Innowacyjność - moda czy sposób na sukces

Innowacje w szerszym pojęciu to wdrożenie nowego lub znacznie ulepszonego produktu (towaru lub usługi), procesu, nowej metody marketingowej, lub nowej metody organizacji w praktyce biznesowej, w miejscu pracy i w stosunkach zewnętrznych.

Innowacje przyczyniają się także do tworzenia nowych, lepszych miejsc pracy. Obecnie w krajach wysoko uprzemysłowionych zwiększenie efektywności przedsiębiorstw następuje poprzez innowacje i niekonwencjonalne wykorzystywanie zasobów wiedzy. Najbardziej zaawansowane gospodarki, czerpiąc korzyści z ekspansji napędzanej zastosowaniami najnowszych technologii, tworzą nowe miejsca pracy, związane z powstawaniem nowych rodzajów usług w sferze produkcji i szeroko rozumianej konsumpcji.

Innowacje stanowią również niezbędny element kreowania społeczeństwa informacyjnego, które charakteryzuje się między innymi powszechnym dostępem do rozwiązań z zakresu techniki komunikacyjnej i informacyjnej, otwartą siecią, zdolnością do wzajemnego łączenia się i przetwarzania danych, kompatybilnością i zdolnością współpracy wszelkiej techniki, umożliwiającej pełen kontakt, bez względu na miejsce pobytu. Jednocześnie w społeczeństwie informacyjnym zarządzanie informacjami, ich jakość i szybkość przepływu są zasadniczymi czynnikami konkurencyjności gospodarki przyczyniając się do wzrostu innowacyjności.

Gospodarka oparta na wiedzy

Warunkiem osiągnięcia przez Polskę szybkiego i wszechstronnego rozwoju jest gospodarka oparta na wiedzy (GOW), w której rzeczywiste bogactwo - rozumiane jako efektywność gospodarowania, konkurencyjność gospodarki i nowe miejsca pracy - pochodzi nie tylko z produkcji dóbr materialnych, ale też z wytwarzania, transferu i wykorzystania wiedzy¹.

Budowanie w Polsce gospodarki opartej na wiedzy zostało wyznaczone jako cel horyzontalny w Narodowym Planie Rozwoju na lata 2004-2006, a także zostało wpisane do Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO)² na lata 2007-2013, w których celem strategicznym jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej Polski w ramach UE i wewnątrz kraju.

Horyzontalne cele szczegółowe NSRO to:

- poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa,

- poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej,

- budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski,

- podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług,

- wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej,

- wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich.

Realizacja celów sformułowanych w sposób jak wyżej wymaga skoncentrowanych wysiłków na rzecz wzrostu konkurencyjności polskiej gospodarki. Transformacja systemowa i liberalizacja gospodarki stworzyły podstawy do włączenia Polski w główny nurt globalizacji. Jednakże silna konkurencja, szybki postęp techniczny mogą okazać się najważniejszymi czynnikami ograniczającymi zdolność naszego kraju do aktywnego uczestnictwa w procesie globalizacji gospodarki. Aby wyjść temu naprzeciw, należy wzmacniać innowacyjność polskiej gospodarki. Z tego punktu widzenia kluczowe znaczenie ma innowacyjnośc przedsiębiorstw we wszelkich jej aspektach, w tym w aspekcie stosowania technologii, procesów oraz oferowania produktów, w tym towarów i usług.

Strategia przejścia do gospodarki opartej na wiedzy musi być oparta na promocji i wsparciu sektorów stanowiących jej nośniki, którymi są:

- edukacja,

- nauka i działalność badawczo-rozwojowa,

- gałęzie przemysłu tzw. wysokiej techniki w których nakłady na działalność B+R stanowią ponad 4 % wartości sprzedaży (przemysł lotniczy, farmaceutyczny, elektroniczny, produkcja komputerów i maszyn biurowych),

- sektor usług społeczeństwa informacyjnego.

