiorców oznacza to zablokowanie pieniędzy na ich koncie - lub w ogóle kont - na wiele lat, co może zdecydować o przetrwaniu firmy i losie jej pracowników. Same postępowania generują też dodatkowe koszty związane z obsługą prawną.

- Brak możliwości zawarcia ugody z organem podatkowym powoduje, że firma nastawiona jest nie na prowadzenie biznesu, a na walce z fiskusem o przetrwanie. Jeśli możliwe byłoby zawarcie ugody z organem podatkowym, wiele spraw nie trafiałoby do sądów, a zostałoby rozwiązane znacznie wcześniej - mówi Interii Biznes dr Antoni Kolek, doradca podatkowy.

W polskim prawie podatkowym brakuje możliwości zawierania ugody pomiędzy podatnikiem a organem państwowym. Kodeks  postępowania administracyjnego przewiduje wprawdzie ugodę między stronami przed organem administracji publicznej, ale już nie ugodę między firmą, a organem państwa. W obecnym stanie prawnym, w sytuacji spornej będącej dla podatnika "być albo nie być", jego pieniądze zostają poniekąd "tymczasowo aresztowane" przez państwo, a żmudny proces dochodzenia sprawiedliwości przed sądem - nawet, jeśli skończy się sukcesem przedsiębiorcy - to nierzadko już po upadku firmy. Przedsiębiorcy nie chcą walczyć z fiskusem, choćby dlatego, że jest to walka z definicji nierówna.

- Wprowadzając możliwość zawarcia ugody z organem podatkowym możliwe byłoby określenie warunków, jakie musiałoby spełnić przedsiębiorstwo, aby ugodę zawrzeć. Nie chodzi tutaj o wspieranie nieuczciwych firm, ale wspieranie tych, które na różnym etapie swojej działalności popełniły błędy, nie zawsze ze swojej winy - zaznacza dr Antoni Kolek.

W amerykańskim prawie podatkowym ugody takie cieszą się coraz większą popularnością, a zbliżone rozwiązania funkcjonują też w Europie, w krajach takich jak Francja, Włochy, Belgia, Łotwa czy Litwa. Możliwe jest tam negocjowanie wysokości nakładanych kar i rozłożenia spłaty samego podatku na raty. Istotą ugody jest określenie maksymalnej wartości zobowiązania i "wyłączenie" jej z bieżącej działalności firmy. Np. na Litwie obowiązuje taki przepis:

"Organ podatkowy i podatnik mogą zawrzeć porozumienie w sprawie wysokości podatku i kwot z nim związanych, jeżeli przy obliczaniu podatku żadna ze stron nie posiada wystarczających dowodów na poparcie swoich obliczeń. Po podpisaniu takiej umowy podatnik traci prawo do kwestionowania prawidłowości obliczenia podatku, a organ podatkowy traci prawo do obliczenia kwoty wyższej niż określona w umowie. Powyższa umowa może zostać podpisana w trakcie postępowania wyjaśniającego lub kontroli podatkowej, a także na wszystkich etapach rozwiązywania sporów podatkowych (art. 71 Prawa Administracji Podatkowej)".

W Belgii istnieje nawet specjalny departament ds. ugód, który co roku publikuje raport ze swojej działalności. Procedurę ugody można zastosować gdy trwa spór z właściwym inspektorem podatkowym (np. po kontroli VAT) i wyczerpały się wszystkie inne możliwości. Dzieje się to w postępowaniu administracyjnym - przed skierowaniem sprawy do sądu - a urzędnik departamentu zapoznaje się zarówno z punktem widzenia podatnika, jak i organów skarbowych. Dzięki porozumieniu można uniknąć niepewności oraz długiej i kosztownej procedury przed sądem.

- Należy przede wszystkim zdefiniować jak rozumieć ugodę i czego ma dotyczyć. Już dziś mamy bowiem możliwość uzyskania ulgi podatkowej na wniosek podatnika kierowany do właściwego Naczelnika urzędu skarbowego. Ale to nie to samo co  ugoda - mówi Interii Biznes Maciej Hadas, doradca podatkowy, partner w Grant Thornton.

Ordynacja podatkowa stanowi, że organ podatkowy na wniosek podatnika w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym może:

1. odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć zapłatę podatku na raty;
2. odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetki od nieuregulowanych w terminie zaliczek na podatek;
3. umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną.

W przypadku podatnika prowadzącego działalność gospodarczą udzielenie ulgi uzależnione jest od spełnienia dodatkowych wymagań.

-  Co do zasady nie jest to ugoda, bo ostatecznie postępowanie kończy się decyzją urzędu skarbowego. Ugoda natomiast to sytuacja, gdy obie strony w określonych przypadkach dochodzą do kompromisu, każda ze stron z czegoś rezygnuje, ale także coś zyskuje. Ugoda zabezpieczać ma w jakimś sensie ryzyko wystąpienia gorszej sytuacji w razie braku tej ugody. Zdarzeniem przyszłym i niepewnym jest dla podatnika to, czy w postępowaniu przed sądem wygrałby ostatecznie spór podatkowy. Tak samo z punktu widzenia organu podatkowego, nie jest pewne czy przed sądem ostatecznie jego racje obronią się. Wówczas obie strony czyli podatnik i organ podatkowy zawierać mogłyby ugodę, w której określone byłyby warunki spłaty zobowiązania podatkowego - wyjaśnia Maciej Hadas.

- Ugody sprawdzą się w praktyce dokładnie tak jak działające już mechanizmy ugodowe przed Prokuratorią Generalną w sporach o zamówienia publiczne, które pozwalają zamykać tematy w ciągu najwyżej kilku - kilkunastu miesięcy, a bywa że... w kilka godzin - mówi Interii Biznes Bartłomiej Rajchert, CEO GDS Grupy Doradztwa Strategicznego.

Eksperci podkreślają, że ewentualne wprowadzenie takiej instytucji w Polsce musi być poprzedzone analizą rozwiązań jakie obowiązują w innych krajach, a także oceną, czy byłaby ona zgodna z Konstytucją i przepisami UE oraz zabezpieczona przed ryzykiem korupcji. Kwestią osobną byłoby to, kto takie ugody miałby prawo zawierać - czy specjalny organ przy Ministerstwie Finansów (jak w Belgii), czy też odpowiednie kompetencje miałby uzyskać naczelnik urzędu skarbowego.

Wojciech Szeląg