W kolejce PO Kapitał Ludzki

Niestety, pierwsze miejsce przypada organizacjom pozarządowym w mniej chlubnym rankingu, a mianowicie pod względem największej liczby odrzucanych projektów. Problem poprawności tworzonych aplikacji jako jedna z kilku barier spowodował, że wykorzystanie unijnych dotacji przez organizacje pozarządowe jest stosunkowo niskie. Z doświadczeń pierwszego okresu programowania wynika, że organizacje pozarządowe (z ang. NGO) najskuteczniej korzystały ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Statystykę tą uzasadnia przede wszystkim zakres działań wspieranych przez EFS, ukierunkowany zwłaszcza na zwalczanie takich problemów jak bezrobocie czy wykluczenie społeczne, w których to obszarach trzeci sektor odgrywa znaczącą rolę. W ciągu kolejnych kilku lat do wykorzystania na cele związane z rozwojem zasobów ludzkich przeznaczone zostanie kilkakrotnie więcej środków niż do tej pory, łącznie ponad 11 miliardów euro. Czy jednak organizacjom pozarządowym łatwiej będzie sięgać po unijne dofinansowanie?

Wsparcie trzeciego sektora

Problem z absorpcją środków, ale także generalnie brak pełnego wykorzystania potencjału trzeciego sektora został zauważony już na etapie programowania, dzięki czemu w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki, obejmującym całość środków Europejskiego Funduszu Społecznego w latach 2007-2013, pojawiła się możliwość wspierania organizacji pozarządowych, przede wszystkim w zakresie wsparcia kadr poprzez szkolenia i doradztwo, ale także poprzez wyznaczanie standardów współpracy pomiędzy trzecim sektorem a administracją publiczną. Szkolenia mają dotyczyć przede wszystkim zagadnień dotyczących finansów, rachunkowości i księgowości, a także aspektów formalno - prawnych związanych z funkcjonowaniem organizacji, czyli wiedzy, której brak dotychczas identyfikowany był jako przeszkoda w skutecznym pozyskiwaniu funduszy unijnych. Zapewne ku rozczarowaniu wielu organizacji w początkowym etapie wdrażania Kapitału Ludzkiego realizowane będą głownie projekty o charakterze badawczym, mające na celu przede wszystkim analizę jakości funkcjonowania trzeciego sektora oraz precyzyjne zidentyfikowanie potrzeb szkoleniowych, zarówno po stronie organizacji pozarządowych, jak i po stronie instytucji publicznych z nimi współpracujących. Projekty te realizowane są w trybie systemowym, co w praktyce oznacza, że organizacje pozarządowe nie muszą samodzielnie starać się o środki na wymienione cele, a wsparcie w tym zakresie realizowane będzie na ich rzecz przez Departament Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Zaletą takiego rozwiązania jest stworzenie spójnego systemu wsparcia dla trzeciego sektora, wadą z kolei niemożność realizacji małych projektów ukierunkowanych na rozwiązywanie indywidualnych problemów organizacji.

