Agenda 2000
Strategia wzmocnienia i rozszerzenia Unii Europejskiej w XXI wieku, przedłożona w 1997 r. Parlamentowi. Agenda 2000 zajmuje się przede wszystkim: przygotowaniem do rozszerzenia UE, reformą systemu budżetowego UE, reformą Wspólnej Polityki Rolnej, reformą strukturalną UE.
Cena interwencyjna
Rodzaj wspólnotowej gwarancji zakładającej, że ceny podstawowych produktów rolnych nie mogą spaść poniżej określonego progu. W razie takiego spadku odpowiednie organy państwowe przystępują do skupu tych produktów po cenach interwencyjnych.
Cło zewnętrzne
Znane także jako Wspólna Taryfa Celna, jest skutkiem wprowadzenia Unii Celnej na obszarze Wspólnot Europejskich. Oznacza pobieranie jednakowych stawek cła na towary wwożone na obszar wspólnotowy, niezależnie od państwa, na granicy którego transakcja się odbywa. Dochody wynikające ze stosowania WTC są odprowadzane do budżetu wspólnotowego.
Celna Unia
Połączenie kilku stref celnych w jednolity obszar celny. Pomiędzy członkami Unii zanikają cła wewnętrzne. Przeciwnie niż w przypadku strefy wolnego handlu, przy imporcie towarów z krajów trzecich żadne z państw członkowskich nie może podwyższać własnych ceł. Zmianom podlegają jedynie jednolite cła zewnętrzne.
Dotacja
Środki finansowe przekazane biorcy (np. gminie) na ściśle określony w umowie (lub w prawie) cel. Biorca pod rygorem prawa nie może zmienić przeznaczenia środków i np. wydać na utrzymanie szpitala dotacji przewidzianej np. na budowę ratusza lub zagraniczny wyjazd studialny.
Euro
Wspólna waluta krajów Unii Europejskiej, przyjęta w grudniu 1994 roku. Została wprowadzona w 12 z 15 krajów Unii Europejskiej w miejsce walut narodowych. Początkowo była tylko międzybankową walutą rozliczeniową i nie znajdowała się w normalnym obiegu. 1 stycznia 2002 r. nastąpiło oficjalne zlikwidowanie walut narodowych państw członkowskich strefy euro i zastąpienie ich monetami i banknotami euro. Była to największa przeprowadzona dotąd na świecie jednorazowa operacja walutowa. Wymieniono 4,5 biliona euro w gotówce, oraz przeliczono waluty narodowe na ponad 10 bilionów euro na kontach bankowych na całym świecie.
Europejska Wspólnota Gospodarcza
Organizacja powstała w wyniku procesów integracyjnych rozpoczętych po II wojnie światowej. Proces ten odbywał się w kilku etapach i polegał na tworzeniu wspólnych instytucji ekonomicznych, politycznych i prawnych. Formalnie została utworzona w 1958 r. Doprowadziła w stosunkach między członkami do zniesienia wszelkich ograniczeń celnych, swobodnego przepływowa ludzi, towarów, usług i kapitału; stworzenia wspólnej polityki w zakresie m.in. handlu, rolnictwa, transportu, ochrony środowiska.
Europejski Bank Centralny (EBC)
Bank emisyjny Unii Europejskiej, a także bank centralny koordynujący działania narodowych banków centralnych. Do głównych zadań EBC należy utrzymywanie stabilności cen, nadzór nad polityką walutową Unii Europejskiej, przechowywanie i zarządzanie rezerwami walutowymi państw członkowskich, a także nadzór nad instytucjami kredytowymi i pilnowanie stabilności systemów finansowych.
Europejski Bank Inwestycyjny (EBI)
Został powołany do życia 25 marca 1957 r. EBI funkcjonuje jako instytucja finansowa Unii Europejskiej. Posiada własną osobowość prawną i cieszy się finansową autonomią w obrębie systemu wspólnotowego.
Europejski System Walutowy (EMS)
EMS wszedł w życie 13.03.1979 r. i zastąpił europejskiego węża walutowego. Składa się z trzech elementów: ECU, mechanizmu kursowego i mechanizmu kredytowego. Poprzez m.in. skomplikowane mechanizmy interwencyjne ma za zadanie utrzymać stabilne kursy wymiany walutowej między krajami członkowskimi Wspólnot. Przynależność do niego jest jednym z warunków uczestnictwa w Unii Gospodarczej i Walutowej i wprowadzenia euro.
Fundusze przedakcesyjne
Są to środki bezzwrotnej pomocy finansowej udzielanej Polsce przez Unię Europejską.
Ich najważniejszym zadaniem jest przygotowanie Polski do członkostwa w UE oraz pomoc w wyrównaniu różnic gospodarczych. W Polsce funkcjonują trzy fundusze przedakcesyjne: PHARE, SAPARD oraz ISPA.
