Program restrukturyzacji górnictwa

W latach 1962 - 1992 górnictwo i przetwórstwo siarki należały do najszybciej rozwijających się sektorów polskiego przemysłu. Decydowały o tym zapotrzebowanie na siarkę oraz posiadanie jednego z najbogatszych na świecie złóż siarki rodzimej.

W latach osiemdziesiątych osiągnięto najwyższy poziom wydobycia siarki w Polsce - 5,0 mln ton rocznie, z czego ponad 3,8 mln ton rocznie eksportowano. Ceny sięgały nawet 150 USD za tonę siarki.

Od połowy lat osiemdziesiątych, wobec zwiększania się ilości taniej siarki z odzysku (z odsiarczania ropy naftowej i gazu), następuje stopniowy spadek cen siarki na rynkach światowych. W 1993 r. średnia cena eksportowa polskiej siarki osiągnęła najniższy poziom - 31,4 USD za tonę, a po okresie pewnego wzrostu w latach 1995 - 97 ustabilizowała się na poziomie poniżej 40 USD.

Drastyczny spadek cen siarki na rynkach światowych w latach 90. powoduje konieczność ograniczania wydobycia siarki w Polsce. Towarzyszy temu bardzo duża redukcja zatrudnienia w przedsiębiorstwach przemysłu siarkowego. Pomimo podejmowanych przez przedsiębiorstwa działań naprawczych i pokrywania przez budżet państwa kosztów likwidacji nierentownych kopalń i zbędnego majątku produkcyjnego, a także rekultywacji terenów zdegradowanych przez działalność górniczą, kondycja finansowa obu przedsiębiorstw wydobywczych "Siarkopolu" w Tarnobrzegu i "Siarkopolu" w Grzybowie jest trudna. Mimo zawarcia kontraktu eksportowego pod koniec 1999 r. zagrożenia utrzymują się nadal. Polskie kopalnie są bowiem jednymi z ostatnich przedsiębiorstw w świecie utrzymujących się z uzyskiwania siarki metodą górniczą.

Odmienne kłopoty przeżywają trzy przedsiębiorstwa państwowe utworzone w latach 1994-1997 w celu zlikwidowania nieczynnych kopalń i rekultywowania terenów pogórniczych. Do końca 2000 r. na ich działalność wydano z budżetu 440 mln zł z budżetu państwa, lecz fundusze te okazywały się zbyt małe na wykonanie zaplanowanych prac w przewidzianym terminie.

Aby uniknąć niekontrolowanego załamania się sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw wydobywających i przetwarzających siarkę oraz aby procesy likwidacji kopalń i rekultywacji terenów po szkodach górniczych uczynić sprawniejszymi i mniej kosztownymi dla budżetu państwa, konieczne jest przeprowadzenie analizy stanu i perspektyw sektora oraz przyjęcie i przeprowadzenie programu jego głębokiej restrukturyzacji.

Realizacja tego programu należeć będzie do podmiotów działających w sektorze, wspomaganych i nadzorowanych przez państwo, zgodnie z rekomendacjami zawartymi w przyjętym programie rządowym.

Strategicznymi celami programu restrukturyzacji górnictwa i przetwórstwa siarki są:

- doprowadzenie do ekonomicznej efektywności części sektora górnictwa i przetwórstwa siarki oraz likwidacja trwale nierentownych obszarów działalności;

- maksymalne złagodzenie (dla pracowników przemysłu siarkowego oraz lokalnego rynku pracy) skutków szybko malejącej liczby miejsc pracy w przemyśle siarkowym w przypadku poważnego ograniczenia programu produkcji przedsiębiorstw;

- usunięcie zagrożeń ekologicznych, które powstały w wyniku eksploatacji odkrywkowych i otworowych kopalń siarki i zagwarantowanie rekultywacji terenów zdegradowanych.