,,Wewnętrzna'' konkurencja

Uczestnictwo w projektach systemowych nie stoi w sprzeczności, a wręcz powinno pomagać w aktywnym sięganiu po środki Europejskiego Funduszu Społecznego w trybach konkursowych, zwłaszcza że w większości grupa projektodawców została określona jako ,,wszystkie podmioty'', co oznacza że konieczność często wymuszonego ujmowania w statucie zapisów o działalności na rzecz grupy, do której kierowany jest projekt, należy już do przeszłości. Pewne ograniczenia tego bardzo ogólnego zapisu mogą być wprawdzie wprowadzane poprzez kryteria dostępu, określane przez instytucje ogłaszające konkursy, jednakże kryteria te mogą jednocześnie powodować zawężenie grupy beneficjentów wyłącznie do organizacji pozarządowych. Ma to chociażby miejsce w przypadku części projektów w ramach działania 5.4 ,,Rozwój potencjału trzeciego sektora''. Dzięki wprowadzeniu takiego rozwiązania w części działań PO Kapitał Ludzki organizacje pozarządowe będą mogły konkurować wyłącznie między sobą. Warto jednak zaznaczyć, że kryteria dostępu ustalane są rocznie, a zatem ważne jest, by podmioty trzeciego sektora udowodniły w 2008 roku, że są w stanie sięgnąć po przeznaczone wyłącznie dla nich środki, a zatem przełamać także szereg uprzedzeń powstałych w poprzednich latach: uprzedzeń dotyczących nie tylko pozyskiwania środków unijnych, ale także czasem niezbyt dobrych relacji pomiędzy trzecim sektorem a administracją publiczną. Istotną nowością dla organizacji pozarządowych w PO Kapitał Ludzki jest również wprowadzenie możliwości realizacji małych projektów o zasięgu lokalnym. Jedną z ważnych barier dla organizacji pozarządowych w pozyskiwaniu unijnych środków w latach 2004 - 2006 była konieczność realizacji projektów przekraczających 60 tysięcy złotych, co przy równoczesnej konieczności przedstawienia zabezpieczenia prawidłowej realizacji projektu stanowiło problem zwłaszcza dla małych organizacji. Wprowadzenie trzech działań, obejmujących wsparcie obszarów wiejskich w zakresie inicjatyw związanych z aktywnością zawodową, integracją społeczną i edukacją, może być szansą na realizację projektów przez lokalne organizacje pozarządowe. Zwłaszcza że mniejsze projekty nie wymagają zaangażowania dużej liczby personelu czy też innych zasobów, a i przygotowanie samej aplikacji jest mniej skomplikowane niż w przypadku dużych projektów. Zmniejsza się także ryzyko związane z pojawieniem się ewentualnych kosztów niekwalifikowanych.

Spoźnione płatności

Kwestie związane z finansowaniem projektów stanowiły w poprzednich latach jeden z najważniejszych problemów, z którymi musiały zmierzyć się podmioty startujące w wyścigu o dofinansowanie z unijnej kasy. Projekty realizowane z EFS nie wymagały w większości wkładu własnego lub też wkład ten zwykle był nie większy niż 1 procent i mógł być wniesiony w formie rzeczowej. Obawy budził jednak przeregulowany system rozliczania. Powodował on niejednokrotnie opóźnienia w płatnościach na rzecz beneficjentów, a co się z tym wiąże, konieczność wspomagania projektów własnymi środkami. Przy słabej zdolności kredytowej taka sytuacja mogła dla wielu organizacji stanowić poważne ryzyko, choć przecież teoretycznie projekty współfinansowane przez EFS finansowane są na zasadzie zaliczkowej. Problem braku płynności finansowej wynikał przede wszystkim z konieczności dostarczania do instytucji nadzorujących realizację projektów kopii wszystkich dokumentów potwierdzających poniesienie wydatków, co w przypadku dużych projektów oznaczało nie segregatory, a całe kartony faktur i rachunków. Doświadczenia osób rozliczających projekty posłużyły na szczęście do stworzenia uproszczonego systemu opartego na wniosku o płatność zawierającym cześć sprawozdawczą, co redukuje także konieczność składania odrębnych sprawozdań z realizacji projektu. Dzięki ograniczeniu liczby dokumentów stanowiących podstawę do dokonania oceny poprawności wniosku o płatność, czas tejże oceny został skrócony o połowę. Umożliwia to znaczne usprawnienie i przyśpieszenie wypłacania środków na rzecz organizacji realizujących projekty, a także zmniejsza ryzyko utraty płynności finansowej. Dodatkowo procent wydatków dokonanych w ramach kolejnych transz, umożliwiający wnioskowanie o refundację, został obniżony z 80 do 70 procent, co również zwiększa elastyczność finansowania. Czy jednak te zmiany zagwarantują większą skuteczność w rozliczaniu projektów okaże się dopiero w praktyce, a wiele zależeć będzie od zdrowego rozsądku instytucji nadzorujących realizację projektów, a nie jest to niestety mocna strona polskiego systemu wykorzystania funduszy unijnych.

