Uwaga na warunki pracy

Jednakże nie wszyscy uświadamiają sobie, że na zmniejszanie zaangażowania pracowników w pracę, złe samopoczucie, absencję chorobową, jak również odpływ pracowników mogą mieć wpływ uciążliwości związane z wykonywaną pracą, takie jak hałas, niewłaściwe oświetlenie, monotonia pracy, zła organizacja stanowisk pracy, stres oraz przeciążenie pracą, szczególnie przy pracach wymagających skupienia.

Hałas

Obowiązujące przepisy prawa regulują dopuszczalne natężenia czynników szkodliwych, które mogą występować w środowisku pracy (rozporządzenie MPiPS z 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy ? Dz.U. Nr 217, poz. 1833 ze zm.). W środowisku pracy możemy mieć do czynienia z hałasem, hałasem infradźwiękowym oraz hałasem ultradźwiękowym. Przekroczenie dopuszczalnych przepisami wskaźników może powodować określone, negatywne skutki zdrowotne. W miejscu pracy można jednak spotkać się z sytuacją, gdy przeprowadzone pomiary wskaźników wykazują, że wszelkie normy są zachowane, jednakże występujący w środowisku pracy hałas męczy. Dotyczy to zwłaszcza hałasu niskoczęstotliwościowego (infradźwiękowego), którego źródłem są: klimatyzacja, urządzenia wentylacyjne, komputery i inne urządzenia związane z siecią informatyczną, dźwigi wind, czy dochodzący ruch uliczny. Badania prowadzone w tym zakresie wykazują, że uciążliwość wywołana hałasem infradźwiękowym może skutkować sennością, stanem nadmiernego zmęczenia, zmniejszeniem (zakłóceniem) sprawności psychofizycznej oraz spadkiem wydajności.

Ponadto nieprzyjemne dla ucha dźwięki mogą wydawać światło jarzeniowe (brzęczenie świetlówek), gwar rozmów, często dzwoniące telefony. W pomieszczeniach pracy może zatem okresowo dochodzić do wysokiego natężenia hałasu. Dopuszczalny poziom hałasu wynosi co prawda 80 dB, jednakże w pomieszczeniach przeznaczonych do prac teoretycznych i opracowywania danych powinien on wynosić maksymalnie 45 dB (PN-EN-ISO 116900-1,2:2000). Jak wskazuje się w literaturze przedmiotu, średnie wartości natężenia dźwięków wynoszą: 20 dB ? komputer, 30 dB ? klawiatura, 45 dB ? dzwonek telefonu, 40-75 dB ? urządzenia klimatyzacyjne, do 45 dB ? rozmowa. Na obszarach, na których odbywa się intensywny ruch uliczny, natężenia dźwięku mogą zmieniać się w zależności od pory dnia, w zakresie od 51 do 80 dB; przy czym mogą wystąpić również krótkotrwałe hałasy o poziomach dochodzących do 110 dB, np. dźwięk klaksonu, średnio przyjmuje się dla tych obszarów 74-76 dB.

Zatem należy dążyć do zmniejszenia natężenia hałasu w pomieszczeniach pracy nawet wówczas, gdy wyniki pomiarów mieszczą się w normach. Szczególnie tam, gdzie od pracowników wymaga się pracy koncepcyjnej, wymagającej skupienia.

Oświetlenie

W pomieszczeniach pracy, w których wykonywana jest stała praca, należy zagwarantować oświetlenie naturalne (przepisy prawa dopuszczają w drodze wyjątku wyłącznie oświetlenie sztuczne pomieszczeń pracy, wówczas gdy jest to niemożliwe lub niewskazane z uwagi na technologię produkcji i po uzyskaniu zgody państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego wydanej w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy). Dopływ światła dziennego należy dostosować do rodzaju prac, które wykonywane są przez pracowników oraz wymagań określonych w Polskich Normach. Okna i świetliki powinny zostać wyposażone w odpowiednie urządzenia, które będą eliminowały nadmierne operowanie promieni słonecznych padających na stanowiska pracy. Ponieważ zapewnienie dopływu tylko światła naturalnego nie wystarczy, na pracodawcy ciąży obowiązek zagwarantowania oświetlenia sztucznego (odpowiednie parametry tego oświetlenia również określają Polskie Normy). W sąsiadujących pomieszczeniach (przez które odbywa się komunikacja wewnętrzna) należy zapewnić, aby średnie wartości natężenia pozostawały w stosunku maksymalnie 5:1.

