Działalność gospodarcza przedsiębiorstw o liczbie pracujących do 9 osób w 1999

Począwszy od badania za 1999 r. rozszerzony został zakres podmiotowy reprezentacyjnego badania najmniejszych przedsiębiorstw, realizowanego na formularzu SP-3. Objęło ono bowiem podmioty, w których liczba pracujących nie przekraczała 9 osób - niezależnie od formy prawnej tych jednostek. Dla podmiotów, które zostały włączone po raz pierwszy do badania SP - 3 (grupa jednostek osób fizycznych i spółek cywilnych o liczbie pracujących od 6 do 9 osób oraz osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej o liczbie pracujących do 9 osób) w znacznym stopniu ograniczone zostały wcześniejsze obowiązki sprawozdawcze. W ubiegłych latach były one bowiem obejmowane dużo bardziej szczegółowymi badaniami pełnymi.

Podział na wymienione wyżej klasy wielkości przedsiębiorstw jest zgodny z podziałem stosowanym w krajach Unii Europejskiej.

Badaniem zostały także objęte po raz pierwszy podmioty prowadzące działalność z zakresu rybołówstwa i rybactwa oraz pośrednictwa finansowego. W związku z powyższym wyniki uzyskane z tych działalności powinny być wykorzystywane z dużą ostrożnością.

Poniżej przedstawione zostały podstawowe informacje o zbiorowości podmiotów do 9 pracujących tj. o osobach prawnych i jednostkach nie posiadających osobowości prawnej oraz o osobach fizycznych i spółkach cywilnych, które prowadziły działalność gospodarczą w Polsce w 1999 r.

Liczba przedsiębiorstw

W wyniku przeprowadzonego badania łączną liczbę przedsiębiorstw posiadających osobowość prawną i liczbę zakładów osób fizycznych o liczbie pracujących do 9 osób, prowadzących działalność gospodarczą w 1999 r. oszacowano na poziomie 1773 tys. jednostek. Największą część badanej zbiorowości stanowiły jednostki handlowe - 37%. Po około 12% tej zbiorowości stanowiły w 1999 r. jednostki przemysłowe, prowadzące działalność z zakresu obsługi nieruchomości oraz budowlane.

W omawianej grupie podmiotów 1730 tys. to zakłady osób fizycznych, zaś 43 tys. - osoby prawne. Największy udział zakładów osób fizycznych obserwuje się w leśnictwie, ochronie zdrowia i w działalności hotelarskiej (nie mniej niż 99%), najniższy - w obsłudze nieruchomości (93%).

Pracujący, zatrudnienie i przeciętne wynagrodzenie

W 1999 r. w badanych przedsiębiorstwach znalazło pracę ok. 3380 tys. osób. Nieco ponad 40% związanych było z działalnością handlową. Blisko 16 % pracowało w jednostkach przemysłowych, a co dziesiąty spośród pracujących w najmniejszych firmach zajmował się działalnością budowlaną lub z zakresu obsługi nieruchomości. Spośród ogólnej liczby pracujących w badanych jednostkach, w 1999 r. 95,3% pracowało w zakładach osób fizycznych, zaś 4,7% w przedsiębiorstwach posiadających osobowość prawną. W tych ostatnich, zdecydowanie wyższy niż w zakładach osób fizycznych był odsetek pracujących w obsłudze nieruchomości (blisko 30% wszystkich pracujących), niższy zaś - w handlu (33% pracujących).

Wśród wszystkich pracujących wyróżnia się grupę, dla których praca w badanych przedsiębiorstwach była pracą podstawową oraz grupę, dla których była to praca dodatkowa. W całej zbiorowości, 2707 tys. osób deklarowało, że te właśnie podmioty stanowiły ich główne miejsce pracy. Stanowi to 80,1% wszystkich pracujących w najmniejszych jednostkach. Udział ten był zdecydowanie niższy w zakładach osób fizycznych (79,7%) niż w przedsiębiorstwach osób prawnych (88,9%).

Wśród wszystkich pracujących w głównym miejscu pracy w badanych firmach 55,2% stanowili właściciele i pomagający członkowie ich rodzin, 43,2% pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę a pozostałe 1,6% to osoby, z którymi zawarto umowę agencyjno-prowizyjną.

Przeciętne wynagrodzenie miesięczne brutto na jednego zatrudnionego w najmniejszych jednostkach wyniosło w 1999 r. 1025 zł. Najwyższe wynagrodzenia odnotowano w przedsiębiorstwach zajmujących się obsługą nieruchomości (1453 zł) i edukacją (1332 zł), natomiast najniższe - w działalności związanej z hotelarstwem (796 zł).

Forma prawna przedsiębiorstwa miała bardzo wyraźny wpływ na poziom wynagrodzenia zatrudnionych. Przeciętne wynagrodzenie miesięczne brutto na jednego zatrudnionego w przedsiębiorstwach posiadających osobowość prawną było bowiem ponad dwukrotnie wyższe niż w zakładach osób fizycznych i wynosiło odpowiednio: w przedsiębiorstwach osób prawnych - 1991 zł, w zakładach osób fizycznych - 896 zł. Różnice te odnotowano także w poszczególnych obszarach działalności. Były one największe w handlu: w przedsiębiorstwach osób prawnych przeciętne wynagrodzenie wyniosło 2089 zł, w zakładach osób fizycznych - 895 zł.

