Czy Putin podoła wyzwaniom?
Tym, co miało największy wpływ na gospodarkę Rosji z początkiem 2012 r. był z pewnością wzrost cen na ropę naftową, której baryła Brent podrożała z 111 dol. do 126 dol. na przestrzeni miesiąca - od 1 lutego do 1 marca br. W tym okresie zdecydowanie umocnił się rubel rosyjski. Koszyk walut od początku roku potaniał o 8,3 proc. z 36,46 rubla - 31 grudnia ub.r. do 33,43 rubla 29 lutego br.
- Od połowy lutego kurs dolara nie przekroczył poziomu 30 rubli, zaś euro poziomu poniżej 40 rubli. Ta sytuacja (wzrost cen na ropę, umocnienie rubla) spowodowała napływ kapitału i zakup akcji przedsiębiorstw, przyczyniając się do wzrostu indeksów giełdowych. Zwiększyły się również rezerwy walutowe Rosji z 497,4 mld dol. (koniec 2011 r.) do 509,6 mld dol. (początek marca br.).
Gospodarkę poza inwestycjami wewnętrznymi charakteryzuje odpływ rodzimego kapitału poza granice kraju. Wstępne wyniki w zależności od źródeł wskazują, że tylko w styczniu 2012 r. odpływ wyniósł od 11 do 17 mld dol. Inflacja za 2011 r. utrzymywała się na poziomie -4,1 proc. w styczniu br., a wzrost cen w tym miesiącu wyniósł 0,5 proc, w lutym zaś 0,4 proc. Taki rezultat (najlepszy od lat) spowodowany został zdecydowanymi działaniami banku centralnego związanymi z ograniczeniami fiskalnymi, przesunięciami płatności taryf na kolej, ograniczeniami podwyżek, a wręcz zamrożeniem niektórych cen. Rząd w obliczu wyborów prezydenckich nie podejmował niepopularnych decyzji, mogących przysporzyć znaczne grono niezadowolonych obywateli.
Tendencje w realnym sektorze rosyjskiej ekonomiki w styczniu 2012 r. wynikały z sytuacji, która wystąpiła w gospodarce w drugiej połowie 2011 r. W styczniu br. nastąpił wzrost w budownictwie o 11,7 proc. w stosunku do analogicznego okresu 2011 r.; odnotowano wzrost w handlu wewnętrznym analogicznie na poziomie 6,8 proc.; wzrosła działalność usługowa (na poziomie 4,9 proc.). Rekordowy urodzaj i zapasy zbóż doprowadziły do znacznego obniżenia cen na rynku rosyjskim - kukurydza przeciętnie potaniała o 6, pszenica o 4, a ryż o 3 proc. Jednak średnie ceny były wyższe od cen w 2010 r. o ok. 35 proc. W międzyczasie Rosjanie zderzyli się z dostawami z importu taniej żywności z Ukrainy oraz Białorusi.
Pojawił się nawet konflikt interesów między rodzimą produkcją serów i mleka a towarami dostarczanymi na ten rynek z zewnątrz. Służby sanitarne wprowadziły reglamentację dostaw. Póki jeszcze Rosja nie jest członkiem WTO takie działanie jest możliwe. Po 15 lipca br. takich ograniczeń już służby wewnętrzne Rosji nie będą mogły wprowadzać. Ukraina dysponuje bowiem prawem złożenia skargi do WTO w zakresie wprowadzania indywidualnych ograniczeń. W tym kontekście niektórym krajom gospodarczego sąsiedztwa pozostaje tylko oczekiwanie na otwarcie rynku rosyjskiego.
Od drugiej połowy 2011 r. nastąpił wzrost realnych dochodów społeczeństwa - w styczniu 2012 r. zwiększyły się one o 2,3 proc. w stosunku do stycznia 2011 r. Wzrost i dynamika płac wpłynęła na strukturę wydatków społeczeństwa. Jeżeli w 2010 r. wynagrodzenia społeczeństwa z tytułu zatrudnienia wynosiły 64,6 proc. pieniężnych dochodów, to w 2011 r. było to już 67,1 proc., przy znacznym obniżeniu dochodów z samodzielnej działalności gospodarczej analogicznie z 16,6 proc. do 14,8 proc. Poziom emerytur i innych świadczeń socjalnych w ogólnym poziomie dochodów społeczeństwa wzrósł o ok. 0,3 p.p. Na przestrzeni 2011 r. zmniejszyła się skłonność Rosjan do oszczędzania, jednak w grudniu 2011 r. można było zaobserwować odmienną tendencję. Ze średniej ok. 10,3 proc. dochodów przekazywano na inwestycje i oszczędności - współczynnik ten wzrósł do ok. 18,2 proc. (w tym wkłady oszczędnościowe i papiery wartościowe na poziomie ok. 16,8 proc.).
