NIK zabadał system zamówień publicznych

Po podwyższeniu - do 30 tys. euro - progu pozwalającego na zakupy bez stosowania Prawa zamówień publicznych, gwałtownie wzrosła liczba i wartość transakcji podprogowych. Najwięcej spośród skontrolowanych dotyczyło zakupu usług. Blisko połowę zamówień bez przetargu realizowano pod koniec roku - podaje NIK.

NIK przypomina w raporcie, że nowelizacja ustawy Prawo zamówień publicznych, która weszła w życie 16 kwietnia 2014 r., ponad dwukrotnie podwyższyła wartościowy próg nakazujący stosowanie Pzp.

Przed tą datą obowiązek stosowania procedur Pzp odnosił się do zamówień i konkursów, których wartość przekraczała wyrażoną w złotych równowartość 14 tys. euro, co w 2014 r. wynosiło 59 tys. zł. Po zmianie ustawy próg ten stanowił równowartość 30 tys. euro - w 2017 roku było to ponad 125 tys. zł.

Zwiększony próg stosowania Pzp, w chwili jego wprowadzenia, było ok. 10 tys. euro wyższy od średniego, obowiązującego w innych krajach członkowskich Unii Europejskiej, w których próg taki funkcjonował. Na przykład, w Bułgarii, Francji, Rumunii, Słowenii, na Łotwie i Cyprze próg stosowania przepisów o zamówieniach publicznych, w przypadkach dotyczących dostaw i usług, nie przekraczał 15 tys. euro.

Kontrola podjęta przez NIK miała na celu udzielenie odpowiedzi na pytanie: Czy jednostki sektora finansów publicznych dokonują zamówień i wydatków o wartości do 30 tys. euro w sposób zgodny z przepisami prawa. Objęte nią zostały 24 jednostki, w tym po sześć: urzędów marszałkowskich, zarządów dróg wojewódzkich, prokuratur okręgowych i komend wojewódzkich Policji.

Dokonując wyboru jednostek kierowano się wielkością wydatków na zamówienia podprogowe, poniesionych przez wytypowane jednostki w latach 2014-2015. Kontrolą objęto lata 2014-2017 (I kwartał). Czynności kontrolne były przeprowadzone w okresie od 11 kwietnia do 15 września 2017 r.

Ustalenia kontroli przeprowadzonej przez NIK w 24 jednostkach sektora finansów publicznych pokazują wzrost liczby i wartości zamówień podprogowych. Znacząco zmniejszyła się również liczba opublikowanych w Biuletynie Zamówień Publicznych ogłoszeń o zamówieniach i konkursach (o 52 proc. w roku 2016 w stosunku do roku 2013), a także ogłoszeń o udzieleniu zamówienia lub wyniku konkursu (o 49 proc.).

Kontrola 371 zamówień podprogowych, o łącznej wartości blisko 36 mln zł, wykazała, że najwięcej dotyczyło zakupu usług (128 za ponad 12 mln zł). W ten sposób kupowano także sprzęt, roboty budowlane i remontowe, samochody, materiały biurowe i paliwa.

Spośród zbadanych zamówień najwięcej (178 za ponad 17 mln zł) zrealizowano w IV kwartale każdego ze skontrolowanych lat. Sześć zamówień zostało unieważnionych lub było realizowanych w ciągu całego roku.

Jak podaje NIK, w większości skontrolowanych podmiotów środki na zakupy, których wartość nie przekracza 30 tys. euro, wydawano racjonalnie. Przypadki niegospodarności oraz zaciągania zobowiązań przekraczających plan finansowy badanych jednostek wystąpiły w dwóch jednostkach. Na przykład w Zarządzie Dróg Wojewódzkich w Katowicach udzielono ośmiu zamówień za 1,2 mln zł firmom wybranym w postępowaniach, w których zapytania ofertowe wysłano tylko do jednego wykonawcy.

W trzech jednostkach nie stosowano przepisów Pzp, pomimo takiego obowiązku. W Zarządzie Dróg Wojewódzkich w Katowicach kupowano paliwa bez przetargu, pomimo że łączna ich wartość była w każdym roku wyższa niż 30 tys. euro. W latach 2014-2016 wydano na ten cel 539 tys. zł.

Z kolei Komenda Wojewódzka Policji w Katowicach na zakup trzech samochodów wydała 281 tys. zł. Aby ominąć stosowanie Prawa zamówień publicznych, udzielono dwóch zamówień - każde jako zamówienie podprogowe.

