Wypadek w podróży służbowej odbywanej prywatnym samochodem pracownika
Jakie roszczenia wobec pracodawcy ma pracownik, który uległ wypadkowi samochodowemu lub uczestniczył w kolizji drogowej przebywając w podróży służbowej odbywanej prywatnym pojazdem?
Dobór środka komunikacji w podróży służbowej został pozostawiony swobodnej decyzji pracodawcy. Jedyny wyjątek od tej zasady przewidziano w § 3 ust. 3 i 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz. U. poz. 167). Zgodnie z tą regulacją pracodawca może wyrazić zgodę na przejazd w podróży krajowej lub zagranicznej samochodem osobowym, motocyklem lub motorowerem niebędącym jego własnością, jednak tylko na wniosek pracownika, który nie może być przymuszony do używania prywatnego samochodu w celach służbowych.
Jeśli inicjatywa odbycia podróży służbowej prywatnym samochodem wyszła od pracownika, a pracodawca wyraził zgodę na taki środek transportu, ustawodawca przyznaje podwładnemu zwrot kosztów przejazdu, w wysokości stanowiącej iloczyn przejechanych kilometrów oraz ustalonej przez pracodawcę stawki za kilometr. Co istotne, stawka ta nie może być wyższa, niż określona w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 r. w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych... (Dz. U. nr 27, poz. 271 z późn. zm.).
Odbywanie przez pracownika podróży samochodem osobowym rodzi ryzyko wypadku komunikacyjnego. W większości przypadków zdarzenie takie spełnia kryteria wypadku przy pracy wymienione w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2009 r. nr 167, poz. 1322 z późn. zm.).
Wypadki w podróży służbowej są traktowane na równi z wypadkiem przy pracy, chyba że wypadek został spowodowany postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań.
Zakwalifikowanie zdarzenia jako wypadku przy pracy rodzi po stronie pracownika prawo do zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego w wysokości 100% podstawy jego wymiaru, niezależnie od okresu podlegania ubezpieczeniu. W dalszym okresie choroby pracownik może również ubiegać się o świadczenie rehabilitacyjne lub rentę, a po zakończeniu leczenia - o jednorazowe odszkodowanie. Koszty leczenia pracownika są pokrywane z jego ubezpieczenia zdrowotnego.
Niezależnie od powyższego stosownie do art. 2371 § 2 K.p. pracownik, który uległ wypadkowi przy pracy, może zwrócić się do pracodawcy z roszczeniem o odszkodowanie za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy. Przepis ustanawia przy tym dwa wyjątki obejmujące utratę lub uszkodzenie pojazdów samochodowych oraz wartości pieniężnych. W praktyce oznacza to, że jeśli skutkiem wypadku przy pracy pracownika jest uszkodzenie lub rozbicie prywatnego samochodu, to nie ma on do pracodawcy roszczenia o zwrot związanych z tym kosztów. Udział pracodawcy w pokryciu kosztów naprawy samochodu będącego własnością pracownika, uszkodzonego wskutek wypadku przy pracy, ma charakter dobrowolny.
Decyzja pracodawcy o zwrocie pracownikowi całości lub części kosztów naprawy samochodu prywatnego, uszkodzonego podczas wykonywania zadania służbowego nie oznacza, że koszty te można wliczyć do kosztów uzyskania przychodu przez firmę. Warto pamiętać, że mocą art. 15 ust. 1 w związku z art. 16 ust. 1 pkt 30 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 851 ze zm.), pracodawca może wliczyć do kosztów uzyskania przychodu firmy wydatki poniesione w związku z odbywaniem podróży służbowej pojazdem niebędącym własnością pracodawcy tylko do wysokości kwoty wynikającej z pomnożenia liczby przejechanych przez pracownika kilometrów, przez stawkę za jeden kilometr przebiegu pojazdu. Ewentualne koszty naprawy prywatnego pojazdu pracownika poniesione przez firmę nie będą stanowić kosztów uzyskania przychodu pracodawcy.
