Najgroźniejsze dla serca

W dalszym ciągu zawał serca i choroba wieńcowa są najczęstszymi przyczynami zgonów w kraju. Co roku zapada na nie około 100 tys. osób (głównie mężczyzn), a 40 proc. spośród nich umiera.

Groźne nadciśnienie

Jedną z najczęstszych chorób układu krążenia jest nadciśnienie tętnicze. Szacuje się, że w Polsce dotyczy ona ponad 50 proc. osób powyżej 65 roku życia.

Nadciśnienie to bardzo podstępne schorzenie, gdyż właściwie nie powoduje żadnych dolegliwości - rzadko występują bóle, zawroty głowy lub zaburzenia widzenia.

Najczęściej podwyższone ciśnienie jest stwierdzane w trakcie rutynowych badań lekarskich. Ponieważ choroba ta ma ukryty przebieg, to jej konsekwencje są bardzo poważne.

Najczęstsze powikłania to m.in. choroba wieńcowa, udar mózgu, niewydolność krążenia, uszkodzenie nerek. Są to na tyle poważne schorzenia, że nierzadko kończą się śmiercią. Pocieszające jest jednak to, że nadciśnienie, które jest nieuleczalne, jest chorobą, którą można kontrolować. Niezbędne jest jednak jego wczesne wykrycie i leczenie farmakologiczne. Najczęściej stosowane są tzw. beta-blokery i leki moczopędne. Tak samo ważna jest zmiana stylu życia - zmiana diety na niskotłuszczową, zwiększone spożycie produktów, które posiadają potas i magnez, rzucenie palenia papierosów oraz zwiększenie aktywności fizycznej.

Zawał niebezpieczny

Drugą w kolejności wśród najczęściej występujących chorób układu krążenia jest choroba wieńcowa, czyli niedokrwienie mięśnia sercowego. Choroba ta bardzo często prowadzi do śmierci, zwłaszcza mężczyzn. Najpoważniejszą jej postacią jest zawał mięśnia sercowego.

Przyczyną "wieńcówki" jest zatykanie się tętnic wieńcowych przez blaszki miażdżycowe. Do serca dochodzi wtedy mniej krwi, a co się z tym wiąże także tlenu. Komórki zaczynają gorzej pracować, a w razie zawału, czyli przy całkowitym odcięciu dopływu krwi, pojawia się tzw. martwica.

Najbardziej dramatycznym przejawem choroby wieńcowej jest tzw. nagła śmierć sercowa. Nie poprzedzają jej ani bóle wieńcowe, ani objawy niewydolności serca. Zwykle jest to "śmierć bez świadków". W 95 proc. przypadków jest spowodowana zmianami miażdżycowymi w naczyniach wieńcowych. Bezpośrednią przyczyną jest migotanie komór.

Najczęstsze objawy zawału:
- ból w okolicach mostka,
- uczucie gniecenia i duszności (rzadziej palenia),
- promieniujący ból od szczęki, żuchwy, do ramion (najczęściej lewego),
- ból pojawia się po wysiłku czy stresie, a ustępuję w czasie odpoczynku.

Uwaga na choroby reumatyczne

Kolejną grupą chorób układu krążenia są wady serca. Wyróżniamy wady serca wrodzone i nabyte. Te ostatnie są częstsze i dotyczą przede wszystkim zastawki dwudzielnej (mitralnej) oddzielającej lewy przedsionek od lewej komory. Najczęściej powstają w wyniku nierozpoznanej lub niedostatecznie leczonej choroby reumatycznej, która jest chorobą zapalną serca. Inne zapalenia serca wywoływane są wirusami, bakteriami.

Co trzeba wiedzieć o sercu?

Serce - najważniejszy element układu krążenia. Jest mięśniem, a właściwie systemem dwóch mięśni tłoczących krew całego układu. Składa się z czterech jam: dwóch komór (prawej i lewej) i dwóch przedsionków (prawego i lewego). Są one oddzielone od siebie przegrodą i w rzeczywistości tworzą dwie niezależne pompy tłoczące krew do krążenia dużego (serce lewe) oraz krążenia małego, czyli płucnego (serce prawe). Przedsionki przegrodzone są od komór zastawkami, niepozwalającymi na cofanie się krwi. Podobne, jednokierunkowe zastawki znajdują się pomiędzy komorami a wychodzącymi z nich tętnicami.

