Kto nie posmaruje, daleko nie zajedzie

W 1999 r. Bank Światowy opublikował alarmujący raport na temat korupcji w Polsce. Od tego czasu w naszym kraju zorganizowano dziesiątki seminariów, konferencji i akcji informacyjnych, mających na celu walkę z tym wstydliwym zjawiskiem. W 2000 r. rząd Jerzego Buzka powołał do życia Antykorupcyjną Grupę Roboczą, która ogłosiła Antykorupcyjną Strategię dla Polski. W zasadzie cały czas ktoś toczy w naszym kraju boje z łapówkarstwem, płatną protekcją i handlem wpływami. Ale jakie są tego efekty? Żadne.

Trzeba dać każdemu

Według raportów Transparency International, organizacji zwalczającej ten naganny proceder, od trzech lat nasilenie korupcji jest u nas niezmienne, czyli katastrofalne. Mało tego, w kwietniu 2002 r. OBOP przeprowadził sondaż na ten temat, z którego wynika, że ponad 58 proc. Polaków uważa, że w ciągu ostatnich pięciu lat zjawisko to nasiliło się. W prognozach dotyczących przyszłości korupcji w Polsce dominuje pesymizm. Tylko 18 proc. badanych spodziewa się, że nastąpi jakaś poprawa, blisko 27 proc. spodziewa się pogorszenia, a 40 proc. nie oczekuje żadnych zmian. Słowem, naszym kraju naprawdę już tylko ryby nie biorą.

- W rozmowach z największymi polskimi przedsiębiorcami słyszę, że teraz to już wszędzie trzeba dać w łapę, żeby coś załatwić. Zachodnie firmy coraz częściej w ogóle nie przystępują w naszym kraju do przetargów publicznych, bo mają już dość skorumpowanych urzędników - mówi Krzysztof Jasiecki z Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.

- To wpływa ujemnie na poziom inwestycji zagranicznych. Wszechobecna korupcja coraz częściej zniechęca zachodnich inwestorów do wejścia na polski rynek - dodaje Hanna Ignaczewska, dyrektor generalny Instytutu Gallupa w Polsce.

Upadek systemu

W naszym kraju coraz głośniej mówi się, że losy największych polskich firm coraz częściej nie zależą już od wolnych mechanizmów rynkowych, lecz decyzji urzędników państwowych, mianowanych z klucza politycznego. Polski sektor prywatny staje się po prostu coraz bardziej uzależniony od sektora publicznego.

- Korupcja w Polsce ma dwojaki charakter. Jest taka, która nosi znamiona przestępstwa, czyli polega na łamaniu prawa. Ale jest też korupcja zgodna z prawem, która jest szczególnie niebezpieczna, bo uderza bezpośrednio w ustrój gospodarczy i społeczny państwa. Mam na myśli m.in. mianowanie urzędników państwowych czy szefów spółek Skarbu Państwa z tzw. klucza partyjnego. Takie działania powodują, że ludzie wycofują poparcie dla obowiązującego porządku państwowego, co w prostej linii prowadzi do takich zachowań społecznych, jak np. wyniki ostatnich wyborów prezydenckich we Francji - twierdzi Krzysztof Jasiecki.

Z kolei Hanna Ignaczewska uważa, że korupcja przyjmuje w Polsce rozmiary charakterystyczne dla chwiejnych demokracji latynoamerykańskich.

- Wystarczy spojrzeć na to, co się nie tak dawno wydarzyło w Argentynie. Tam wolny rynek i ustrój demokratyczny załamały się właśnie ze względu na słabe i mocno skorumpowane struktury rządowe. Istnieje bardzo realne niebezpieczeństwo, że do takiej sytuacji może dojść w naszym kraju - ostrzega dyrektor Instytutu Gallupa w Polsce.

Puste deklaracje

Tymczasem walka z korupcją jest jednym z najbardziej ulubionych i w zasadzie dyżurnych tematów polskich elit politycznych. Przez większość partii i kolejne ekipy rządzące traktowana jest bowiem jako złoty środek na zdobycie poparcia społecznego. Nikogo już dzisiaj nie dziwi fakt, że tego typu problemy zaczynają być dostrzegane przez naszych polityków tylko w okresie ostrej walki o zdobycie popularności, czyli przed wyborami.

- Chcemy wejść do nowego parlamentu? Ogłaszamy program walki z korupcją. Spadają notowania rządu? Ogłaszamy listę 20 przedsiębiorstw państwowych przeżartych korupcją. Niestety, od wielu lat walka kolejnych rządów z korupcją tak właśnie wygląda, czyli kończy się na raportach i pięknie brzmiących, ale pustych deklaracjach - komentuje Julia Pitera, prezes Transparency International Polska.

Krzysztof Jasiecki twierdzi, że działalność antykorupcyjna polega u nas głównie na krytyce i ściganiu przedstawicieli ekip rządzących, które już odeszły.

- Obecny rząd ma rację. Ale także AWS miał rację, kiedy kilka lat temu kierował podobne zarzuty pod adresem SLD. Problem polega na tym, że polskim elitom politycznym chyba nie do końca zależy na zwalczaniu korupcji. Od dłuższego czasu funkcjonuje u nas system podziału łupów, który nie jest likwidowany, lecz jedynie modyfikowany według potrzeb zmieniających się ekip rządzących - uważa Krzysztof Jasiecki.

Zatrzymać kołowrót

Julia Pitera podkreśla, że wszelkie działania związane ze zwalczaniem patologii zawszę będą nieskuteczne, jeżeli nie zlikwiduje się jej źródeł. W przypadku polskiej korupcji to - jej zdaniem - spółki Skarbu Państwa, wszelkiego rodzaju agencje rządowe i inne zbędne instytucje (np. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych).

- Samo stwierdzenie "korupcja jest" niczego nie zmieni. Uważam, że jedynym wyjściem z sytuacji jest prywatyzacja, likwidacja wspomnianych instytucji, unormowanie ustawy o zamówieniach publicznych i uchwalenie cywilizowanej ustawy o służbie cywilnej. Drogą do podjęcia tych działań jest zmiana obecnej ordynacji wyborczej na większościową. Tylko w ten sposób można zatrzymać ten szalony kołowrót polityczny, który kręci się w Polsce - mówi prezes Transparency International Polska.

Krzysztof Jasiecki do antykorupcyjnych działań o charakterze legislacyjnym dorzuca jeszcze uchwalenie tzw. ustawy o konflikcie interesów. Ale - jego zdaniem - obecny rząd powinien przede wszystkim wytworzyć w polskim biznesie odpowiedni klimat moralny. Można to osiągnąć w bardzo prosty sposób. Wystarczy stworzyć kodeks dobrej praktyki biznesowej dla spółek giełdowych, który na Zachodzie bardzo dobrze się sprawdza i ma bardzo pozytywny wpływ na kurs akcji firm, które go przestrzegają.