Wymiana uprawnień rodzicielskich między pracownikami-rodzicami

Do grupy urlopów pracowniczych związanych z wykonywaniem funkcji rodzicielskich w pierwszym okresie życia dziecka należy urlop macierzyński, rodzicielski i ojcowski. Pierwsze dwa urlopy mogą być dzielone między rodzicami-pracownikami, a nawet między rodzicami, z których tylko jedno ma status pracowniczy. W niniejszym opracowaniu omówione zostaną zasady podziału uprawnień między rodzicami, którzy są pracownikami zatrudnionymi w ramach stosunku pracy. Taki podział czy też wymiana uprawnień między rodzicami - etatowymi pracownikami może nastąpić już na wczesnym etapie wykorzystywania urlopu macierzyńskiego. Pewna pula tego urlopu, z uwagi na konieczność zapewnienia opieki matki w pierwszych tygodniach życia dziecka, pozostaje przy tym poza możliwością jego przekazania drugiemu rodzicowi.

Rezygnacja z urlopu macierzyńskiego przez matkę dziecka na rzecz pracownika - ojca wychowującego dziecko, co do zasady, może nastąpić po wykorzystaniu przez matkę po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego (art. 180 § 4 K.p.). Po zmianie przepisów dotyczących uprawnień rodzicielskich, co zasadniczo nastąpiło 2 stycznia 2016 r., podział ten może nastąpić nie tylko między etatowymi pracownikami - rodzicami, ale również między rodzicami, którzy posiadają różne tytuły ubezpieczenia.

Przekazanie urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu nie mniej niż 14 tygodni tego urlopu po porodzie przez matkę dziecka to podstawowy wariant skorzystania z uprawnienia do podziału urlopu macierzyńskiego między rodzicami dziecka. W celu skorzystania z tego uprawnienia pracownica po wykorzystaniu wspomnianych 14 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie może zrezygnować z pozostałej części tego urlopu, pod warunkiem, że pozostałą część urlopu wykorzysta pracownik - ociec wychowujący dziecko.

Od 2 stycznia br. matka dziecka może to uczynić również po krótszym okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego po porodzie. W myśl art. 180 § 6 pkt 1 K.p., jeżeli pracownica - matka dziecka legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego może zrezygnować z dalszej części tego urlopu, pod warunkiem, że pozostałą część urlopu wykorzysta pracownik - ojciec wychowujący dziecko albo pracownik - inny członek najbliższej rodziny.

Przepis art. 175¹ K.p. w zakresie zdefiniowania innego niż ojciec dziecka najbliższego członka rodziny odsyła do art. 29 ust. 5 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2016 r. poz. 372). Nie określa on jednak pojęcia najbliższego członka rodziny innego niż ojciec dziecka. Wobec braku jednoznacznej regulacji w tym zakresie wydaje się dopuszczalne odpowiednie posiłkowanie się przepisami ubezpieczeniowymi dotyczącymi przyznawania zasiłku opiekuńczego.

Zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, za członka rodziny (obok dziecka do lat 14) uważa się też małżonka, rodziców, rodzica dziecka, ojczyma, macochę, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku powyżej 14 lat - jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki.

Pracownica, która po wykorzystaniu obligatoryjnej części urlopu macierzyńskiego zamierza zrezygnować z tego urlopu, musi złożyć wniosek w sprawie rezygnacji w terminie nie późniejszym niż na 7 dni przed przystąpieniem do pracy (art. 180 § 8 K.p.).

W takiej sytuacji pracownik - ojciec dziecka lub pracownik - inny członek najbliższej rodziny, który ma przejąć urlop macierzyński po rezygnacji z niego przez matkę dziecka, składa wniosek w sprawie udzielenia mu tego urlopu na co najmniej 14 dni przed jego planowanym rozpoczęciem. Do wniosków w sprawie rezygnacji i w sprawie udzielenia urlopu należy dołączyć dokumenty wskazane w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz. U. z 2015 r. poz. 2243).

Terminowo złożony wniosek w sprawie rezygnacji i udzielenia części urlopu macierzyńskiego jest wiążący dla pracodawcy.