Jak dbać o serce po zawale?

Po zawale należy koniecznie pamiętać o:
- diecie - należy unikać cukrów, smalcu, tłustych serów i tłustego mięsa; dobra dieta powinna być niskotłuszczowa, wzbogacona o ryby, warzywa, owoce, chude mleko i jego przetwory;
- aktywności fizycznej - najlepsze są długie marsze, jogging, jazda na rowerze, pływanie, golf i gimnastyka; w sprawie wyboru formy ruchu najlepiej poradzić się lekarza,
- absolutnym zakazie palenia papierosów - ten nałóg zwiększa ryzyko zawału ponaddwukrotnie (nikotyna pobudza serce do szybszej pracy),
- ograniczeniu spożywania alkoholu.

Na co trzeba zwracać uwagę?

- Jeśli zauważyłeś jakieś symptomy wskazujące na chorobę układu krążenia, koniecznie skontaktuj się z lekarzem. On skieruje cię na badania. Najbardziej popularnym badaniem jest EKG. W trakcie jego wykonywania otrzymuje się zapis bioelektryczny czynności serca. Inne badania to: echokardiografia, która umożliwia ocenę funkcji serca i zastawek, badanie holterowskie, które rejestruje czynności bioelektryczne serca w trakcie normalnej aktywności życiowej.

- U kobiet z podejrzeniem choroby układu krążenia w okresie menopauzy stosuje się tzw. hormonalną terapię zastępczą. Polega ona na tym, że w sposób sztuczny przywraca się stan hormonalny organizmu sprzed ostatniej miesiączki. Wykazano, że terapia taka zapobiega miażdżycy i chorobie wieńcowej, a także zmniejsza ryzyko wystąpienia nadciśnienia i ułatwia jego leczenie.

- Przebyty zawał nie musi oznaczać rezygnacji z życia intymnego. Wysiłek fizyczny w trakcie stosunku nie jest na tyle duży, aby mógł nadmiernie obciążyć serce. Warto jednak na ten temat porozmawiać z lekarzem.

Dominika Sikora

EKSPERT WYJAŚNIA

dr Mariusz Gąsior, zastępca dyrektora ds. medycznych w Śląskim Centrum Chorób Serca w Zabrzu

- Czy zdarzają się przypadki, że człowiek, który przebył zawał serca, nie wie o tym?

- Oczywiście zdarzają się chorzy, u których przebyty zawał serca zostaje wykryty w trakcie rutynowej kontroli lekarskiej. Częstość występowania bezbólowego przebiegu zawału ocenia się na około 20 - 30 proc. Podstawą jego rozpoznania jest wykonanie elektrokardiogramu (EKG). Podejrzenie przebytego zawału serca może również nasuwać wykrycie regionalnych zaburzeń kurczliwości w trakcie badania echokardiograficznego (UKG). Jest to badanie o tyle istotne, gdyż część zawałów serca może przebiegać niemo elektrokardiograficznie, nie pozostawiając typowych zmian w zapisie EKG. Wykrycie przebytego zawału serca niejednokrotnie dla chorego stanowi duże zaskoczenie. Jednak przeprowadzenie dokładnego wywiadu lekarskiego wskazuje, że przynajmniej u części z nich występowały wcześniej niepokojące objawy.

- Jakie są objawy "ukrytego" zawału?

- Mogą to być zarówno objawy typowe dla zawału, które występowały u chorego przejściowo, a zostały przez niego zlekceważone, takie jak: jak ból w klatce piersiowej lokalizujący się za mostkiem o charakterze gniotącym, rozpierającym lub piekącym, który może promieniować do szyi, żuchwy, pleców lub lewego ramienia. Zdarzają się również chorzy z nietypowymi objawami klinicznymi, które mogą charakteryzować się występowaniem bólów zlokalizowanych w nadbrzuszu (często rozpoznawane przez chorego jako dolegliwości gastryczne) czy narastającej duszności. U chorych można również stwierdzić występowanie omdleń, wymiotów czy też nudności. Grupami osób, u których częściej występują nietypowe objawy kliniczne zawału, są osoby młode (25-40 lat), w wieku podeszłym, chorzy z cukrzycą i kobiety. Dopiero postawienie przez lekarza rozpoznania przebytego zawału serca, uświadomienie występowania czynników ryzyka, pozwala chorym skojarzyć te objawy z prawdziwą ich przyczyną.