Nie wolno również zapominać, że stanowiska pracy wyposażone w monitor ekranowy należy oświetlić w sposób zapewniający komfort pracy. Oprócz zapewnienia oświetlenia spełniającego wymogi określone w Polskich Normach, należy ograniczyć bezpośrednie olśnienie od opraw, okien, przezroczystych lub półprzezroczystych ścian lub jasnych płaszczyzn pomieszczenia oraz odbiciowe od ekranu monitora.

Organizując oświetlenie stanowiska pracy, należy zwrócić uwagę na stałość oświetlenia, które będzie eliminowało konieczność ciągłej adaptacji oka (zabezpieczy oko przed nadmiernym zmęczeniem i pogorszeniem jego funkcjonowania). Oświetlenie jarzeniowe wywołuje migotania, a tym samym wpływa na zmęczenie wzroku. W piśmiennictwie, na podstawie prowadzonych badań, proponuje się stosowanie oświetlenia elektrycznego, które jest zbliżone do naturalnego, a więc światła o barwie ciepło-białej lub białej.

Organizując stanowisko pracy, należy również zwrócić uwagę na to, czy pracownik ma możliwość dobrego oświetlenia stanowiska pracy światłem sztucznym, najczęściej przyczyną nieodpowiedniego oświetlenia jest brak możliwości jego regulacji.

Temperatura pomieszczeń

Pomieszczenia biurowe powinny mieć zapewnioną odpowiednią temperaturę zależnie od rodzaju wykonywanej w niej pracy. W pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18 oC. Pomieszczenia i stanowiska pracy należy również zabezpieczyć przed niekontrolowaną emisją ciepła w drodze promieniowania, przewodzenia i konwekcji oraz przed napływem chłodnego powietrza z zewnątrz. Celem zapewnienia optymalnej temperatury można stosować klimatyzację, trzeba jednak pamiętać, że zainstalowanie klimatyzacji nie może powodować przeciągów, wyziębienia lub przegrzania pomieszczenia pracy, zaś strumień powietrza z urządzeń wentylacji nawiewnej nie może być skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy. Przepisy nakładają również obowiązek zachowania maksymalnej temperatury nawiewanego powietrza, tj. 70 oC przy nawiewie powietrza na wysokości nie niższej niż 3,5 m od poziomu podłogi stanowiska pracy oraz 45 oC w pozostałych przypadkach.

Monotonia pracy

Jako czynnik obciążający pracownika wskazywana jest również monotonia pracy. Monotonia w literaturze przedmiotu definiowana jest jako stan zmniejszonej aktywności, który z kolei może być wywołany wykonywaniem przez długi okres czasu jednostajnych czynności. Wykonywanie przez dłuższy okres czasu pracy monotonnej skutkuje zwiększoną liczbą popełnianych błędów oraz spadkiem wydajności pracy. Celem zapobieżenia skutkom należy wprowadzać przerwy w pracy czy polecać inne zadania (związanych oczywiście z rodzajem pracy określonym w umowie o pracę), ale wymagające oderwania się od nużących prac.

Praca przy komputerze

Przede wszystkim, z punktu widzenia uciążliwości pracy przy monitorze ekranowym, należy tak zorganizować stanowisko pracy, aby praca nie skutkowała nadmiernym obciążeniem układu mięśniowo-szkieletowego i/lub wzroku ani nie stanowiła zagrożenia dla pracownika. Szczegółowe kwestie dotyczące minimalnych wymagań, jakie powinny być spełnione na stanowisku komputerowym reguluje rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz.U. Nr 148, poz. 973). Określa ono wymogi w zakresie: monitora ekranowego, klawiatury, odpowiedniej konstrukcji stołu, krzeseł.

Nie wolno zapominać, że stanowiska pracy, wyposażone w monitory ekranowe, powinny być oceniane pod kątem:

warunków pracy,

obciążenia narządu wzroku oraz układu mięśniowo-szkieletowego pracowników,

obciążenia pracowników czynnikami fizycznymi, w tym szczególnie nieodpowiednim oświetleniem,

obciążenia psychicznego pracowników, wynikającego ze sposobu organizacji pracy.

