Czas ustawodawczych zmian
Rozmowa z radcą prawnym Anną Kozińską z Euler Hermes, Anna Kozińska - kancelaria prawna Sp.k.
? Zbliżamy się do końca 2004 r. Był to rok przełomowy ze względu na wstąpienie Polski do UE. W związku z tym należało dostosować wiele polskich ustaw do rozwiązań unijnych. Jak ocenia pani polski dorobek ustawodawczy 2004 r. i czy proces dostosowawczy się udał?
-Był to dla naszego ustawodawstwa trudny rok. Wejście do Unii oznaczało bowiem, że na mocy Traktatu o przystąpieniu z dniem 1 maja 2004 r. zaczęło obowiązywać w Polsce prawo Unii Europejskiej - bądź bezpośrednio, bądź wymaga ono wdrożenia do polskiego porządku prawnego. Doniosłość tego aktu polega przede wszystkim na tym, że podstawową zasadą prawa wspólnotowego, ustaloną w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, jest zasada nadrzędności. Przewiduje ona, że prawo pierwotne oraz akty wydane na jego podstawie będą stosowane przed prawem krajowym. Wynika stąd potrzeba dokonania transformacji naszych przepisów do prawa unijnego. Polski ustawodawca nie jest jednak doskonały - błędne są tłumaczenia unijnych aktów prawnych, do prawa unijnego dodawane są własne rozwiązania - jak miało to miejsce np. w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej w stosunku do małych i średnich przedsiębiorstw.
? Czy dostosowanie polskiego prawa do wspólnotowego rozpoczęło się dopiero w tym roku?
- Oczywiście nie - Polska podjęła prace legislacyjne wcześniej. Na przykład 1 stycznia 2004 r. był dniem wejścia w życie, uchwalonej jeszcze w listopadzie 2003 r., ustawy zmieniającej kodeks pracy. Ustawa ta częściowo zmieniła obowiązujące przepisy, ale również wprowadziła zupełnie nowe regulacje do prawa pracy. Miało to powszechny odbiór, bo dotyczyło zarówno przedsiębiorców, jak i zwykłych, pracujących obywateli. W ślad za tą ustawą, 1 maja 2004 r. weszła w życie ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, która uchyliła dotychczasową ustawę o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.
Nowa ustawa wdrożyła wiele dyrektyw unijnych, m.in. o zniesieniu restrykcji dotyczących przemieszczania się, a także pobytu we Wspólnocie pracowników z państw członkowskich oraz ich rodzin. Celem tej ustawy jest - jak czytamy w art. 1 - przede wszystkim określenie zadań państwa w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej. Ustawa reguluje m.in. zasiłki i inne świadczenia z tytułu bezrobocia przysługujące osobom, będącym obywatelami polskimi poszukującymi i podejmującymi zatrudnienie lub inną pracę zarobkową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zatrudnienie lub inną pracę zarobkową za granicą u pracodawców zagranicznych. Dotyczy ona jednocześnie obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej oraz obywateli państw, z którymi Unia Europejska zawarła umowy o swobodzie przepływu osób, jak również osób, które posiadają status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej lub posiadają zezwolenie na osiedlenie się w Rzeczypospolitej Polskiej, a także cudzoziemcom - członkom rodzin obywateli polskich.
? Czy są to ustawy, które zasługują na wyróżnienie, czyli stanowią dobre prawo?
- Z pewnością dostosowują polskie ustawodawstwo do przepisów unijnych. Trudno jednak ocenić - patrząc na poziom bezrobocia w Polsce - czy rzeczywiście jest to dobre prawo. O tym zadecyduje tempo i sposób wdrażania tych przepisów w życie, a przede wszystkim spadek bezrobocia.
? Czy wejście do Unii oznacza zasadniczy zwrot w prowadzeniu w Polsce działalności gospodarczej?
- Prawodawstwo Unii charakteryzuje zasada wolności gospodarczej, czyli swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału. Nasi przedsiębiorcy otrzymali ustawę o swobodzie gospodarczej, która weszła w życie w sierpniu tego roku. Określona w niej zasada swobody działalności gospodarczej jest rozwinięciem prawa do przedsiębiorczości zawartego w TWE. Jak się wydaje, jej celem jest poszerzenie swobody takiej działalności poprzez zmniejszenie zakresu działalności podlegającej koncesjonowaniu - np. nie ma już koncesji na budowę i eksploatację autostrad płatnych. Wprowadza ona, w celu ochrony przedsiębiorcy, nową instytucję - wiążącą interpretację prawa dokonaną przez organ podatkowy w indywidualnej sprawie podatnika. Zacznie ona jednak obowiązywać dopiero od 1 stycznia 2005 r. Mimo że - jak się wydaje - ustawa nie zmniejszyła liczby kontroli, którym może być poddawany przedsiębiorca, to jednak wprowadziła ogólne i jasne zasady ich prowadzenia, ograniczając np. czas trwania wszystkich kontroli danego organu maksymalnie do 4 tygodni w jednym roku kalendarzowym.
