Politykę ekologiczną państwa na lata 2003-2006

Aktualnie najważniejszymi problemami dla zdrowia publicznego jest zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, jakość wody do picia, zanieczyszczenia chemiczne gleby i wód gruntowych, odpady komunalne i przemysłowe, hałas i środowisko mieszkaniowe.

Realizacja polityki ekologicznej powinna doprowadzić do zwiększenia bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa.

Podstawowym warunkiem skutecznej realizacji polityki ekologicznej państwa jest respektowanie zasady zrównoważonego rozwoju w strategiach i politykach poszczególnych dziedzin gospodarowania.

Potrzebna jest modyfikacja istniejącego systemu instrumentów ekonomicznych dotyczących ochrony środowiska.

Cele i zadania o charakterze systemowym

Podstawowym warunkiem skutecznej realizacji polityki ekologicznej państwa jest respektowanie zasady zrównoważonego rozwoju w strategiach i politykach poszczególnych dziedzin gospodarowania.

Aktywizacja rynku do działań na rzecz środowiska

Działania te będą polegać na:

- preferowaniu przez administrację rządową i samorządową - przy zakupach towarów oraz usług - produktów, które mają charakter proekologiczny (w 2003 roku rząd opracuje taką listę);

- zawarciu w każdym przetargu organizowanym przez administrację rządową i samorządową wymogów ekologicznych (w 2003 roku rząd opracuje kryteria i zasady tzw. zielonych przetargów, a ich wprowadzenie nastąpi w 2004 roku);

- kształtowaniu równoprawnych warunków konkurencji przez pełne stosowanie zasady "zanieczyszczający płaci", wraz z uwzględnieniem kosztów zewnętrznych (w 2003 roku rząd opracuje program wdrażania tej zasady);

- wspieraniu powstawania i zachowania tzw. zielonych miejsc pracy, w szczególności w takich dziedzinach jak: rolnictwo ekologiczne, agro- i ekoturystyka, leśnictwo i ochrona przyrody, odnawialne źródła energii, uzdrowiska, transport publiczny; działaniach na rzecz oszczędzania zasobów (zwłaszcza energii i wody), odzysku produktów lub ich części oraz odzysku opakowań i wykorzystania odpadów jako surowców wtórnych (w 2003 roku rząd opracuje program wspierania "zielonych" miejsc pracy);

- stymulowaniu rozwoju przemysłu urządzeń ochrony środowiska, zwłaszcza urządzeń wykorzystywanych w ochronie wód i powietrza oraz w zagospodarowaniu odpadów;

- wprowadzeniu handlu pozwoleniami na emisję zanieczyszczeń do powietrza, zwłaszcza CO2, SO2, NOX;

- włączeniu instytucji finansowych do wspierania, na zasadach rynkowych, przedsięwzięć w zakresie ochrony środowiska i na rzecz rozwoju zrównoważonego.

Osiągnięcie celów polityki ekologicznej nie będzie możliwe bez aktywnego włączenia się w jej realizację przedsiębiorstw, będących obok ogółu obywateli, głównymi użytkownikami środowiska.

Pomoc w spełnianiu wymagań obligatoryjnych, obok dopuszczonej prawem pomocy materialnej, będzie przede wszystkim polegać na zapewnieniu właściwego przepływu informacji pomiędzy instytucjami publicznymi i sferą biznesu oraz na szkoleniu kadr.

Ważnym elementem realizacji polityki ekologicznej będzie też kształtowanie postaw konsumentów oraz ograniczanie subsydiów szkodliwych dla środowiska.

Duże nadzieje jeśli chodzi o kształtowanie świadomości ekologicznej i współodpowiedzialności za stan środowiska wśród przedsiębiorców, były i nadal są wiązane z upowszechnianiem w przedsiębiorstwach, na zasadzie dobrowolności, systemów zarządzania środowiskowego, spełniającego wymagania międzynarodowe i krajowe.

