Niemiecka strategia podboju Wschodu

W zamian za wsparcie technologiczne, budowę nowoczesnego przemysłu, kształcenie fachowców i rozwój infrastruktury Republika Federalna Niemiec uzyskuje dostęp do bazy surowcowej, poszukiwania i wydobywania metali ziem rzadkich. Niemcy wykorzystują instrumenty z dziedziny rozwoju, dyplomacji politycznej, kulturalnej i naukowej w celu realizacji strategii na rzecz niemieckich interesów.

Powodzenie niemieckiej strategii energetycznej uzależnione jest od dostaw z Chin metali ziem rzadkich. Ostatnie ograniczenia dostaw na rynek europejski ze strony Chin powodują, że Berlin stara się uniezależnić od Pekinu. Od kwietnia 2011 r. trwały rozmowy między Berlinem a Astaną w zakresie pozyskania kazachstańskiej ropy naftowej, zwiększenia wzajemnych obrotów handlowych, w tym szeregu ułatwień dla przedsiębiorców. Ukoronowaniem działań dyplomacji niemieckiej było podpisanie w dniu 8 lutego 2012 r. w Berlinie w czasie wizyty prezydenta Narsułtana Nazarbajewa, umowy między Niemcami a Kazachstanem o partnerstwie w sferze surowców, przemysłu i technologii. Umowa pozwala firmom niemieckim na poszukiwanie i wydobywanie surowców na terenie Kazachstanu. W sumie podpisano ponad 50 innych umów gospodarczych o szacowanej wartości ok. 3 mld euro. Jest to druga po Mongolii umowa w dziedzinie polityki surowcowej. Układ jest prosty: niemieckie technologie w zamian za surowce z Kazachstanu.

Z budżetu federalnego finansowane są działania wspierające oficjalną politykę zagraniczną RFN. Niemieckie fundacje polityczne realizują je w postaci szkoleń, konferencji, publikacji, są to także stypendia. Na Wschodzie realizują je: Fundacja im. Friedricha Eberta, Fundacja im. Friedricha Naumanna, Fundacja Konrada Adenauera, Fundacja im. Heinricha Bolla, Fundacja im. Róży Luksemburg i Fundacja Hansa Seidlera.

Wszystkie fundacje mają swoje biura w Moskwie, większość w Mińsku, Kijowie, Wilnie, Kiszyniowie, Tibilisi, Taszkencie, Astanie i Biszkeku.

Wspierana jest także polityka rozwojowa w krajach Europy Wschodniej, Azji Centralnej i Kaukazu Południowego w dziedzinach rozwoju infrastruktury, ustawodawstwa i struktur administracyjnych oraz poziomu życia w państwach partnerskich. Są to głównie działania oparte na współpracy prawnej, bezpieczeństwie wewnętrznym, ochronie środowiska wraz z energetyką odnawialną, wsparciu sektora rolnego, sektora bankowego na rzecz MSP oraz doradztwo gospodarcze. Tworzą tzw. sieć kontaktów wśród polityków, sektora gospodarki i mediów. Dzięki takiej sieci przedstawiciele fundacji mają możliwość pozyskania od elit politycznych i gospodarczych informacji służących do opracowywania raportów dla rządu w RFN.

Ze środków własnych finansowane są działania organizacji pożytku publicznego, noszących nieraz nazwy koncernów niemieckich, pracujących na rzecz odpowiedniego wizerunku firm niemieckich na Wschodzie. Działają w obszarze nauki, społeczeństwa, opieki zdrowotnej i kultury. Ich idea - zmiany poprzez powiązania - skierowana jest do elit politycznych i gospodarczych, szczególnie w państwach WNP. Do nich m.in. należą: Fundacja BMW Herberta Quanta, Fundacja Roberta Boscha i inne. Nie mają one swoich przedstawicielstw, działają jako pośrednicy przy organizacji konferencji i rozmów na wysokich szczeblach administracyjno-biznesowych, nawiązując kontakty między biznesem niemieckim a kręgami administracji państwowej z krajów będących w kręgu zainteresowania.

W ostatnich latach niemiecka aktywność koncentruje się na krajach WNP, w ramach której wskazuje się na szczególne traktowanie państw - partnerów w dziedzinie polityki rozwojowej - poprzez inicjowanie i realizację projektów. Służy to rozwijaniu bilateralnej współpracy, wspieraniu niemieckich interesów eksportowych oraz tworzeniu szczególnej sieci kontaktów. Realizacja projektów prowadzona jest przez wyspecjalizowane instytucje finansowe ze środków budżetu federalnego. Są to inwestycje w szkolnictwo i opiekę zdrowotną, infrastrukturę, ochronę środowiska i rolnictwo.