W świetle stosowanych kryteriów Polska nie kwalifikuje się do gospodarek opartych na wiedzy, ponieważ nie osiągnęła minimalnego poziomu rozwoju sektorów przyjmowanych za nośniki GOW. Gospodarkę uznaje się za opartą na wiedzy, jeśli poziom zatrudnienia w sektorach-nośnikach GOW przekracza łącznie 15 %. W roku 2000 wskaźnik ten wynosił dla Polski 9,3 % i był znacznie niższy niż dla 7 wybranych krajów UE (14,4 %)³.

Na poziomie krajowym i regionalnym

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG) jest jednym z instrumentów realizacji NSRO na lata 2007-20013, który określa krajowe ramy interwencji w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności (FS), a także zasady koordynacji pomiędzy polityką spójności Unii Europejskiej i właściwymi krajowymi politykami sektorowymi i regionalnymi. W ramach PO IG wspierane będą działania z zakresu innowacji produktowej, procesowej (usługowej) oraz organizacyjnej w sektorach produkcyjnych i usługowych, które w sposób bezpośredni lub pośredni przyczyniają się do powstawania i rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw. W kontekście osiągania celów NSRO oraz PO IG, wspierana i promowana będzie innowacyjność na poziomie co najmniej krajowym i/lub międzynarodowym, określana jako innowacyjność średnia i wysoka. Innowacyjność na poziomie lokalnym lub regionalnym (innowacyjność niska) będzie promowana i wspierana w Regionalnych Programach Operacyjnych (16 RPO) i Programie Operacyjnym Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW). Wielkość alokacji środków Unii Europejskiej na programy wspierające innowacyjność oraz wkład krajowy z środków publicznych (w wysokości 15%) wynosi łącznie 29 590,59 mln EUR, a w rozbiciu na poszczególne programy przedstawia się następująco:

- Regionalne Programy Operacyjne -- 15 985,50 mln EUR + 2 820,97 mln EUR,

- PO Innowacyjna Gospodarka -- 7 004,90 mln EUR + 1 236,16 mln EUR,

- PO Rozwój Polski Wschodniej -- 2 161,60 mln EUR + 381,46 mln EUR.

Na podstawie analizy potrzeb polskiej gospodarki oraz analizy celów strategicznych wyżej wymienionych dokumentów, sformułowano cel główny oraz cele szczegółowe programu Innowacyjna Gospodarka, które przedstawiono na poniższym schemacie.

1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii

Celem priorytetu jest zwiększenie znaczenia sektora nauki w gospodarce poprzez realizację prac B+R w kierunkach uznanych za priorytetowe dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Wspierane będą m.in.:

- badania naukowe i prace rozwojowe służące budowie gospodarki opartej na wiedzy, realizowane przez jednostki naukowe, przedsiębiorców oraz sieci i konsorcja naukowe, a także duże multi- i transdyscyplinarne projekty wpisujące się w priorytety tematyczne Krajowego Programu Ramowego, programy wieloletnie oraz wynikające z foresight'u,

- udział polskich jednostek naukowych w projektach badawczych 7. Programu Ramowego UE, europejskich i międzynarodowych inicjatywach badawczych i technologicznych,

- inwestycje przedsiębiorców w prace B+R, tj. przedsięwzięcia techniczne, technologiczne lub organizacyjne (badania stosowane, prace rozwojowe, badania przemysłowe i przedkonkurencyjne) realizowane przez przedsiębiorców samodzielnie lub we współpracy z jednostkami naukowymi a także przez jednostki naukowe na zlecenie przedsiębiorców,

- transfer wyników badań naukowych do gospodarki poprzez m.in. dofinansowanie kosztów ochrony własności przemysłowej oraz wspieranie działalności brokerów wynalazków/technologii,

- włączanie studentów i absolwentów do udziału w realizacji projektów badawczych w dziedzinach kluczowych dla rozwoju gospodarczego kraju, prowadzenie badań naukowych do prac doktorskich, a także projekty badawcze prowadzone w polskich jednostkach przez wybitnych uczonych z zagranicy.