Mechanizmy ekonomiczne i systemy finansowania

Potrzebna jest modyfikacja istniejącego systemu instrumentów ekonomicznych dotyczących ochrony środowiska.

Wzorem krajów Unii Europejskiej, należy zasadniczo zmienić sposób traktowania administracyjnych kar pieniężnych. Powinny one stać się przede wszystkim formą sankcji za szkody ekologiczne.

Konieczne są m.in. następujące działania:

- zwiększenie zakresu stosowania opłat produktowych i depozytów ekologicznych;

- rozszerzenie zakresu stosowania niektórych opłat za korzystanie ze środowiska na gospodarstwa domowe;

- zmiana funkcjonowania systemu kar pieniężnych wymierzanych za naruszanie wymagań ochrony środowiska;

- przygotowanie koncepcji systemu dobrowolnych ubezpieczeń ekologicznych;

- stworzenie systemu obowiązkowych ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej od szkód ekologicznych, wraz z określeniem rodzajów działalności podlegających tym ubezpieczeniom;

- tworzenie rynków uprawnień do emisji zanieczyszczeń środowiska i zasad obrotu takimi uprawnieniami;

- przygotowanie instytucjonalne i logistyczne do uczestnictwa Polski w międzynarodowym handlu emisją CO2;

- utworzenie systemu oceny kosztów zewnętrznych niektórych form korzystania ze środowiska.

Rozdysponowanie środków finansowych ze źródeł publicznych powinno zostać poddane przejrzystym regułom, zarówno w odniesieniu do ubiegających się o środki przedsiębiorstw, jak i samorządów oraz gospodarstw domowych.

Konieczna jest ekologizacja planowania przestrzennego i użytkowania terenu. W związku z tym, pierwszym zadaniem jest wprowadzenie odpowiednich zmian w regulacjach prawnych z tego zakresu. Drugim - będzie odpowiednia weryfikacja już obowiązujących planów zagospodarowania przestrzennego różnego szczebla, względnie opracowanie i uchwalenie całkowicie nowych planów, spełniających zmienione prawem wymagania. W dalszej kolejności możliwa jest również weryfikacja planów zagospodarowania przestrzennego województw.

Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody

Zgodnie z założeniami VI programu działań Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata 2001-2010 realizacja zrównoważonego rozwoju ma nastąpić poprzez poprawę środowiska i jakości życia obywateli Unii Europejskiej. Poprawa stanu środowiska nastąpi dzięki:

· znacznemu wzrostowi lesistości Europy; w Polsce założono jego wzrost o 28,5 proc. w roku 2001, do 30 proc. do roku 2020, a w dalszej perspektywie nawet do 32-33 proc.;

- ochronie terenów wodno-błotnych;

- poprawie stanu czystości wód powierzchniowych.

Zrealizowanie tych zadań wymaga przyjęcia następujących strategii: ochrony różnorodności biologicznej, ochrony georóżnorodności, ochrony zasobów wodnych oraz ochrony przyrody.

Dla realizacji powyższych celów konieczne jest:

- przyjęcie nowej ustawy o ochronie przyrody;

- rozszerzenie zakresu monitoringu przyrodniczego;

- wzmocnienie etatowe i techniczne komórek organizacyjnych do spraw ochrony przyrody w 

Ministerstwie Środowiska, urzędach wojewódzkich i jednostkach samorządu terytorialnego;

- zwiększenie udziału środków finansowych przeznaczonych na ochronę przyrody przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii

Do 2010 roku niezbędny jest wzrost efektywności wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii. To oznacza zmniejszenie ich zużycia na jednostkę produktu, jednostkową wartość usługi statystycznego konsumenta itp., bez pogarszania standardu życiowego ludności i perspektyw rozwojowych gospodarki.

W tym okresie, w stosunku do 1990 roku, powinno nastąpić zmniejszenie o 50 proc. jednostkowego zużycia wody do celów przemysłowych, o 40 proc. surowców ze źródeł pierwotnych oraz o 60 proc. energii w przeliczeniu na olej ekwiwalentny. Wielkości te będą wciąż wyższe o około 40 proc. od średnich w krajach OECD i Unii Europejskiej.