Przychody i koszty

Jak wcześniej wspomniano, największa część badanych przedsiębiorstw w Polsce zajmuje się działalnością handlową (hurtową i detaliczną). Przedsiębiorstwa te mają też największy udział w przychodach uzyskanych ze sprzedaży (64% wszystkich badanych przedsiębiorstw). Na pozostałe 36% składają się głównie przychody firm prowadzących działalność przemysłową (ok. 10%), działalność związaną z obsługą nieruchomości (ok. 8%) budowlaną (ok. 7%) oraz transportową (ok. 5%).

W poszczególnych grupach podmiotów w zależności od rodzaju prowadzonej działalności obserwuje się duże zróżnicowanie wysokości osiąganych przychodów. W 1999 r., przy przeciętnych przychodach na jednego pracującego wynoszącym 112 tys. zł, najwyższe odnotowano w jednostkach prowadzących działalność związaną z pośrednictwem finansowym (215 tys. zł), najniższe - w ochronie zdrowia (26 tys. zł). Podobne zróżnicowanie obserwuje się w przychodach osiąganych na jeden zakład (od 363 tys. zł w handlu do 34 tys. w ochronie zdrowia). Trzeba przy tym pamiętać, że jednostki prowadzące działalność z zakresu ochrony zdrowia są relatywnie najmniejsze (1,3 osoby na jeden zakład) i w ponad 53% są to jednostki, w których praca stanowi dodatkowe, a nie podstawowe, zajęcie dla właściciela i zatrudnionych tam osób. W omawianym okresie duże zróżnicowanie wysokości osiąganych przychodów wystąpiło również w jednostkach w zależności od form prawnych. W grupie osób prawnych, tak w przeliczeniu na jeden zakład, jak i na jednego pracującego przychody były wyższe niż w grupie osób fizycznych: w przedsiębiorstwach posiadających osobowość prawną wyniosły one 1440 tys. zł na jeden zakład i 387 tys. zł na jednego pracującego, w zakładach osób fizycznych 183 tys. zł na jeden zakład i 98 tys. zł na jednego pracującego.

Przychody uzyskiwane w badanych firmach zależą nie tylko od rodzaju prowadzonej działalności i ich formy prawnej, ale i od wielkości przedsiębiorstwa: wyniki uzyskane w 1999 r. świadczą o tym, że wydajność osiągana w omawianych przedsiębiorstwach w przeliczeniu na jednego pracującego jest silnie skorelowana z liczbą pracujących w nich osób. Poziom kosztów ponoszonych przez najmniejsze przedsiębiorstwa jest - podobnie jak w przypadku przychodów - bardzo zróżnicowany. W 1999 r. przeciętnie ponoszone koszty w przeliczeniu na jeden zakład kształtowały się na poziomie 190 tys. zł, natomiast w przeliczeniu na jednego pracującego - 100 tys. zł. Z punktu widzenia rodzaju prowadzonej działalności najwyższe koszty na jednego pracującego ponosiły w 1999 r. przedsiębiorstwa związane z pośrednictwem finansowym (203 tys. zł), najniższe - przedsiębiorstwa z zakresu ochrony zdrowia (ok. 18 tys. zł). Najwyższe koszty przeliczone na jeden zakład odnotowano natomiast w jednostkach handlowych (337 tys. zł), najniższe - w ochronie zdrowia (23 tys. zł).

Porównując wartość ponoszonych przez przedsiębiorstwa kosztów z osiąganymi przychodami należy stwierdzić, że stanowiły one przeciętnie 89% przychodów. Najwyższy udział kosztów w przychodach wykazały przedsiębiorstwa handlowe (93%), natomiast najniższy - jednostki zajmujące się leśnictwem i pozyskiwaniem drewna (64%).

Nakłady inwestycyjne

Na podstawie uzyskanych wyników szacuje się, że 14% badanych przedsiębiorstw prowadziło w 1999 r. działalność inwestycyjną. Udział ten był różny w przedsiębiorstwach prowadzących różnego rodzaju działalność: najwyższy - w działalności związanej z rybołówstwem i rybactwem (24% firm inwestujących), najniższy - w budownictwie (11%).

1999 r. badane przedsiębiorstwa poniosły nakłady inwestycyjne ogółem w wysokości 12 696 976 tys. zł, w tym na nowe środki trwałe i modernizację istniejących ok. 11 107 044 tys. zł. Wśród przedsiębiorstw ponoszących nakłady inwestycyjne na nowe środki trwałe i ich modernizację 38 % stanowiły jednostki prowadzące działalność związaną z obsługą nieruchomości, 21% - z działalnością handlową, ok. 15% - z działalnością przemysłową.

Wśród przedsiębiorstw ponoszących nakłady na zakup używanych środków trwałych, najwyższy odsetek stanowiły jednostki prowadzące działalność z zakresu obsługi nieruchomości (27%), handlu (25%) i transportu (22%).

Wysokość nakładów ponoszonych przez poszczególne firmy na nowe środki trwałe i modernizację istniejących oraz na zakup używanych środków trwałych jest bardzo zróżnicowane. Blisko 40% firm inwestujących poniosło nakłady do wartości 5 tys. zł, natomiast tylko 5% przedsiębiorstw - nakłady przekraczające 100 tys. zł. Podobne różnice obserwuje się w większości obszarów działalności, przy czym najwyższy odsetek przedsiębiorstw ponoszących nakłady inwestycyjne do 5 tys. zł odnotowano w pozostałej działalności usługowej (47%), najniższy - 20% w transporcie. W tym ostatnim obszarze najwyższy był natomiast udział przedsiębiorstw o bardzo wysokich ponad 100 tys. zł nakładach inwestycyjnych.