Fundusze strukturalne
Fundusze znajdujące się w gestii Komisji Europejskiej. Stanowią główne środki pomocowe dla słabiej rozwiniętych regionów wspólnotowych. Są to: Europejski Fundusz Społeczny, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnictwa. Cele tych funduszy zostały określone w Jednolitym Akcie Europejskim. Fundusze strukturalne sięgają ok. 30% budżetu Unii Europejskiej na lata 2000-2006.
Fundusz Spójności
(Kohezji)
Służy wspieraniu inicjatyw w zakresie ochrony środowiska oraz tzw. sieci transeuropejskich w zakresie transportu (funkcja spójności). Działa on niezależnie od funduszy strukturalnych. Obsługuje te państwa Unii Europejskiej, których dochód narodowy brutto per capita stanowi niecałe 90% średniego do chodu w państwach członkowskich. Skierowany jest - w przeciwieństwie do funduszy strukturalnych - do państw, a nie regionów. Zadaniem Funduszu Kohezji jest ułatwienie ich integracji poprzez budowę infrastruktury (usunięcia białych plam strukturalnych). Komisja Europejska przedłużyła działanie Funduszu na lata 2000-20006, przeznaczając na ten cel 18 mld euro.
Grant (subwencja)
W praktyce programów pomocowych UE bezpośrednie wsparcie beneficjenta w formie bezzwrotnego finansowania bądź współfinansowania jego projektu. Subwencja jest definiowana jako bezpośrednia pomoc finansowa lub ulgi związane z rezygnacją z dochodów, przyznawane przedsiębiorstwom przez sektor publiczny dla osiągnięcia odpowiednich celów polityki gospodarczej. Może być to na przykład utrzymanie konkretnych przedsiębiorstw lub całych sektorów gospodarki, wspieranie koniecznych przekształceń, wspieranie potrzebnej produkcji. Wspólnoty Europejskie, podobnie jak inne organizacje gospodarcze świata, dążą do rezygnacji z subwencji jako działań zakłócających mechanizmy konkurencji. Wyjątek stanowią pewne elementy polityki społecznej, regionalnej i strukturalnej.
Jednolity Rynek Europejski
Zintegrowany rynek, którego granice wyznaczają granice zewnętrzne Unii Europejskiej (tzw. rynek wewnętrzny UE). Podstawową przesłanką stworzenia Jednolitego Rynku Europejskiego było umożliwienie swobodnego przepływu dóbr, kapitału, usług i siły roboczej między krajami UE.
Komisja Europejska
Naczelny organ wykonawczy Wspólnot Europejskich. Komisja ma swoją siedzibę w Brukseli. Podlegają jej 24 Dyrekcje Generalne, które spełniają rolę wspólnotowych ministerstw. Ogółem Komisja Europejska zatrudnia około 19 tys. pracowników.
Kryteria konwergencji
Określają warunki przystąpienia poszczególnych państw członkowskich do unii walutowej. Podstawowe kryteria są następujące: 1) niska inflacja - poniżej 3%, nie więcej niż 1,5 punktu procentowego ponad średnią z trzech państw o najniższej inflacji; 2) dług publiczny poniżej 60% PKB; 3) wahania kursu waluty w ściśle określonych granicach; 4) stabilność długoterminowej stopy procentowej; nie może ona wynosić więcej niż 2 punkty procentowe ponad średnią z trzech państw o najniższej inflacji; 5) deficyt budżetowy poniżej 3% PKB.
Limity produkcyjne (kwoty)
Według Wspólnej Polityki Rolnej Unia Europejska wyznacza krajom członkowskim limity na produkcję poszczególnych artykułów rolnych (np. mleka, cukru, tytoniu). Każdy kraj negocjuje swoją kwotę indywidualnie, a potem rozdysponowuje ją wśród swoich producentów.
Opłaty wyrównawcze
Stosowane w przypadku, gdy przy imporcie z krajów trzecich produktów rolnych ich ceny są na granicy niższe, niż ceny ustalone w ramach rynku wspólnotowego. Można więc opłaty wyrównawcze nazwać ruchomym cłem, pozwalającym producentom rolnym Wspólnot na utrzymanie wysokich cen zbytu.
Parlament Europejski
Organ Unii Europejskiej, złożony z przedstawicieli państw członkowskich wybranych w wyborach powszechnych na 5 lat. Ma uprawnienia do uchwalania budżetu, przyjmowania nowych członków i zatwierdzania układów stowarzyszeniowych oraz do kontroli pracy Komisji Europejskiej. Liczy obecnie 626 deputowanych, ma siedzibę w Strasburgu.