? Która z dziedzin prawa została w tym roku najbardziej wzbogacona o dobre rozwiązania prawne?
- Dla prawników znacząca jest zmiana procedury cywilnej, uchwalona przez Sejm 2 lipca 2004 r., która wchodzi w życie 5 lutego przyszłego roku. Zmieni się charakter tego postępowania poprzez wprowadzenie zasady kontradyktoryjności, czyli zasady równości procesowej stron. Zmieni się rola sądu w procesie. Po wprowadzeniu tej zmiany sąd będzie mógł udzielić stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie bez profesjonalnego pełnomocnika niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych. Ponadto sądy już nie będą mogły orzekać ponad żądania stron. Wyjątek stanowi postępowanie odrębne z zakresu prawa pracy, a w sprawach małżeńskich uprawnienia sądów pozostaną bez zmian. Sąd został ustawowo zwolniony z obowiązku dążenia do wykrycia tzw. prawdy obiektywnej i został zobowiązany do zamknięcia rozprawy (przy braku dalszych dowodów), nawet jeżeli nie uzna sprawy za dostatecznie wyjaśnioną.
? Czy zmiany procedury cywilnej zmierzają do usprawnienia działania sądów?
- Trudno powiedzieć. Została przede wszystkim zmieniona właściwość sądów. Sprawy o prawa majątkowe będą w pierwszej instancji rozpatrywane przez sądy okręgowe, gdy wartość przedmiotu sporu będzie wyższa niż 75 000 zł (dotychczas było to ponad 30 000 zł). W sprawach gospodarczych do właściwości sądów rejonowych będą należały sprawy do 100 000 zł (dotychczas do 30 000 zł), w tym sprawy rozpoznawane w postępowaniu nakazowym i upominawczym. Ta zmiana obciąży sądy rejonowe i z pewnością nie wpłynie na skrócenie czasu uzyskiwania orzeczeń. Warto jednak zauważyć, że nowelizacja przewiduje, że nakazy zapłaty w postępowaniu upominawczym będą mogli wydawać także referendarze sądowi. Praktyka pokaże, czy zmiana ta odciąży sędziów, czy też przerzuci cały ciężar na referendarzy. Można jednak spodziewać się przyspieszenia postępowania w sprawach rozpatrywanych w tym postępowaniu odrębnym.
? Wszystkie te zmiany w procedurze są oczywiście ważne, ale chyba przede wszystkim dla pełnomocników procesowych. A co bezpośrednio dotyczy zwykłego obywatela?
- Popularnie jest u nas przekonanie, że jak nie odbierzemy awizowanej przesyłki poleconej, to nie będzie to miało dla nas żadnych skutków prawnych. Nowelizacja wprowadziła bardzo ważną zmianę dotyczącą doręczeń pism procesowych w sprawach gospodarczych. Przewiduje ona, że w przypadku niemożności doręczenia pisma procesowego na skutek nieujawnienia zmiany w odpowiednim rejestrze, pismo pozostawi się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia nie tylko w przypadku osób prawnych i organizacji (jak dotychczas), ale również w przypadku osób fizycznych podlegających wpisowi do rejestru lub ewidencji. Warto też wspomnieć o nowej instytucji, jaką jest skarga od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie, która będzie rozpatrywana przez Sąd Najwyższy. Ma ona przysługiwać w sytuacji, gdy wydanie takiego orzeczenia skutkuje dla strony wyrządzeniem szkody, a zmiana lub uchylenie orzeczenia w inny sposób nie była albo nie jest już możliwa. Co więcej, istnieje możliwość złożenia skargi od prawomocnego orzeczenia sądu pierwszej instancji (gdy strony nie skorzystały z wszelkich przysługujących im środków prawnych). Chyba jednak najistotniejszą zmianę wprowadziła ustawa o skardze na naruszenie prawa do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, która weszła w życie 17 września 2004 r. Ustawa znajdzie zastosowanie tak w przypadku naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie przed sądem (w wyniku jego działania lub bezczynności), jak również w przypadku działania lub bezczynności komornika sądowego. Ma ona zapobiegać konieczności wnoszenia w tych sytuacjach skarg do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.