2. Infrastruktura sfery B+R

Celem priorytetu jest wzrost konkurencyjności polskiej nauki dzięki konsolidacji oraz modernizacji infrastruktury naukowo-badawczej i informatycznej najlepszych jednostek naukowych działających w Polsce. Wspierane będą m.in.:

- inwestycje w aparaturę naukowo-badawczą, budynki, budowle realizowane w ośrodkach o wysokim potencjale badawczym,

- projekty dotyczące infrastruktury wspierającej udział polskich jednostek w projektach międzynarodowych,

- procesy restrukturyzacyjne, konsolidujące jednostki naukowe poprzez budowę wspólnej, nowoczesnej infrastruktury badawczej,

- inwestycje związane z utrzymaniem i rozwojem infrastruktury sieciowej nauki oraz zasobów naukowych w postaci cyfrowej.

3. Kapitał dla innowacji

Celem priorytetu jest zwiększenie liczby nowopowstałych przedsiębiorstw innowacyjnych oraz zwiększenie dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania przedsięwzięć innowacyjnych. Wspierane będą m.in.:

- prace przygotowawcze oraz poszukiwania, ocena i wybór pomysłów innowacyjnych,

- powstawanie przedsiębiorstw opartych na innowacyjnych rozwiązaniach,

- fundusze podwyższonego ryzyka inwestujące w fazy seed i start-up,

- projekty związane z aktywizacją rynku inwestorów.

4. Inwestycje innowacyjne

Celem priorytetu jest wzrost poziomu konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez wzmocnienie popytu na nowe lub nowoczesne rozwiązania w gospodarce. Wspierane będą m.in.:

- prowadzenie prac B+R przez przedsiębiorców i wdrożenie wyników prac B+R,

- inwestycje związane z opracowaniem i wdrożeniem wyników prac B+R, w tym tworzenie nowych miejsc pracy niezbędnych do prowadzenia własnej działalności B+R przez przedsiębiorców,

- realizacje nowych inwestycji obejmujących zastosowanie nowych rozwiązań, co najmniej w skali kraju, organizacyjnych i technologicznych w produkcji i usługach,

- powszechne zastosowanie rozwiązań teleinformatycznych, w tym technik elektronicznego biznesu w przedsiębiorstwach, eko-innowacyjność i technologie środowiska,

- Fundusz Kredytu Technologicznego przeznaczony na finansowanie wdrożeń nowych technologii przez przedsiębiorców,

- projekty doradcze i inwestycyjne związane z przekształceniem przedsiębiorcy w centrum badawczo-rozwojowe (CBR),

- szkolenie i doradztwo niezbędne do realizacji projektów inwestycyjnych.

5. Dyfuzja innowacji

Celem priorytetu jest zapewnienie przedsiębiorcom wysokiej jakości usług służących wzmocnieniu oraz wykorzystaniu ich potencjału innowacyjnego oraz tworzenie korzystnych warunków współpracy przyczyniających się do wzmocnienia pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw, budowa i rozwój powiązań kooperacyjnych przedsiębiorców o charakterze ponadregionalnym. Wspierane będą m.in.:

- inwestycje związane z pokryciem kosztów zainicjowania lub tworzenia i rozwoju powiązań kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym, w tym klastrów,

- proinnowacyjne instytucje otoczenia biznesu takie, jak: parki i inkubatory naukowo-technologiczne i centra transferu technologii,

- budowa i rozwój ponadregionalnych sieci otoczenia biznesu świadczących usługi w zakresie działalności innowacyjnej przedsiębiorców,

- wykorzystanie praw własności przemysłowej oraz praw autorskich i pokrewnych przez przedsiębiorców.

6. Polska gospodarka na rynku międzynarodowym

Celem priorytetu jest wzmocnienie marki "Polska" przez promocję Polski jako kraju atrakcyjnego pod względem inwestycyjnym i turystycznym a także miejscem nawiązywania wartościowych kontaktów gospodarczych z wykorzystaniem instrumentów takich, jak: promocja sprzedaży na JRE, promocja eksportu, budowa i rozwój systemu obsługi inwestora uzupełnione promocją turystycznych walorów Polski. Wspierane będą m.in.:

- projekty inwestycyjne,

- innowacyjne inwestycje związane z usługami turystycznymi o znaczeniu ponadregionalnym,

- projekty doradcze i promocyjne.