Opracowano dwa warianty restrukturyzacji górnictwa siarki, a rekomendowano optymistyczny, który bazuje na zwiększeniu sprzedaży siarki (w pesymistycznym przewidywano możliwość ograniczenia sprzedaży w przypadku utrzymywania się cen siarki do 1999 r. włącznie) przy eliminacji najmniej opłacalnych kontraktów i stopniowej redukcji kosztów stałych. Powinno to doprowadzić do osiągnięcia i utrzymania ceny siarki na poziomie co najmniej 182 zł/t (w połowie 199 r. wynosiła ona 150 zł/t). Koszty stałe powinny być ograniczone do 74,9 mln zł (m.in. przez darowanie zbędnego majątku obu przedsiębiorstw wydobywczych przedsiębiorstwom zajmującym się likwidacja kopalń i rekultywacją gruntów) Do minimum zostaną ograniczane koszty zarządzania przez połączenie obu "Siarkopoli" w jedną spółkę akcyjną. Przewiduje się także restrukturyzację zadłużenia przedsiębiorstw. Powinno to doprowadzić do średniego kosztu wyprodukowania tony siarki nie przekraczającego 124,5 zł.

Nowa koncepcja działania przedsiębiorstw likwidujących nieczynne kopalnie siarki i rekultywujących grunty pogórnicze polega na maksymalnym przyspieszeniu ich pracy, czyli odrzucenie obecnej postawy polegającej na dostosowywaniu tempa prac do ilości środków budżetowych.

Finansowanie prac likwidacyjnych będzie polegało na utrzymaniu dotacji budżetowej w wysokości 20 mln zł w I kwartale br. oraz na uruchomieniu dotacji z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej od II kwartału 2001 r. Niezależnie od tego likwidatorzy kopalni siarki powinni starać się o pozyskanie środków z innych źródeł finansowania w celu przyspieszenia rac likwidacyjnych i skrócenia okresów likwidacji poszczególnych kopalni.

Rada Ministrów podjęła uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego "Pilotażowy program rządowy na rzecz społeczności romskiej w województwie małopolskim na lata 2001-2003".

Uchwała Rady Ministrów dotyczy ustanowienia programu wieloletniego pt. "Pilotażowy program rządowy na rzecz społeczności romskiej w województwie małopolskim na lata 2001-2003", który zacznie obowiązywać od 1 marca 2001 r. Cele i zadania programu mają odzwierciedlenie w ustawie o zasadach wspierania rozwoju regionalnego z 12 maja 2000 r. Program ten powinien być finansowany z dotacji celowej budżetu państwa w postaci rezerwy, zgodnie z ustawą o finansach publicznych, a jego wprowadzenie wynika ze szczególnie trudnej sytuacji społeczności romskiej zamieszkującej niektóre powiaty województwa małopolskiego (limanowski, nowosądecki, nowotarski i tatrzański) oraz Nowy Sącz i Tarnów. Tereny te zamieszkują Romowie z grupy Bergitka oraz z grupy Polska Roma.

Jednym z podstawowych problemów jest niskie wykształcenie społeczności romskiej, które w praktyce rzutuje na wysoki poziom bezrobocia, ubóstwo, złą sytuację bytową i zdrowotną tej grupy. W latach dziewięćdziesiątych wiele instytucji europejskich zaczęło interesować się sytuacją Romów, a przy Radzie Europy powstała specjalna grupa do tych spraw. Liczne wyjazdy polskich Romów za granicę, zwłaszcza do Wielkiej Brytanii i Finlandii, i ich starania o status uchodźcy wpłynęły na wzmożone zainteresowanie przedstawicieli międzynarodowych organizacji sytuacją Romów w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Sytuacja Romów w Polsce nie jest tak drastyczna, jak w niektórych państwach Europy Środkowej i Wschodniej, niemniej problem istnieje i należy go uregulować. Nowy program Phare, o nazwie "Access", zawiera różne priorytety, niektóre z nich adresowane są wyłącznie do Romów.

Zaproponowane w rządowym programie rozwiązania są nowatorskie i nie stosowane dotąd w Polsce.

