Trybunał rozpoznał pytanie prawne

Zadaniem TK było rozstrzygnięcie w sprawie zgodności art. 41 ust. 1 w związku z ust. 2 ustawy z dnia 18 lutego 1994 roku o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin w zakresie, w jakim dopuszcza możliwość zmniejszenia emerytury policyjnej lub policyjnej renty inwalidzkiej o kwotę wyższą niż 25% wysokości takich świadczeń, w przypadku osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, nie wyżej jednak niż 130% tej kwoty, z art. 2 i art. 32 Konstytucji.

Jerzy W. zaskarżył decyzje zakładu emerytalno - rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji dotyczące rocznego rozliczenia pobieranej przez niego policyjnej renty inwalidzkiej, odpowiadającej III grupie inwalidzkiej. Skarżący podniósł, iż osiągnięcie przez niego ze stosunku pracy wyższego przychodu, w kwocie przekraczającej 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, skutkowało ograniczeniem przysługującej mu renty inwalidzkiej o 25%, zaś uzyskanie przychodu w kwocie niższej, poniżej poziomu wyższej kwoty granicznej, spowodowało zmniejszenie świadczenia o około 39%.

Sąd okręgowy - sąd ubezpieczeń społecznych stwierdził, iż rozliczenie renty znajduje uzasadnienie w obowiązujących przepisach i oddalił odwołanie. Zgodnie z zakwestionowanymi przepisami w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego emerytura lub renta inwalidzka ulega zmniejszeniu na zasadach określonych w przepisach ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W świetle tych przepisów emerytura lub renta inwalidzka ulega zmniejszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, nie więcej jednak niż 130% tej kwoty.

W takiej sytuacji świadczenie zmniejsza się o kwotę przekroczenia, czyli różnicę między osiąganym przychodem a niższym progiem zarobkowym 70%. Jednakże kwota zmniejszenia emerytury lub renty nie może przewyższać kwoty maksymalnego zmniejszenia obowiązującego w dniu 31 grudnia 1998 r. w wysokości 24% - w przypadku emerytury i renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz 18% dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy kwoty bazowej. Efektem takiego uregulowania jest powstanie sytuacji, w których uzyskiwanie przychodów w wysokości niższej od wyższej kwoty granicznej powoduje zmniejszenie świadczenia o kwotę wyższą niż byłoby ono zmniejszone, gdyby emeryt (rencista) osiągał przychody przekraczające wyższy próg zarobkowy. Takie sytuacje mają miejsce w sytuacji, gdy świadczenie pieniężne z zaopatrzenia emerytalnego jest stosunkowo niskie, jak w przypadku Jerzego W.

W ocenie sądu apelacyjnego rozpatrującego sprawę przepis dopuszczający możliwość zmniejszenia policyjnej emerytury lub renty inwalidzkiej o kwotę większą niż 25 proc. świadczenia jest niezgodny z zasadami: równości wobec prawa oraz sprawiedliwości społecznej. Bez uzasadnienia, bowiem w nieporównanie lepszej sytuacji stawia osoby osiągające wyższy przychód gdyż ich świadczenia nie mogą zostać ograniczone o kwotę wyższą niż 25 proc. tych świadczeń.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 41 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin) w związku z art. 104 ust. 8 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie, w jakim dopuszczają możliwość zmniejszenia emerytury policyjnej lub policyjnej renty inwalidzkiej o kwotę wyższą niż 25% świadczenia, wyłącznie w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego w wysokości wyższej niż 70%, nie wyższej jednak niż 130%, kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, są niezgodne z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie. Wyrok ten jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.

Problem przedstawiony przez pytający sąd sprowadzał się do oceny konstytucyjności zróżnicowania sytuacji prawnej rencistów (emerytów) policyjnych, uzyskujących dodatkowe przychody w przedziale 70%-130% oraz powyżej 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sposób niekorzystny dla tej pierwszej kategorii. Konstytucyjnego opinii Trybunału Konstytucyjnego zakwestionowana regulacja, wprowadzająca takie zróżnicowanie sytuacji prawnej podmiotów podobnych jest niezgodna z konstytucją, bowiem jej skutkiem jest bardziej rygorystyczne i niekorzystne traktowanie podmiotów znajdujących się w gorszej sytuacji finansowej - tj. uzyskujących świadczenia emerytalno-rentowe oraz dodatkowe przychody na niższym poziomie.

Z punktu widzenia przywołanych przez pytający sąd wzorców konstytucyjnych, a zwłaszcza celów funkcjonowania systemu emerytalno-rentowego, do zaakceptowania byłaby sytuacja odwrotna, tj. wprowadzenie reguł zmniejszania świadczeń mniej korzystnych dla osób osiągających wyższe przychody. Z takim też rozwiązaniem mamy do czynienia w systemie ubezpieczeń społecznych. Odwrócenie tej reguły stanowi natomiast niedopuszczalne naruszenie zasady równości wobec prawa i sprawiedliwości społecznej. Oczekiwanie osób uprawnionych do pobierania renty z tytułu niezdolności do służby i osiągających dodatkowe przychody, że zmniejszenie ich wysokości nie powinno powodować zmniejszenia wysokości pobieranego świadczenia rentowego, zasługuje na ochronę.