Zachodzi też konieczność potrojenia produkcji energii z odnawialnych zasobów energetycznych.

W latach 2003-2006 niezbędna jest realizacja następujących zadań:

- opracowanie i wprowadzenie w życie przepisów wykonawczych do ustawy Prawo wodne i ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków;

- zorganizowanie Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej i zreorganizowanie zarządów regionalnych;

- sporządzenie i wdrożenie klasyfikacji użytkowych wód powierzchniowych, zgodnej z wymaganiami Unii;

- dokończenie lub poważne zaawansowanie budowy czterech dużych zbiorników retencyjnych: Wióry, Świnna Poręba, Wielowieś Klasztorna i Racibórz (sukcesywnie);

- modernizacja trzydziestu czterech dużych stacji uzdatniania wody pobieranej z rzek (sukcesywnie);

- modernizacja i rozbudowa obiektów ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry (sukcesywnie).

Środowisko i zdrowie. Dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego

Szkodliwe dla zdrowia czynniki, w tym niedobory podstawowych składników pokarmowych, są przyczyną zaburzeń zdrowia i przedwczesnej umieralności, w tym chorób nowotworowych oraz chorób serca i układu krążenia, występujących m.in. w rejonach z wyraźnymi niedoborami potasu i magnezu. Ograniczenie i zapobieganie środowiskowym zagrożeniom zdrowia jest w związku z tym niezbędnym elementem zarówno polityki ekologicznej państwa, jak i polityki ochrony zdrowia obywateli.

Należy podkreślić, że warunki środowiskowe oddziałują również na zdrowie psychiczne ludzi. Właściwa polityka ekologiczna państwa odnosi się więc nie tylko do kontroli środowiskowych zagrożeń zdrowia, ale obejmuje również te aspekty ochrony środowiska, które odpowiadają potrzebom psychicznym człowieka.

Ochrona środowiska w aspekcie ochrony zdrowia publicznego jest też ważnym elementem procesu integracji Polski z Unią Europejską.

W minionym dziesięcioleciu w Polsce notuje się pozytywny trend niektórych wskaźników zdrowia. W roku 1990 wyraźnemu obniżeniu uległ wskaźnik umieralności niemowląt, z 19,3 zgonów na 1000 żywych urodzeń do 8,9 zgonów na 1000 żywych urodzeń w roku 1999. Wydłużyła się przeciętna długość życia mężczyzn z 66,5 lat w roku 1990 do 68,8 lat w roku 1999, a także u kobiet - odpowiednio z 75,4 lat do 77,4 lat.

Jednocześnie w wielu rejonach kraju poprawiły się wskaźniki czystości powietrza atmosferycznego, w tym w środowisku miejskim, oraz wody pitnej i żywności. Tym niemniej na znacznym obszarze kraju środowisko nadal nie jest wolne od czynników antropogenicznych zagrażających zdrowiu.

Aktualnie najważniejszymi problemami dla zdrowia publicznego jest zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, jakość wody do picia, zanieczyszczenia chemiczne gleby i wód gruntowych, odpady komunalne i przemysłowe, hałas i środowisko mieszkaniowe.

Natomiast do najważniejszych zaburzeń zdrowia, w których udział mają czynniki środowiskowe, należą choroby układu oddechowego, nowotwory, alergie, wady wrodzone, zaburzenia rozwojowe u dzieci, przedwczesna umieralność oraz zatrucia.

Realizacja polityki ekologicznej powinna doprowadzić do zwiększenia bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa.

Nowo ustalane standardy jakości środowiska muszą być dostosowane do kryteriów ochrony zdrowia ludzi. Zgodnie z zasadami przyjętymi w Unii Europejskiej, w zakresie prawa dotyczącego chemikaliów, w polityce ekologicznej wytyczono dwa zasadnicze kierunki działań, jedne w odniesieniu do substancji chemicznych już produkowanych i stosowanych, drugie - w stosunku do nowych substancji i preparatów, których wytwarzanie i wprowadzanie na rynek jest przewidywane. W pierwszym przypadku, w najbliższych czterech latach należy skupić się na identyfikacji potencjalnych zagrożeń zdrowia i ustaleniu niezbędnych środków prewencji oraz kontroli narażenia.