Ocenę tę należy przeprowadzać w przypadku nowo tworzonych stanowisk, a także po każdej zmianie organizacji i wyposażenia stanowisk pracy. Można również wprowadzić okresowe, systematyczne oceny tych stanowisk. Jeżeli okaże się, że występują zagrożenia i uciążliwości, należy niezwłocznie podjąć działania mające na celu ich usunięcie.

Ważnym elementem jest również zapewnienie pracownikom, którzy wykonują stałą pracę przy monitorach ekranowych, przemiennego łączenia pracy związanej z obsługą monitora ekranowego (przy czym praca przy monitorze powinna trwać maksymalnie godzinę) z innymi rodzajami prac, które nie obciążają narządu wzroku. Prace te powinny być wykonywane w innej pozycji ciała aniżeli praca wykonywana przy komputerze. W przypadku, gdy pracownik wykonuje pracę przy monitorze dłużej niż godzinę, należy zapewnić mu minimum pięciominutową przerwę po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego. Przerwa ta jest wliczana do czasu pracy, a tym samym płatna.

Ośmielę się jednak zaryzykować stwierdzenie, że wyżej wskazane zalecenia są przestrzegane i egzekwowane przez pracodawców jedynie w minimalnym stopniu.

Wilgotność powietrza

Na odpowiednią wilgotność powietrza należy zwrócić szczególną uwagę przy pracach wykonywanych przy monitorach ekranowych, które są źródłem elektryczności statycznej. Jak wykazują badania, monitor ekranowy wychwytuje część jonów ujemnych z otoczenia, mających pozytywny wpływ na zdrowie człowieka, a odpycha jony dodatnie mające wpływ negatywny. Prowadzi to do niskiej jonizacji powietrza, skutkującej niekorzystnym wpływem na zdrowie człowieka.

W pomieszczeniu, w którym odbywa się praca przy komputerze należy zapewnić odpowiednią wilgotność, co oznacza, że wilgotność względna nie może być mniejsza niż 40 proc.

Właściwy mikroklimat można zapewnić, instalując nawilżacze powietrza, często wietrząc pomieszczenia.

Psychiczne obciążenie pracą

W procesie pracy możemy mieć do czynienia z ilościowym oraz jakościowym obciążeniem pracą. Podział taki wprowadzony został w 1973 r. przez Frencha i Caplana. Przeciążenie ilościowe występuje wówczas, gdy pracownik ma zbyt dużo pracy. Natomiast gdy praca jest za trudna ? mamy do czynienia z przeciążeniem jakościowym. W wyniku przeprowadzonych badań dotyczących przeciążenia pracą, naukowcy stwierdzili, że zarówno jakościowe, jak i ilościowe przeciążenie prowadzi do:

niezadowolenia z pracy,

napięcia wywołanego pracą,

niskiego poczucia własnej wartości,

poczucia zagrożenia,

wysokiego poziomu cholesterolu we krwi,

przyspieszonego tętna,

wzmożonego palenia tytoniu.

Obiektywne przeciążenie pracą należy rozpatrywać zawsze w powiązaniu ze zdolnościami człowieka i jego osobowością.

Jak podkreśla się w literaturze przedmiotu, na obciążenie pracą składają się:

duża koncentracja,

duża liczba wykonywanych czynności psychicznych (dużo odbieranych informacji, a następnie podejmowanie decyzji).

Intensywność procesów psychicznych, czyli ich ilość i tempo, skutkuje stanem napięcia, a po pewnym okresie czasu prowadzi do zmniejszenia sprawności psychicznej.

Ustalając zatem pracownikom zakres czynności, czy powierzając dodatkowe zadania, należałoby uwzględnić nie tylko cechy indywidualne danego pracownika, ale również monitorować ilościowe i jakościowe obciążanie go obowiązkami.

W praktyce zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przez pracodawcę najczęściej ogranicza się do zapewnienia norm i warunków pracy wynikających z przepisów prawnych. Jednakże nawet pełna realizacja ustawowych obowiązków, bez uwzględnienia specyfiki pracy występującej na danym stanowisku, a zwłaszcza uciążliwości, które występują w procesie pracy, może prowadzić do występowania przeciążenia psychofizycznego, a w konsekwencji skutków, jakie wywołuje stres.

Beata Naróg - specjalista prawa pracy