Niemieckie ministerstwa prowadzą działania na rzecz wykorzystania możliwości wynikających z unijnych programów pomocowych, typu współpracy bilateralnej. Przykładem może być tzw. Inicjatywa Kaukaska, służąca od 2001 r. rozbudowie demokratycznego systemu państwa prawa, wsparciu prywatnych inicjatyw gospodarczych, wzmocnieniu lokalnych struktur społecznych i ochronie środowiska. Utworzony Niemiecko-Kazachstański Dialog Agrarny służy doradztwu dla kazachskiego resortu rolnictwa, ale także jako punkt kontaktowy dla niemieckich przedsiębiorców, ułatwiający współpracę polityczno-biznesową. Niemiecka Fundacja Międzynarodowej Współpracy Prawnej wspiera tworzenie prawa na rzecz rozwoju gospodarki rynkowej, doradztwo eksperckie w dziedzinie wprowadzania reform. Jest to tzw. transfer standardów i zwiększanie atrakcyjności kraju/partnera do niemieckich inwestycji zagranicznych, eksportu i inwestycji, w skrócie przygotowanie terenu dla niemieckiej ekspansji.

Na realizację tych założeń Ministerstwo Spraw Zagranicznych RFN przeznacza ok. 25 proc. swojego budżetu (średnio 1300 mln euro). Realizacja odbywa się za pośrednictwem Niemieckiej Centrali Wymiany Akademickiej, Fundacji Alexandra von Humboldta, Instytutu Goethego oraz kilkunastu innych podmiotów finansowanych ze środków publicznych. Ich polityka skierowana jest na wspieranie opiniotwórczych przedstawicieli świata mediów, uczniów, studentów oraz młodych naukowców. Główny cel to tworzenie sprawnych ekspertów ze znajomością języka niemieckiego, popierających niemiecką rację stanu, popularność niemieckich produktów i inwestycji. Dodatkowo Niemcy prowadzą aktywną politykę z innymi państwami, mającą na celu pozyskanie zagranicznych naukowców do firm lokalnych, działających na rynkach zewnętrznych.

Finansowana jest także współpraca uczelni niemieckich z partnerskimi, z krajów będących w kręgu zainteresowania biznesu Niemiec. Do nich należy współpraca Uniwersytetu w Kolonii z Uniwersytetem w Tbilisi, Technicznej Szkoły Wyższej w Berlinie i Kirgiskiego Uniwersytetu Technicznego w Biszkeku, Uniwersytetu Humboldta w Berlinie i Uniwersytetu Agrarnego w Nowosybirsku. W wielu dziedzinach naukowych realizowane są wspólne projekty. Można zaliczyć do nich współpracę Uniwersytetu w Poczdamie z Akademią Zarządzania w Ułan-Bator, projekt 2009 - 2012 (wsparcie centrum konsultacyjnego) czy rozbudowę Niemiecko-Kazachskiego Uniwersytetu w Ałmaty.

Szczególnie aktywna w tej dziedzinie jest Fundacja Alexandra von Humboldta, finansowana w większości przez niemieckie MSZ, następnie Federalne Ministerstwo Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań Naukowych. Przeciętny budżet Fundacji wynosi ok. 70 - 75 mln euro. Przeznaczony jest głównie na wspieranie niemieckich i zagranicznych naukowców w celu zwiększenia międzynarodowej konkurencyjności RFN w dziedzinie badań i rozwoju nowoczesnych technologii.

RFN jest dominującym partnerem handlowym dla gospodarek objętych szczególnym zainteresowaniem lobbingu politycznego, zarówno w zakresie obrotów handlowych, jak i inwestycji. Kraje partnerskie notują w większości ujemne saldo bilansu handlowego z RFN. Inwestorzy niemieccy mają za sobą wsparcie rządowe, siłę finansową i lobbing polityczny dający im możliwość aktywnego uczestniczenia w procesach prywatyzacyjnych. Inwestorów z Niemiec na te rynki przyciągają zwłaszcza: popyt, tania siła robocza, związki kulturowe i przygotowane podłoże przez zbudowanie sieci kontaktów z elitami świata administracji i biznesu. To efektywny system wsparcia ze strony instytucji publicznych. RFN wypracował sobie pozycję solidnego partnera - firmy niemieckiej, która np. projekty biznesowe łączy z inwestycjami w kapitał ludzki, angażuje polityków i jest niezależna od względów politycznych.

Temu służą rozwijane kontakty, w tym szczególnie te z Kazachstanem. Pokłosie wizyty prezydenta Nazarbajewa w poprzednim roku w Berlinie już jest widoczne: firmy niemieckie podbijają rynek kazachski.

dr Henryk Borko

^{Autor jest rektorem Warszawskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Konsorcjum FUTURUS. Wyróżniony przez Kapitułę Stowarzyszenia Eksporterów Polskich tytułem "Publicysta Ekonomiczny 2012 roku"}