W odniesieniu do nowych substancji i preparatów chemicznych należy egzekwować ustalenia zawarte w ustawie z 11 stycznia 2001 roku o substancjach i preparatach chemicznych.

Wprawdzie stan wody w Polsce ulega poprawie i pod względem bakteriologicznym jej jakość jest zadowalająca, to stale zwiększająca się liczba rozpoznanych zanieczyszczeń w wodzie pitnej stwarza potencjalne zagrożenia dla zdrowia ludzi. Do pilnych zadań należy udoskonalenie systemu monitoringu jakości wody do picia.

Podstawowym celem polityki ekologicznej państwa dotyczącej powietrza atmosferycznego jest prowadzenie działań w celu utrzymania trendu związanego z poprawą jego jakości i dalszego ograniczania ryzyka zdrowotnego, wynikającego z narażenia na występujące w powietrzu czynniki szkodliwe dla zdrowia, szczególnie takie jak cząstki zawieszone i szczególnie drobne pyły. Sieć monitoringu zanieczyszczeń powietrza wymaga dalszej modernizacji, wynikającej z potrzeby dostosowania sposobu badań do wymogów Unii Europejskiej.

W ciągu ostatniego dziesięciolecia hałas stał się problemem dla coraz większej liczby ludzi, zwłaszcza żyjących w miastach. Celem polityki ekologicznej w tym zakresie jest podjęcie takich działań, aby jak najmniejsza liczba ludzi była na hałas narażona. W najbliższym czasie należy określić priorytety, a następnie stworzyć narzędzia umożliwiające podejmowanie takich działań.

Należy również podjąć działania, które w najbliższym czasie zmniejszą, a w dalszej perspektywie wyeliminują zagrożenia zdrowotne stwarzane przez składowiska odpadów przemysłowych, stanowiących zagrożenie ekologiczne.

Cele polityki ekologicznej dotyczące relacji pomiędzy środowiskiem i zdrowiem mają w większości charakter wielosektorowy i będą realizowane w ścisłej współpracy pomiędzy zainteresowanymi resortami.

Przeciwdziałanie zmianom klimatu

Zagrożenia wynikające z obserwowanych i oczekiwanych zmian klimatu będących wynikiem działalności człowieka spowodowały, że Organizacja Narodów Zjednoczonych podjęła wysiłki w celu zapobieżenia pogłębianiu się tych zmian oraz zredukowania ich niekorzystnych skutków. Konsekwencją tego było przyjęcie ramowej konwencji w sprawie zmian klimatu oraz tzw. protokołu z Kioto.

Polska jest stroną tej konwencji. Nasz kraj wypełnił podjęte zobowiązania dotyczące stabilizacji emisji gazów cieplarnianych do końca XX wieku. Także zobowiązanie do redukcji o 6 proc., w latach 2008 - 2012, emisji gazów cieplarnianych zostanie wypełnione z nadwyżką.

Wypełniane są także zobowiązania dotyczące regularnego informowania o poziomie emisji i pochłanianiu gazów cieplarnianych oraz o podejmowanych działaniach na rzecz ochrony klimatu.

Szereg przedsięwzięć i analiz zapewniających pełną realizację przyjętych przez Polskę zobowiązań jest jeszcze do wykonania.

Nakłady na realizację polityki ekologicznej państwa w latach 2003-2006 i perspektywicznie do 2010 roku

Szacuje się, że realizacja polityki ekologicznej państwa w latach 2003-2010 będzie kosztować około 140 mld PLN. Oznacza to, że roczne nakłady wyniosą średnio 17,8 mld PLN, w tym 17,5 mld PLN będą kosztować przedsięwzięcia inwestycyjne.