Czasowe przejęcie urlopu macierzyńskiego przez drugiego rodzica lub opiekuna może też nastąpić w razie pobytu matki w szpitalu. Zgodnie z art. 180 § 10 K.p., w przypadku pobytu pracownicy - matki dziecka w szpitalu lub innym przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego wykonującym całodobową i stacjonarną działalność leczniczą, urlop macierzyński ulega przerwaniu na czas, w którym matka z powodu swojej hospitalizacji nie może osobiście opiekować się dzieckiem. Przerwanie urlopu w tej sytuacji jest jednak dopuszczalne, jeżeli m.in.: pracownica po porodzie wykorzystała co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego oraz na czas pobytu pracownicy - matki dziecka w szpitalu urlop macierzyński przejmie pracownik - ojciec wychowujący dziecko lub pracownik - inny członek najbliższej rodziny. Do udzielenia urlopu macierzyńskiego w takiej sytuacji pracownikowi - ojcu dziecka lub innemu niż ojciec pracownikowi - członkowi najbliższej rodziny wymagany jest wniosek tych osób składany do swojego macierzystego pracodawcy.

Zgodnie z art. 182^1a K.p. urlop rodzicielski w wymiarze 32 lub 34 tygodni przysługuje łącznie obojgu rodzicom, którzy mogą z niego korzystać jednocześnie. W takiej sytuacji łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może przekroczyć ustawowych wymiarów. W praktyce oboje rodzice mogą więc przebywać na urlopie rodzicielskim jednocześnie przez 16 lub 17 tygodni - w zależności od przysługującego im wymiaru urlopu. Ponieważ urlop rodzicielski może być podzielony na części (maksymalnie cztery), poszczególne części mogą być wykorzystane przez matkę lub ojca (opiekuna) dziecka, w zależności od wzajemnych ustaleń.

Trzeba w tym miejscu nadmienić, że podział urlopu rodzicielskiego jest bardziej sformalizowany, gdy jest on udzielany z góry, w trybie art. 179¹ K.p. W takim przypadku nie następuje podział urlopu rodzicielskiego na części, przekazanie urlopu pracownikowi - ojcu dziecka może więc nastąpić tylko poprzez rezygnację z tego urlopu przez pracownicę - matkę dziecka na rzecz ojca dziecka.

Stosownie do art. 179¹ § 2 K.p., nawet w przypadku złożenia wniosku o urlop rodzicielski z góry, pracownica może dzielić się z pracownikiem - ojcem wychowującym dziecko korzystaniem z urlopu rodzicielskiego, zgodnie z zasadami określonymi w art. 182^1c § 2 i 4 K.p. Pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z korzystania z urlopu rodzicielskiego w całości albo w części i powrotu do pracy należy złożyć pracodawcy w terminie nie krótszym niż 21 dni przed przystąpieniem do pracy, a dotyczący podziału urlopu rodzicielskiego w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu albo jego części. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić powyższe wnioski.

Zasadniczo w razie podziału urlopu rodzicielskiego na części, każda z nich powinna przypadać bezpośrednio po poprzedniej, z wyjątkiem tzw. luźnej części urlopu rodzicielskiego. Jest to część urlopu w wymiarze do 16 tygodni, która nie musi następować w bezpośredniej ciągłości z poprzednią częścią urlopu rodzicielskiego. Jednak w przypadku urlopu rodzicielskiego udzielanego z góry nie można podzielić go na części - jest on udzielany w pełnym wymiarze. Stąd w przypadku rezygnacji z tego urlopu i nieprzejęciu go przez pracownika - ojca dziecka lub pracownika - innego członka najbliższej rodziny, urlop ten definitywnie przepada. Nie ma bowiem możliwości powrotu na urlop rodzicielski po rezygnacji z niego.

W razie rezygnacji przez matkę dziecka z urlopu rodzicielskiego udzielonego z góry pracownik - ojciec dziecka nie może wykorzystać tzw. luźnej części urlopu rodzicielskiego.

Potwierdza to opinia Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, z której wynika, że pracownik, któremu udzielono urlopu rodzicielskiego z góry i który z niego zrezygnował, nie może następnie wykorzystać tzw. luźnej części tego urlopu. Niewykorzystana część urlopu rodzicielskiego definitywnie przepada, chyba że przejmie ją drugi rodzic dziecka. Jak wskazał resort pracy: "(...) W tym trybie wnioskowania (na podstawie art. 179¹ K.p. - przypis redakcji) o urlop rodzicielski nie ma więc możliwości wnioskowania o urlop rodzicielski w wymiarze do 16 tygodni nieprzypadający bezpośrednio po poprzedniej części tego urlopu (...)".

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.)

autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 51 (1301) z dnia 2016-06-27

GOFIN podpowiada