7. Informatyzacja administracji na rzecz przedsiębiorstw

Celem priorytetu jest stworzenie warunków do wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych w sektorze prywatnym i publicznym, zwiększających dostępność przedsiębiorstw do zasobów informacyjnych. Wspierane będą m.in.:

- budowa zintegrowanych platform usług publicznych,

- tworzenie publiczno-prywatnych portali internetowych,

- budowa i wdrażanie platform elektronicznych dla zintegrowanego systemu wspomagania zarządzania na poziomie ogólnokrajowym, tworzenia publicznych zasobów danych on-line, wdrażania innowacyjnych usług eBiznes, w tym e-commerce i e-zdrowie,

- projekty z zakresu telemedycyny i e-zdrowia,

- rozwój kształcenia na odległość z wykorzystaniem Internetu (e-learning).

Przedstawiona powyżej tematyka stanowi ofertę dla przedsiębiorców w zakresie wykorzystania środków pomocy publicznej w latach 2007-2013. Każdy z priorytetów jest komplementarny z innymi programami realizowanymi w ramach NSRO, co powoduje iż kwoty dofinansowania poszczególnych projektów mogą pochodzić z kilku źródeł.

Trzy drogi rozwojowe

Lata 2007-2013 przy wsparciu finansowym z środków pomocowych muszą zostać wykorzystane na dokonanie transformacji w świadomości społecznej, a w szczególności przedsiębiorców, w wyniku której innowacje będą postrzegane jako najważniejsza szansa rozwojowa Polski i podstawa budowania przewagi konkurencyjnej na rynkach lokalnych i międzynarodowych. Motorem wzrostu produktywności, zatrudnienia i wzrostu gospodarczego są innowacje, badania i wiedza oraz technologie informacyjne i telekomunikacyjne, które zaadaptowane do gospodarki pozwolą na jej określanie jako gospodarki opartej na wiedzy (GOW). Właściwą strategią dochodzenia Polski do GOW jest równoczesna realizacja trzech dróg rozwojowych:

- wzrost zatrudnienia w dziedzinach i przedsiębiorstwach tradycyjnych, ale wykorzystujących nowe technologie,

- zakładanie nowych firm i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, w szczególności w sektorach wysokiej techniki i usługach, które posiadają odpowiednią wiedzę i świadomość potrzeby wykorzystania nowych technologii oraz metod zarządzania wiedzą, ale nie mają środków na innowacje,

- ukierunkowanie i motywowanie dużych firm do kreowania i wdrażania wyników prac badawczych.

Realizacja tej strategii, nawet przy najlepszej woli przedsiębiorców, nie jest możliwa bez wsparcia państwa w zakresie organizacyjnym i legislacyjnym. Dotychczasowe działania rządu w kierunku poprawy warunków prowadzenia działalności innowacyjnej polegają na przyjęciu przez parlament rządowych projektów ustaw:

- o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej oraz o zmianie innych ustaw, które mają na celu m.in. wyłączenie ulgi na nowe technologie spod regulacji europejskich dotyczących pomocy publicznej,

- o zasadach finansowania nauki, zwiększającej nacisk na prowadzenie badań stosowanych i prac rozwojowych oraz kształtującej aktywną politykę naukową, naukowo-techniczną i innowacyjną państwa,

- o krajowym funduszu kapitałowym, wzmacniającym polskie małe i średnie przedsiębiorstwa o dużym potencjale rozwoju.

Dr inż. Teresa Wagner-Staszewska jest pracownikiem naukowym w Instytucie Nafty i Gazu

¹ Komunikat Komisji Europejskiej dla Rady Europy, Parlamentu Europejskiego i Europejskiego Komitetu Społeczno-Ekonomicznego w sprawie polityki innowacyjnej, Bruksela 11 marca 2003r.

² Wstępny projekt Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 wspierających wzrost gospodarczy i zatrudnienie - przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 14 lutego 2006r

³ Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Eurostat, Oslo Manual, 2005r.