Prymat prawa wspólnotowego
Mocą wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 1964 roku ustanowiony został prymat prawa wspólnotowego nad krajowym. W uzasadnieniu wyroku Trybunał orzekł, że prawo wywodzące się z Traktatu nie może być podważone przez ustawy krajowe. Przekazanie zaś krajowych praw i zobowiązań do systemu prawnego Wspólnot niesie ze sobą trwałe ograniczenie ich suwerennych praw, którego żaden późniejszy, jednostronny akt prawny, rozbieżny z ujęciem Wspólnot, nie może podważyć.
Prezydencja
Przewodnictwo państwa członkowskiego w obradach Rady Europejskiej oraz Rady Unii Europejskiej, przyznawane na okres półroczny. Przy podawaniu roku i miesiąca w ramach działalności tych instytucji dodaje się zwrot "... w okresie Prezydencji..." np. holenderskiej, brytyjskiej itd. Prezydencję Rady Unii Europejskiej w imieniu danego państwa członkowskiego sprawuje minister spraw zagranicznych. Prezydencja Rady Europejskiej sprawowana jest zaś przez szefów rządów kolejnych państw.
Rada Europejska
Najważniejsza instytucja polityczna w UE. Pełni wobec innych instytucji rolę nadrzędną, określając kierunki rozwoju i ramy działania Unii Europejskiej. Rada spotyka się dwa razy do roku w stolicach państw pełniących przewodnictwo w Unii Europejskiej. Składa się z szefów rządów i szefów państw członkowskich Wspólnot oraz przewodniczącego Komisji Europejskiej. Główne zadania Rady Europejskiej to: podejmowanie decyzji politycznych, wyznaczanie kierunku rozwoju Unii, wspieranie rozwoju Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Europejskiego Systemu Walutowego, koordynacja polityki zagranicznej i bezpieczeństwa państw członkowskich Wspólnot, wymiana poglądów między szefami państw.
Rada Unii Europejskiej
Stanowi prawo w UE. Może "występować" w kilku postaciach: jako Rada do Spraw Ogólnych (ministrowie spraw zagranicznych państw
członkowskich) lub Rada Specjalna - tzw. branżowa (np. ministrowie rolnictwa, przemysłu, spraw wewnętrznych itd.). Rada Unii Europejskiej wypracowuje i koordynuje politykę wewnętrzną i zagraniczną UE. Główne zadania Rady UE to m.in. pełnienie funkcji ustawodawczych, spełnianie funkcji właściwych rządowi, wydawanie rozporządzeń, dyrektyw, opinii, decyzji i zaleceń.
Ratyfikacja
Procedura zatwierdzania międzynarodowego porozumienia, najczęściej przez parlament. W ramach Wspólnot Europejskich stosuje się procedurę ratyfikacji w przypadku wszelkich istotnych aktów prawnych. Większość krajów europejskich posiada konstytucyjny wymóg parlamentarnej ratyfikacji układów międzynarodowych. Czasami ratyfikacja nie wystarcza i staje się konieczne przeprowadzenie referendum narodowego.
Składka członkowska
Pieniądze, które będziemy musieli wpłacać rokrocznie do budżetu unijnego. Dla każdego kraju członkowskiego składka jest wyliczana osobno (doliczany jest także tzw. rabat brytyjski).
W tym roku w związku z tym, iż wstępujemy w maju, zapłacimy jedynie połowę składki (5833 mln złotych).
Traktat akcesyjny
Został podpisany 16 kwietnia 1993 roku u stóp Akropolu w Atenach. Następnie został ratyfikowany przez kraje Piętnastki. Od tego czasu Polska i pozostałe kraje kandydujące uzyskały status "aktywnego obserwatora", który umożliwiał im uczestnictwo w pracach UE (z wygłaszaniem opinii włącznie), jednak do momentu akcesji - bez prawa udziału w podejmowaniu decyzji. Od pierwszego maja będziemy na jego mocy pełnoprawnym członkiem UE.
Traktat nicejski
Wynegocjowany przez piętnastu szefów rządów UE, obradujących w Nicei 7-11 grudnia 2000 r. Zakładał przygotowanie instytucji UE do przyjęcia nowych państw, zapowiadał reformę Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej, proklamowanie Karty praw podstawowych - zbioru praw człowieka i swobód obywatelskich. Wprowadził także nowe ustalenia dotyczące systemu głosowania.
Traktat z Maastricht
Układ dwunastu państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej zawarty na zjeździe przywódców państw EWG w Maastricht w Holandii w grudniu 1991 r., dotyczący integracji politycznej i gospodarczej tych państw.
Układ z Schengen
Konwencja z 1985 r. zawarta w Schengen na terenie Luksemburga podpisana przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg i RFN. Weszła w życie w 1995 r.. Mówi o zniesieniu kontroli na granicach, jednolitej polityce wizowej i azylowej, ustanowieniu ścisłej współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa (handel narkotykami, dochodzenia policyjne).
