Czy swoboda musi być nielegalna

W "Gazecie Prawnej" z 29 września 2004 r. ukazał się artykuł pt. "Stragan z prawem" zobacz >>>, w którym postawiono następującą tezę: "Od 21 sierpnia br. każda osoba, nawet ta, która nie posiada wykształcenia prawniczego, może bez problemu zarejestrować w gminie działalność polegającą na świadczeniu usług prawnych. Uprawnia ją to do wykonywania, zastrzeżonej dotychczas wyłącznie dla adwokatów i radców, pomocy prawnej".

Autorka artykułu na poparcie przytoczonej tezy nie wskazuje, jakie przepisy miałyby umożliwić niesienie pomocy prawnej przez osoby niebędące radcami prawnymi i adwokatami.

W związku z tym Rada OIRP w Warszawie postanowiła wyjaśnić, jakie przepisy znajdą zastosowanie w tym przypadku.

Swoboda, ale z zachowaniem warunków

Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie gospodarczej (Dz.U. nr 173, poz. 1807; ustawa o swobodzie - zobacz skan ), podejmowanie oraz wykonywanie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa. Przepisami tymi są m.in. uregulowania zawarte w ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 123, poz. 1059 z późn. zm. - zobacz skan ) oraz ustawie z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (t.j. Dz.U. nr 123, poz. 1058 z późn. zm.), ustalającymi zasady wykonywania dwóch zawodów prawniczych, których przedstawiciele uprawnieni są do świadczenia pomocy prawnej - po spełnieniu wielu warunków, nałożonych tymi ustawami.

Zgodnie z art. 12 ustawy o swobodzie, wykonując swe zadania, organy administracji publicznej współdziałają z organizacjami pracodawców, organizacjami pracowników, organizacjami przedsiębiorców oraz samorządami zawodowymi i gospodarczymi. Takim samorządem zawodowym jest m.in. samorząd radców prawnych (art. 5 ustawy o radcach prawnych) ze swoimi jednostkami organizacyjnymi w postaci okręgowych izb radców prawnych i Krajowej Izby Radców Prawnych, nadzorowany przez ministra sprawiedliwości.

Najpierw wpis do ewidencji

Zgodnie z art. 14 ustawy o swobodzie, przedsiębiorca może podjąć działalność po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym lub do Ewidencji Działalności Gospodarczej. Radcy prawni, prowadzący działalność gospodarczą w ramach świadczenia usług pomocy prawnej - inaczej niż pod rządami (uchylonej przez wejście w życie ustawy o swobodzie) ustawy - Prawo działalności gospodarczej (art. 87 ust. 1) - są przedsiębiorcami oraz prowadzą działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy o swobodzie.

Zgodnie z art. 19 ustawy o swobodzie, jeżeli przepisy szczególne nakładają obowiązek posiadania odpowiednich uprawnień zawodowych przy wykonywaniu określonego rodzaju działalności gospodarczej, przedsiębiorca jest obowiązany zapewnić, aby czynności w ramach działalności gospodarczej były wykonywane bezpośrednio przez osobę legitymującą się posiadaniem takich uprawnień zawodowych. Obowiązek ten dotyczy wszystkich przedsiębiorców, w tym tych, którzy nie prowadzą działalności regulowanej lub podlegającej obowiązkowi uzyskania koncesji w rozumieniu ustawy o swobodzie (rozdz. 4 ustawy o swobodzie). Przepisy szczególne, tj. w tym przypadku m.in. ustawa o radcach prawnych, wymagają uzyskania wpisu na listę radców prawnych, po spełnieniu ww. warunków materialnych i formalnych.

Zgodnie z art. 27 ust. 2 pkt 4 ustawy o swobodzie działalności, wniosek o dokonanie wpisu do ewidencji zawiera określenie przedmiotu wykonywanej działalności gospodarczej, zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD).

Zgodnie z tą klasyfikacją (PKD 74.11.Z; "Działalność prawnicza"), podklasa ta obejmuje: reprezentowanie interesów jednej strony przeciw drugiej stronie przed sądem lub innym ciałem orzekającym, prowadzone przez adwokatów, radców prawnych lub pod ich nadzorem:

? doradztwo i reprezentowanie w sprawach cywilnych,
doradztwo i reprezentowanie w sprawach karnych,
? doradztwo prawne w przypadkach sporów pracowniczych,
doradztwo prawne i ogólne konsultacje, przygotowywanie dokumentów prawnych w zakresie:
porozumień i umów zawieranych między podmiotami gospodarczymi i innych dokumentów związanych z działalnością społeczno-gospodarczą,
dokumentacji patentowej i praw autorskich,
- testamentów, aktów darowizn, umów powierniczych itp.,
działalność notariuszy, komorników, rzeczników patentowych, radców prawnych, rzeczoznawców, sędziów polubownych.

Podklasa ta nie obejmuje działalności sądów, sklasyfikowanej w 75.23.Z.
W Polskiej Klasyfikacji Działalności nie ma innego rodzaju działalności gospodarczej, będącej "działalnością prawniczą".

Wniosek osoby nieuprawnionej

Zgodnie z art. 32 ustawy o swobodzie, organ ewidencyjny ma obowiązek wydać decyzję o odmowie wpisu, gdy m.in. wniosek został złożony przez osobę nieuprawnioną. W tym przypadku - przez osobę, która deklaruje prowadzenie działalności gospodarczej w ramach działalności prawniczej, nie będąc adwokatem, radcą prawnym, a także notariuszem, komornikiem, czy też sędzią sądu polubownego. Jeżeli zatem działalność prawniczą deklarowałby podmiot, który na podstawie art. 19 nie jest do tego uprawniony bądź nie może zapewnić wykonywania tej działalności prawniczej przez radców prawnych lub adwokatów, wpisu takiego - na podstawie art. 32 w zw. z art. 19 oraz w zw. z art. 27 ust. 2 pkt 4 ustawy o swobodzie - organ ewidencyjny powinien odmówić lub wykreślić z ewidencji na mocy art. 37 ust. 3 ustawy o swobodzie.

Zgodnie z art. 52 ust. 3 pkt 4 ustawy o radcach prawnych, do zakresu działania rady okręgowej izby radców prawnych należy w szczególności: występowanie do organów rejestrowych lub ewidencyjnych z wnioskiem o wszczęcie postępowania o wykreślenie z rejestru lub ewidencji podmiotu prowadzącego działalność w zakresie pomocy prawnej niezgodnie z przepisami niniejszej ustawy.

Szczególna pozycja radcy prawnego

Reasumując, Rada zauważa brak możliwości wykonywania działalności prawniczej przez osoby nielegitymujące się uprawnieniami do wykonywania zawodów prawniczych. Rada - inaczej niż autorka omawianego artykułu - widzi poprawę pozycji radców prawnych poprzez uczynienie radców prawnych przedsiębiorcami - w ramach ochrony ich zawodu w związku z wejściem w życie ustawy o swobodzie gospodarczej, co nie oznacza, że samorząd radcowski zaniecha jakichkolwiek działań, które zmierzałyby do większej przejrzystości przepisów, w szczególności przepisów ustawy o radcach prawych, w tym przepisów penalizujących próby wykonywania działalności prawniczej przez osoby niebędące przedstawicielami zawodów prawniczych (zawodów zaufania publicznego).

dziekan

Dariusz Śniegocki