Najpilniejsze wyzwania dla nowego rządu
Najpilniejszym wyzwaniem dla nowego rządu jest naprawa finansów publicznych. Ich zły stan jest ściśle powiązany z niską aktywnością zawodową Polaków, wynikającą m.in. ze źle adresowanych wydatków socjalnych i emerytalnych przywilejów branżowych.
Stan polskich finansów publicznych na tle innych krajów o zbliżonym poziomie rozwoju i podobnej wiarygodności kredytowej jest zły. Spośród krajów Europy Środkowo-Wschodniej, będących członkami UE, wyższy dług publiczny w relacji do PKB w 2011 roku będą miały tylko pogrążone w kryzysie Węgry, a wyższy deficyt sektora finansów publicznych tylko Słowacja i Słowenia.
W czasach dobrej koniunktury na świecie utrzymujący się duży deficyt sektora finansów publicznych i będący jego konsekwencją dług publiczny ograniczały tempo rozwoju polskiej gospodarki.
W okresie rosnącej niepewności na świecie, brak naprawy finansów publicznych zwiększałby podatność Polski na "zarażenie się" kryzysem finansowym.
Gdy nadeszła pierwsza fala światowego kryzysu finansowego Polska była jedynym krajem w UE, który nie odnotował recesji.
Teraz Polska stoi przed alternatywą: albo reformy i awans do grupy krajów o wysoko ocenianej polityce gospodarczej i dużej wiarygodności, albo brak reform i rosnące ryzyko zarażenia się kryzysem w przypadku jego dalszego pogłębienia się w strefie euro.
Działania dotychczas podjęte przez polski rząd w celu ograniczenia deficytu sektora finansów publicznych należy uznać za niewystarczające. W jesiennej prognozie z listopada br. Komisja Europejska przewiduje, że w przyszłym roku deficyt sektora finansów publicznych w Polsce wyniesie 4 proc. PKB, przy założeniu 2,5 proc. wzrostu gospodarczego.
Pogłębiający się kryzys w strefie euro może jednak spowodować spadek tempa wzrostu gospodarczego w Polsce, a w konsekwencji wyższy od prognozowanego deficyt sektora finansów publicznych.
W świetle tych prognoz do szybszej redukcji deficytu wezwał Polskę komisarz Olli Rehn (Polska od 2009 roku jest objęta procedurą nadmiernego deficytu i jest zobowiązana do 2012 roku ograniczyć go do 3 proc. PKB). Również agencje ratingowe zwracają uwagę, że przy braku reform Polsce może grozić obniżenie perspektywy ratingu, co będzie wiązało się ze wzrostem kosztów obsługi długu.
Przy naprawie finansów publicznych priorytetem rządu powinno być ograniczenie wydatków publicznych. Doświadczenia międzynarodowe pokazują, że programy naprawy finansów publicznych oparte o redukcję wydatków są skuteczniejsze i trwalsze od programów opartych o wzrost podatków (patrz np. OECD 2007).
Ponadto, wysokie wydatki publiczne negatywnie wpływają na tempo wzrostu gospodarczego (Fisher 1993, Loayza i inni 2005), a obecnie ich udział w PKB w Polsce (45,2 proc. w 2011) należy do najwyższych w regionie (średnia dla UE-10: 42,1 proc.) i jest znacznie wyższy niż w dynamicznie rozwijających się krajach Azji, czy w krajach Europy Zachodniej, gdy były one na poziomie rozwoju zbliżonym do Polski.
Zły stan polskich finansów publicznych jest powiązany z niską aktywnością zawodową Polaków. W 2010 roku w Polsce tylko 65,6 proc. osób w wieku 15-64 lata było aktywnych zawodowo, przy średniej dla UE wynoszącej 71 proc. Nieprzemyślany system różnych przywilejów branżowych i świadczeń socjalnych z jednej strony generuje wysokie wydatki publiczne, z drugiej strony zniechęca ludzi do pracy, co skutkuje niższymi wpływami podatkowymi (Wojciechowski 2008).
Skala problemu z niską aktywnością zawodową Polaków jest szczególnie widoczna w grupie osób w wieku 55-64 lata. Aktywność zawodowa w tej grupie wiekowej w Polsce w 2010 roku wynosiła 36,7 proc., przy średniej unijnej równej 49,7 proc. Tylko na Malcie i w Słowenii odsetek osób biernych zawodowo w wieku 55-64 lata był wyższy niż w Polsce.
Niska aktywność zawodowa osób po 55. roku życia wynika z ustawowo niskiego wieku emerytalnego kobiet (60 lat) oraz wcześniejszych emerytur. Od 2009 roku co prawda ograniczono możliwość przechodzenia na wcześniejsze emerytury, czego efektem jest rosnąca aktywność zawodowa osób w wieku 55-64 lata, jednak wciąż przywilej taki zachowały niektóre grupy zawodowe (m.in. służby mundurowe, sędziowie, prokuratorzy, górnicy).
Priorytetowymi działaniami nowego rządu, mającymi na celu uzdrowienie finansów publicznych w Polsce, powinno być:
- Stopniowe podnoszenie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn do 67 lat, możliwe do osiągnięcia w 2022 roku np. poprzez wzrost wieku emerytalnego kobiet o 9 miesięcy rocznie, a mężczyzn o 3 miesiące rocznie.
- Likwidacja branżowych przywilejów emerytalnych.
- Przegląd i redukcja pozostałych wydatków publicznych w relacji do PKB.
Działania te nie tylko wpłyną pozytywnie na stan sektora finansów publicznych, ale także przyczynią się do wzrostu aktywności zawodowej Polaków.
Większa aktywność zawodowa i niższe wydatki publiczne z czasem pozwolą także na obniżenie podatków przyczyniając się do szybszego wzrostu gospodarczego w Polsce.
Aleksander Łaszek
Forum Obywatelskiego Rozwoju