Nominalne średnie wynagrodzenia Rosjan w grudniu 2011 r. wzrosły w stosunku do listopada 2011 r. o 47,9 proc. z 21,1 tys. do 31,2 tys. rubli. Wzrost ten był podyktowany głównie sezonowością, czyli wypłatą trzynastej pensji, premii rocznych, bonusów itp. Grudniowy wzrost wynagrodzeń w ciągu ostatnich lat stanowił największy poziom, gdyż w grudniu 2009 r. wyniósł 36,1 proc., zaś w grudniu 2010 r. ok. 43,5 proc. W rezultacie średnie nominalne wynagrodzenie w 2011 r. wyniosło ok. 20,7 tys. rubli, co daje wzrost o ok. 9,7 proc. w stosunku do analogicznego okresu 2010 r. W drugiej połowie 2011 r. nie przeprowadzano indeksacji emerytur, w efekcie pozostały one na średnim poziomie, tj. 8,2 tys. rubli. W wyniku podwyższenia ich poziomu nominalnego w grudniu o 10 proc. efekt końcowy w ujęciu realnym to ok. 1,2 proc., a więc średnia emerytura wyniosła 8,3 tys. rubli (w sumie emeryt otrzymał średnio podwyżkę na poziomie ok. 3,25 dol.). Od 1 lutego 2012 r. emerytury zostały podwyższone o 7 proc. Spowodowało to uzyskanie uśrednionej emerytury na poziomie 9,1 tys. rubli, przy czym wyniosły one ze względu na wiek ok. 9,5 tys. rubli, renty inwalidzkie 5,9 tys., renty z tytułu utraty jedynego żywiciela ok. 5,7 tys. rubli.
W grudniu 2011 r. rząd Federacji Rosyjskiej określił wysokość minimum do przeżycia za III kwartał na poziomie 6287 rubli (rozporządzenie rządu FR Nr 1068 z 21 grudnia 2011 r.), czyli w praktyce zmniejszył je o 3,4 proc. w stosunku do II kwartału tego roku. Zgodnie z rozporządzeniem minimum dla zatrudnionych wniosło 6,8 tys., emerytów 5 tys., zaś dzieci 6,3 tys. Tę kwotę można w większości przypadków odnieść do ok. 170-220 dol. w skali miesiąca. Dla porównania cen płaconych przez Rosjan za gaz ziemny, benzynę oraz wodę oraz mieszkańców Europy, USA przytoczono analizę cenową .
W grudniu 2011 r. czynnych ekonomicznie było 75,6 mln obywateli, z tego bezrobotnych 4,6 mln (poziom bezrobocia 6,1 proc.). Liczba ta zmniejszyła się w stosunku do 2010 r., gdzie średnio na bezrobociu przebywało ok. 5,64 mln obywateli. W sumie w IV kwartale 2011 r. było zarejestrowanych tylko 1,24 mln bezrobotnych, z tego 1,1 mln uzyskiwało zasiłki.
W lutym br. premier Władimir Putin opublikował swój program naprawy gospodarki Rosji. Wskazał w nim swoje przyszłe działania, ukierunkowane na budowanie sprawiedliwości w postaci socjalnej polityki dla obywateli. Ma być ona oparta na demokracji i jakości państwa. Oprócz tego Putin ujawnił zamiar wprowadzenia podatku od luksusu oraz dla właścicieli niektórych przedsiębiorstw. Dodatkowo, od 1 września 2012 r., ma wzrosnąć płaca dla nauczycieli, tak aby do 2018 r. zwiększyła się dwukrotnie i wynosiła 200 proc. średniego wynagrodzenia, analogicznie w 2018 r. ma to dotyczyć lekarzy i pracowników naukowych.
Ceny mieszkań mają być obniżone o 20-30 proc. Wynagrodzenia dla resortów mundurowych już od 1 stycznia 2012 r. wzrosły dwukrotnie (policja), zaś w wojsku trzykrotnie. Służącym w wojsku zapowiedziano darmowe studia wyższe oraz mieszkania. Istotne zadanie dotyczy zwiększania społeczeństwa Rosji o 300 tys. obywateli rocznie. Mają to być przeegzaminowani migranci, którzy w wyniku specjalnej kwalifikacji staliby się obywatelami Rosji. W efekcie, przyszłego prezydenta Rosji czeka wiele wyzwań związanych z spełnieniem zapowiedzi przedwyborczych.
dr Henryk Borko
Autor jest rektorem Wyższej Szkoły Techniczno-Ekonomicznej Konsorcjum FUTURUS. W latach 2000-2006 był ekspertem UNIDO ONZ ds. rynków wschodnich. Jest również współautorem przewodników UNIDO dla polskich przedsiębiorców działających na rynkach Wschodu.