Celem programu jest doprowadzenie do pełnego uczestnictwa Romów w życiu społeczeństwa obywatelskiego i zniwelowanie różnic między Romami a resztą społeczeństwa, przy zachowaniu ich tożsamości kulturowej. W realizacji programu wezmą udział (poza administracją rządową) przedstawiciele społeczności romskiej, organizacje pozarządowe oraz samorządy lokalne. Finansowanie programu odbywać się będzie ze środków rządowych (rezerwa celowa pozostająca w gestii ministra właściwego ds. wewnętrznych, środki MEN), samorządów terytorialnych, organizacji pozarządowych oraz europejskich funduszy pomocowych (ACCESS, SOCRATES-COMENIUS, LEONARDO DA VINCI II, SAPARD).

Program obejmuje następujące dziedziny:

Edukacja - działania na rzecz poprawy stanu edukacji wśród społeczności romskiej poprzez zwiększenie liczby osób kończących szkołę, poprawę frekwencji oraz wyników nauczania dzieci i młodzieży, ułatwienie kontynuowania nauki w szkołach ponadpodstawowych.

Działania te zapobiegną dalszej marginalizacji Romów, ograniczą bezrobocie oraz wpłyną na powstrzymanie procesu dziedziczenia biedy przez następne pokolenia.

Przewidziano stosowanie modelu klas zintegrowanych (oznacza to odejście od dotychczas stosowanej praktyki tworzenia tzw. klas romskich). Duże znaczenie przykłada się do wczesnego okresu edukacji i traktowania dzieci romskich jako dzieci obcojęzycznych i dwukulturowych. Przewiduje się, że w tym wczesnym etapie edukacji weźmie udział nauczyciel wspomagający, pod którego opieką znajdzie się dwoje lub troje dzieci. Przewidziano wiele możliwych do zastosowania wariantów wspomagających wczesne nauczanie (dzieci, młodzieży oraz osób starszych), takich jak: dofinansowanie nauki w klasach zerowych i możliwość wydłużenia tego okresu, zajęcia wyrównawcze, kółka zainteresowań, zajęcia integracyjno-edukacyjne, świetlice środowiskowe, pomoc psychologiczna i pedagogiczna dla rodziców i dzieci, kursy dokształcające i zawodowe dla młodzieży i dorosłych, udział w koloniach i zimowiskach typu integracyjnego, dofinansowanie dożywiania w szkołach i współfinansowanie ubezpieczenia od nieszczęśliwych wypadków.

Przeciwdziałanie bezrobociu - przewidziano tu następujące kierunki działań: rozbudzenie motywacji do zmiany kwalifikacji, wypracowanie postaw aktywnych, przygotowanie do pracy w zawodzie poszukiwanym na rynku pracy. Konieczne więc będzie zorganizowanie miejsc pracy subsydiowanej, organizowanie kursów podnoszących kwalifikacje fachowe czy organizowanie miejsc pracy w zawodach tradycyjnie cygańskich (rękodzieło, kowalstwo, gastronomia). Utworzony zostanie system poradnictwa zawodowego oraz powstanie Biuro Instytucyjno-Prawne dla Romów - instytucje te będą pracowały na rzecz ograniczenia bezrobocia i aktywizacji społeczności romskiej.

