Zniewaga i znieważenie

Zachowanie uwłaczające godności człowieka, stanowiące przejaw lekceważenia oraz pogardy dla jednostki ludzkiej, oceniane jest jako przestępstwo zniewagi, określone w art. 216 § 1 kk (kodeksu karnego). Zgodnie z tym przepisem, zniewaga jest karalna w przypadku znieważenia drugiej osoby w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła. Sprawca tego przestępstwa podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Aby oceniać dane zachowanie jako zniewagę określoną w art. 216 § 1 kk, zachowanie sprawcy należy oceniać według norm obyczajowych przyjętych w danym czasie i miejscu. Zachowanie o cechach zniewagi w jednej grupie społecznej może być oceniane odmiennie od innej.

Przestępstwo zniesławienia, określone w art. 212 § 1 kk, ma inny charakter od zachowania wyczerpującego przesłanki zniewagi. W tym przypadku mamy do czynienia z pomówieniem, innymi słowy oszczerstwem. Sprawca tego przestępstwa, pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nie mającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. W odróżnieniu od zniewagi, przestępstwo to zagrożone jest oprócz kary grzywny i kary ograniczenia wolności, karą pozbawienia wolności do roku.

W praktyce zniewaga i zniesławienie najczęściej wypowiadana jest w formie wypowiedzi słownej - ustnej lub pisemnej. Zachowanie sprawcy w przypadku zniewagi, do czego w tym przypadku bym się przychylał, polega na tym, że wypowiada on pod adresem pokrzywdzonego znieważające go wulgaryzmy czy epitety. Gdy wprost takie epitety ani wulgaryzmy nie padają, trudno jednoznacznie z punktu widzenia prawa karnego takie zachowanie zakwalifikować jako przestępstwo zniewagi lub zniesławienia. Oprócz obiektywnych przesłanek sąd będzie oceniał także stronę podmiotową, czyli zachowanie sprawcy, jego motywy, a także zawinienie, gdyż przestępstwa te można popełnić tylko z winy umyślnej, co oznacza że sprawca działał świadomie w celu wywołania określonego skutku, lub co najmniej godził się, że swoim zachowaniem skutek taki osiągnie.

Często trudno jednoznacznie oceniać zachowanie sprawcy, o ile nie budzi wątpliwości, że zachowanie to jest naganne, to nie jest jednoznaczne, że wyczerpuje ono przesłanki jednego z opisanych przestępstw. Ściganie obu typów przestępstw, odbywa się z oskarżenia prywatnego. Należy zatem przygotować prywatny akt oskarżenia i skierować go do sądu rejonowego.

Pomimo braku przesłanek przestępstwa, działanie takie, można kwalifikować także jako naruszenie dóbr osobistych na gruncie prawa cywilnego. Zgodnie z art. 23 Kc (Kodeksu cywilnego) dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. W przypadku naruszenia dóbr osobistych, poszkodowany może na podstawie art. 24 § 1 Kc, żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Tylko jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.

W Polsce niezmiernie rzadko zapadają wyroki odszkodowawcze w przypadku naruszenia dóbr osobistych. Najczęściej sądy orzekają zamieszczenie oświadczenia w mediach, a także przekazanie odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny. Stąd dość rzadko (poza sprawami osób publicznych) dochodzi do rozpatrywania spraw z powództwa o naruszenie dóbr osobistych. Nie mniej jednak nic nie stoi na przeszkodzie aby takie powództwo wytoczyć.