Nieuzasadniony podział zamówienia stwierdzono również w Komendzie Wojewódzkiej Policji w Opolu - zakupiono drugi samochód osobowy za 40 tys. zł bez wymaganego przetargu. W tej jednostce zakup materiałów eksploatacyjnych do drukarek (za 467 tys. zł) odbył się również z pominięciem obowiązkowego, w tej sytuacji, przetargu.

W raporcie podano, że większość skontrolowanych podmiotów posiadała regulacje wewnętrzne do wyboru wykonawców zamówień do 30 tys. euro. Jednak w 30 proc. zbadanych jednostek dochodziło do naruszeń tych procedur. Najistotniejsze z nich polegały na zastosowaniu niewłaściwego trybu wyboru wykonawcy, nieskierowaniu zapytań ofertowych do wymaganej liczby oferentów, braku publikacji ogłoszeń o zamówieniu, nieudokumentowaniu lub nierzetelnym dokumentowaniu czynności związanych z ustaleniem wartości zamówień.

NIK zwróciła szczególną uwagę na nierzetelne sprawozdania z udzielonych zamówień podprogowych. Nie zapewniały one wiarygodnych danych na temat ich wartości. Podawano w nich zaniżone (o 4,7 mln zł) lub zawyżone (o 10 mln zł) wartości udzielonych zamówień podprogowych. Zastrzeżenia izby dotyczyły aż 18 skontrolowanych podmiotów (75 proc.).

Wyniki kontroli wskazują zatem na to, że prezes Urzędu Zamówień Publicznych nie posiada wiarygodnych danych do monitorowania krajowego systemu zamówień publicznych.

NIK wskazała również na problem zakupu samochodów służbowych przez kontrolowane komendy wojewódzkie policji. W latach objętych kontrolą pięć komend - bez stosowania Pzp - kupiło 33 samochody za 2,5 mln zł, pomimo że łączna wartość kupionych w danym roku samochodów służbowych w każdej jednostce przekraczała 30 tys. euro.

Komendanci wojewódzcy policji, wyjaśniając przyczyny zakupu samochodów bez stosowania Pzp, powoływali się na interpretację UZP. Zgodnie z nią, jeśli konieczność udzielenia zamówienia pojawi się już po udzieleniu zamówień tego samego rodzaju, w trakcie roku na który był sporządzony plan finansowy, w takim przypadku występują tzw. zamówienia nieprzewidywalne. Powinny być one traktowane jako zamówienia odrębne.

W tym kontekście NIK zwróciła uwagę, że konsekwencją pojawiania się pod koniec roku dodatkowych, znaczących środków finansowych, w tym na zakup samochodów, był pośpiech w realizacji tych wydatków. Ze wskazanych 33 samochodów, 14 (za 960 tys. zł) zostało kupionych w dwóch ostatnich dniach roboczych roku. W skrajnym przypadku czas na złożenie ofert wynosił niewiele ponad godzinę. Taka sytuacja miała miejsce w Komendzie Wojewódzkiej Policji w Lublinie, gdzie ogłoszenie o zamiarze udzielenia zamówienia na pojazd umieszczono na internetowej platformie zakupowej komendy w piątek 30 grudnia 2016 roku.

Postępowanie rozpoczęło się w tym dniu o godz. 10.57, a zakończyło o godz. 12.00 tego samego dnia. Ofertę złożył jeden wykonawca, z którym jeszcze 30 grudnia 2016 r. podpisano umowę na dostawę samochodu za 90 tys. zł.

Najczęściej NIK zwracała się do jednostek kontrolowanych o zapewnienie podawania w sprawozdaniach do Prezesa UZP rzeczywistej wartości udzielonych zamówień podprogowych, wyeliminowanie przypadków nieuprawnionego udzielania zamówień bez stosowania przepisów Pzp oraz zapewnienie skutecznego nadzoru nad realizacją obowiązków w zakresie udzielania zamówień podprogowych.

Niezależnie od powyższych wniosków Najwyższa Izba Kontroli sformułowała wnioski do: prezesa UZP o monitorowanie skali i skutków korzystania przez zamawiających z możliwości niestosowania Pzp, w przypadku zakupów nieprzewidywalnych, ministra przedsiębiorczości i technologii o podjęcie działań legislacyjnych, które obligowałyby zamawiających do złożenia korekty sprawozdań o wartości udzielonych zamówień podprogowych, w przypadku ujawnienia błędów oraz kierowników jednostek sektora finansów publicznych o bieżące monitorowanie i ocenę systemu kontroli zarządczej w obszarze realizacji zakupów podprogowych.