Wniosek bardziej logiczny

Oprócz uproszczeń w systemie rozliczeń, właściwie całkowicie zrezygnowano z konieczności wnoszenia wkładu własnego. Decyzja o wprowadzeniu takiego wymagania jest podejmowana każdorazowo przez instytucję ogłaszającą konkurs i stanowi wówczas jedno z kryteriów dostępu. Ponieważ kryteria wyboru projektów określane są jeszcze przed ogłoszeniem konkursu w tak zwanych Planach Działania (dla poszczególnych priorytetów), organizacja może zaplanować i odpowiednio wcześnie przygotować wniosek o dofinansowanie, którego wzór także przeszedł znaczącą metamorfozę. Skomplikowane dokumenty, duża ilość załączników, niejasne procedury - z pewnością nie wszystkie z tych problemów wymienianych jako elementarne przeszkody w dostępie do funduszy unijnych udało się rozwiązać. Formularz wniosku zyskał jednak znacznie bardziej logiczną postać. Logiczną dla osób znających zasady zarządzania cyklem życia projektu, ale zapewne problemy z poprawnym wypełnieniem formularza nie znikną. Z drugiej strony organizacje, które po raz pierwszy sięgną po dofinansowanie z pewnością nie zderzą się z koniecznością określania niejasnych wskaźników czy też wyliczania wartości współfinansowania. Składając wniosek nie będą musiały zmierzyć się z koniecznością przygotowywania kilkunastu różnych załączników, gdyż na etapie składania wniosku wymagane są zaledwie dokumenty określające sytuację finansową wnioskodawcy i ewentualnie list intencyjny, jeśli projekt ma być realizowany w partnerstwie. Niemniej jednak w opinii praktyków, czyli przedstawicieli organizacji pozarządowej, które już złożyły pierwsze wnioski o dofinansowanie w ramach PO KL, zmiany które zostały wprowadzone są zmianami powierzchownymi. Uproszczono wprawdzie wzory wniosków, ale zasady ich wypełniania stały się bardziej skomplikowane, a budżet zadaniowy powoduje nadmierne poszatkowanie kosztów i chaos w późniejszym wydatkowaniu. Nie można powiedzieć, że nie zrobiono nic, aby organizacje pozarządowe stały się równie ważnym i skutecznym beneficjentem Europejskiego Funduszu Społecznego. Choć większość uproszczeń dotyczy wszystkich projektodawców, nie ulega wątpliwości, że trzeci sektor może w największym zakresie z nich skorzystać. Efekty będą zależały od starań wszystkich zaangażowanych w realizację projektów stron.

Anna Jarmuszkiewicz

Co dla NGO Działania w ramach PO Kapitał Ludzki, w których organizacje pozarządowe stanowią grupę docelową:
• Działanie 1.2 ,,Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej
• Działanie 5.4 ,,Rozwój potencjału trzeciego sektora'': podziałanie 5.4.1 ,,Wsparcie systemowe dla trzeciego sektora'', poddziałanie 5.4.2 ,,Rozwój dialogu obywatelskiego''
• Działanie 8.1 ,,Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie'':
• poddziałanie 8.1.2 ,,Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie'', poddziałanie 8.1.3 ,,Wzmacnianie lokalnego partnerstwa na rzecz adaptacyjności''

Projekty do 50 tys.zł Działania w ramach PO Kapitał Ludzki, w których wartość projektu nie może przekroczyć 50 tys. zł:
• Działanie 6.3 ,,Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich''
• Działanie 7.3 ,,Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji''
• Działanie 9.5 ,,Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich'' Organizacje pozarządowe liczą na rzeczywiste uproszczenie procedur pozyskiwania dotacji