Zgoda na używanie prywatnego samochodu do celów służbowych, rodzi wątpliwości dotyczące ewentualnej odpowiedzialności pracodawcy za szkody spowodowane przez pracownika osobom trzecim. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 392 ze zm.) przewiduje obowiązkowe ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej dla posiadaczy pojazdów mechanicznych. Ich celem jest rekompensata szkód powstałych w związku z ruchem tych pojazdów. Wystąpienie szkody na osobie lub mieniu powoduje przy tym automatyczną odpowiedzialność odszkodowawczą zakładu ubezpieczeń, z którym umowę OC zawarł posiadacz danego pojazdu. Zagadnienie to reguluje art. 34 ust. 1 omawianej ustawy stanowiąc, że z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia, bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia.
Tu powstaje problem, gdyż korzystając z samochodu prywatnego w celach służbowych pracownik nie ponosi odpowiedzialności za szkody wyrządzone osobom trzecim. Wynika to wprost z art. 120 § 1 K.p., który stanowi, że w razie wyrządzenia przez pracownika szkody osobie trzeciej przy wykonywaniu przez niego obowiązków służbowych, zobowiązany do naprawienia szkody jest wyłącznie pracodawca. Omawiana norma wyłącza odpowiedzialność pracownika będącego jednocześnie posiadaczem i kierującym pojazdem, przerzucając ją na pracodawcę, który w tym przypadku nie spełnia omawianych cech, ale zgodnie z prawem ma obowiązek naprawienia szkód osobom trzecim. To zaś daje zakładowi ubezpieczeń możliwość uchylenia się od odpowiedzialności cywilnej, skoro osoba zobowiązana do odszkodowania (pracodawca) nie jest posiadaczem, ani nie była kierującym pojazdem, który wyrządził szkodę. Z kolei pracownik, który kierował pojazdem i jest jego właścicielem nie jest zobowiązany do odszkodowania, skoro wykonywał polecenia pracodawcy w ramach zatrudnienia. Tym samym nie dochodzi do spełnienia warunków wynikających z art. 34 ust. 1 ww. ustawy z dnia 22 maja 2003 r.
Taki problem nie występuje w przypadku pojazdów służbowych, gdyż osoba zobowiązana do odszkodowania (pracodawca) jest jednocześnie posiadaczem pojazdu, z którego ruchem związana jest szkoda nawet, gdy jest on kredytowany lub leasingowany. W efekcie zostają spełnione przesłanki konieczne dla uruchomienia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń.
| Przykład |
Pracownicy firmy świadczącej usługi w branży metalowej delegowani są do kontrahentów prywatnymi samochodami w celu wykonania usługi. Wyjazdy rozliczane są w formie wypłaty kilometrówki. Podczas wyjazdu służbowego prywatnym samochodem doszło do kolizji drogowej. Uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy będzie uzależnione od tego, czy pracownik przemieszczał się w ramach umówionego miejsca pracy lub obszaru jej wykonywania, czy też miejsce to opuszczał.
W pierwszym przypadku będzie to z dużym prawdopodobieństwem wypadek przy pracy, w drugim wypadek w podróży służbowej, który może być kwalifikowany jako wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy. Ta kwalifikacja ma istotne znaczenie dla kosztów całego zdarzenia, gdyż w razie wypadku przy pracy, lub zdarzenia zrównanego z takim wypadkiem, pracownik ma prawo do świadczeń przewidzianych w ustawie wypadkowej i przepisach Kodeksu pracy. Koszty związane z leczeniem pracownika zostaną pokryte z ubezpieczenia zdrowotnego. Problemem mogą być koszty usuwania skutków wypadku, gdyż ubezpieczyciel pracownika może odmówić ich pokrycia biorąc pod uwagę fakt, iż zgodnie z art. 120 § 1 K.p. obowiązek ten spoczywa na pracodawcy. Mowa tu o szkodach osób trzecich spowodowanych wypadkiem, w tym szkodach na zdrowiu i w mieniu. Pracodawcy nie obciążają koszty naprawy samochodu prywatnego pracownika, gdyż możliwość żądania pokrycia takich strat wykluczono w art. 2371 § 2 K.p. Tym samym ewentualny zwrot tych kosztów będzie miał charakter dobrowolny. Pracownik nie ma w takim przypadku podstaw, by żądać odszkodowania od pracodawcy, za wyjątkiem drobnych przedmiotów utraconych w związku z wypadkiem, skoro korzystanie z prywatnego samochodu do celów służbowych może mieć miejsce wyłącznie na jego wniosek.
Ubezpieczenia i Prawo Pracy Nr 15 z dnia 2014-08-01