Zdrowie - ze względu na złą sytuację zdrowotną rodzin romskich zamieszkujących tereny podgórskie województwa małopolskiego, spowodowaną przede wszystkim niskim poziomem higieny i katastrofalnymi warunkami socjalnymi, w programie przewidziano działania umożliwiające w miarę szeroki dostęp do opieki zdrowotnej oraz działania na rzecz poprawy higieny. Wśród szczegółowych zadań wymienić należy: organizowanie "białych dni", otoczenie kobiet romskich opieką lekarską, dofinansowywanie zakupu leków, opiekę sanatoryjną dla osób starszych, przeprowadzenie badań bilansowych, szczepienia ochronne dla dzieci, przeprowadzenie dezynsekcji i deratyzacji. Sytuacja bytowa -75 proc. rodzin romskich (w niektórych gminach nawet 95 proc.) zamieszkujących tereny podgórskie województwa małopolskiego korzysta z różnych form pomocy społecznej. Do tej pory pomoc ta miała charakter świadczeń gotówkowych, co nie sprzyjało ekonomicznemu usamodzielnieniu i aktywności tych rodzin, zwiększają jedynie postawy roszczeniowe. Z tego względu przyjmuje się, że pomoc kierowana na poprawę sytuacji bytowej Romów powinna mieć charakter wieloaspektowy, z tendencją do odchodzenia od bezpośredniego wsparcia finansowego. Jednym z zasadniczych celów jest poprawa sytuacji mieszkaniowej Romów. Wśród najważniejszych zadań znajdują się: remont istniejących mieszkań i budynków, budowa mieszkań socjalnych, zakup materiałów budowlanych, doprowadzenie energii elektrycznej i wody, pomoc w spłacie zaległości czynszowych, dodatki mieszkaniowe, zasiłki okresowe na zakup odzieży, lekarstw i opału.

Bezpieczeństwo. Celem programu poprawy bezpieczeństwa społeczności romskiej jest wyczulenie policji na przestępstwa popełniane na tle rasowym, a także przeciwdziałanie powszechnie panującym opiniom o niskiej szkodliwości społecznej tego typu czynów.

Istotnym czynnikiem budowy poczucia bezpieczeństwa są działania na rzecz przekonania Romów o konieczności dobrej współpracy z policją. Nieodzowne jest też przeszkolenie policjantów, pracujących w środowisku romskim, w dziedzinie przestępstw na tle rasowym i uwrażliwienie ich na problematykę nienawiści rasowej. Szybkie reagowanie policji na przestępstwa na tle rasowym oraz pomoc ofiarom tych przestępstw to podstawowe zadania programu. Proponuje się również, by w policji (w służbach patrolowych i dzielnicowych) zatrudniane były osoby pochodzenia romskiego, co znacznie ułatwiłoby kontakty i współpracę, wpływając na poprawę bezpieczeństwa społeczności romskiej.

Kultura - kolejnym celem programu jest zachowanie i rozwój kultury romskiej. Działania w tej mierze, adresowane szczególnie do społeczności romskiej z grupy Bergitka, byłyby doskonałą okazją do aktywizacji tej grupy w poszukiwaniu własnej tożsamości kulturowej.

Wśród ważnych zadań wymienić należy szeroką prezentację dorobku kulturowego Romów. Działania w tej dziedzinie pokrywają się w dużym stopniu z edukacją młodego pokolenia. Należy promować takie przedsięwzięcia, pomagać dzieciom i młodzieży w rozwijaniu ich uzdolnień artystycznych. Konieczne jest utworzenie Domu Kultury Romskiej i zorganizowanie Międzynarodowego Festiwalu Dzieci i Młodzieży Romskiej. Bardzo istotne jest również zachowanie miejsc martyrologii romskiej z II wojny światowej i uświadomienie społeczeństwu polskiemu wiedzy o ofiarach tamtych tragicznych lat.

Wiedza wśród i o społeczności romskiej - ta grupa zagadnień ujętych w programie jest szczególnie trudna do zrealizowania i wymaga wielu skomplikowanych działań o różnym charakterze. Sprawa dotyczy bowiem nie tylko zmiany utartych wyobrażeń i obiegowych sądów na temat Romów w społeczeństwie, ale i przeobrażenia sposobu myślenia o nie-Romach wśród samych Romów. Należy liczyć, że działania te wesprą media, zarówno lokalne, jak i ogólnopolskie, które - dysponując olbrzymią rzeszą odbiorców i siłą oddziaływania - skutecznie przyczynią się do zmian w tej dziedzinie. Należy również wzmocnić adresowane do społeczności romskiej działania o charakterze edukacyjnym, informujące o rzeczywistości kraju, w którym Romowie żyją - o prawach i obowiązkach obywatelskich, konstytucyjnie zagwarantowanych prawach przysługujących mniejszościom narodowym, o zmianach, jakie się dokonują w Polsce.