Przed gospodarką otwarła się nowa przepaść

Dane o gospodarce za wrzesień mają dwie twarze. We wtorek GUS ogłosił, że produkcja sprzedana przemysłu była wyższa o 5,9 proc. w porównaniu z wrześniem ubiegłego roku, a w porównaniu z sierpniem wzrosła aż o 15,5 proc. To mogło oznaczać, że gospodarka - pomimo zawahania w miesiącach letnich - dalej dynamicznie wraca na ścieżkę wzrostu sprzed pandemii.

GUS podał, że w okresie styczeń - wrzesień produkcja była tylko o 3,2 proc. niższa w porównaniu z analogicznym okresem zeszłego roku. Analitycy banku Pekao wyliczyli, że po wyłączeniu czynników sezonowych i kalendarzowych w porównaniu z sierpniem tego roku wzrost produkcji we wrześniu wyniósł 3,0 proc., a jej poziom wyrównał wartości z lutego. Do trendów sprzed pandemii produkcji przemysłu brakuje już tylko ok. 2 proc. - uważają.

"(...) oznacza to powrót do odrabiania pandemicznych strat" - napisali w komentarzu.

Ale przemysł to nie cała gospodarka, choć ten we wrzesień wjechał jeszcze z rozpędem. Dzień wcześniej poznaliśmy dane o rynku pracy. Wzrost wynagrodzeń wyniósł we wrześniu aż 5,6 proc. rok do roku. To dużo więcej niż miesiąc wcześniej, kiedy było to 4,1 proc. i więcej od oczekiwań. Zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w sierpniu okazało się mniejsze niż rok wcześniej o 1,2 proc., gdy w sierpniu było niższe o 1,5 proc. A to oznaczało, że po okresie wiosennego lockdownu z miesiąca na miesiąc coraz więcej ludzi do pracy wraca.

Dlatego wszyscy zamarli w oczekiwaniu na dane, które GUS ogłosił w środę. I pokazały one drugą twarz. Dobre wiadomości się skończyły. Informacje o budownictwie i o sprzedaży detalicznej budzą już solidne obawy o to, co Polaków czeka. Ale załamanie koniunktury - badane przez GUS na początku października - sugeruje, że gospodarka będzie się znowu staczać w dół.

We wrześniu sprzedaż detaliczna, liczona w cenach stałych, była wprawdzie jeszcze wyższa niż przed rokiem o 2,5 proc., ale już w porównaniu z sierpniem spadła o 2,2 proc. W okresie styczeń-wrzesień sprzedaż była wciąż mniejsza o 3,1 proc. niż w tym samym okresie zeszłego roku. Analitycy Credit Agricole Bank Polska policzyli, że we wrześniu sprzedaż była niższa o 2,1 proc. niż w lutym, czyli przed wybuchem pandemii.

Teraz okazuje się, że jej wzrost po zniesieniu lockdownu napędzany był odroczonym przez ten okres popytem. Ale ten przez miesiące letnie zdążył się wypalić. Konsumenci - w miarę jak liczba zachorowań we wrześniu rosła - wydawali znowu coraz mniej pieniędzy.

"(...) sprzedaż dóbr trwałych innych niż samochody kolejny miesiąc z rzędu wyhamowała (do 8,6 proc. rok do roku), co sugeruje wygasanie popytu odroczonego realizowanego w poprzednich miesiącach i być może większą ostrożność konsumentów w kwestii większych zakupów" - napisali analitycy Pekao.

W miarę jak we wrześniu rosła liczba zachorowań (na początku miesiąca była jeszcze niższa od sierpniowych szczytów, ale pod koniec przekroczyła już wyraźnie tysiąc osób dziennie) konsumenci stopniowo porzucali tradycyjne sklepy i wracali do internetu. W porównaniu z sierpniem nastąpił wzrost wartości sprzedaży detalicznej przez internet o 9,5 proc. Jej udział w całkowitej sprzedaży znowu się zwiększył - do 6,8 proc.

"Póki co ograniczenie ruchu w sklepach jest niewielkie w porównaniu do tego, który wystąpił na wiosnę. Nie jest to jednak naszym zdaniem koniec dostosowań zachowania konsumentów i ruch jeszcze spadnie. Dodatkowo należy liczyć się z tym, że obniżenie aktywności będzie bardziej rozciągnięte w czasie" - napisali analitycy mBanku.

Dane o sprzedaży detalicznej są niepokojące jeszcze z jednego powodu. Rozpędzonym przedsiębiorstwom przemysłowym może zabraknąć motywacji do zwiększania produkcji, jeśli zobaczą hamujący popyt. A także do zwiększania zatrudnienia i podwyżek płac.

"(...) struktura danych o sprzedaży detalicznej wskazuje na istnienie głębszych pandemicznych szram niż się spodziewaliśmy" - twierdzą analitycy Pekao.

Produkcja budowlano-montażowa liczona w cenach stałych załamała się już i w lipcu, i w sierpniu. We wrześniu dynamicznie wzrosła w porównaniu z sierpniem o 15,5 proc., lecz była niższa niż przed rokiem o 9,8 proc. Jeśli jednak "wyczyścić" ją z czynników sezonowych to była niższa niż we wrześniu zeszłego roku o 10,6 proc. i na podobnym poziomie jak w sierpniu. W przeciwieństwie do odbijającej produkcji przemysłu, produkcja w budownictwie jest stabilna, ale na niskim poziomie.

"Podtrzymujemy nasz scenariusz, zgodnie z którym aktywność w budownictwie pozostanie na obniżonym poziomie w najbliższych miesiącach. Oczekujemy, że w IV kwartale i I kwartale 2021 roku czynnikiem ograniczającym produkcję budowlano-montażową będzie druga fala pandemii COVID-19, oddziałująca w kierunku dalszego pogorszenia klimatu inwestycyjnego i obniżenia inwestycji przedsiębiorstw" - napisali analitycy Credit Agricole Bank Polska.

Wszystkie dane ogłoszone przez GUS składają się na obraz gospodarki jeszcze w III kwartale. Analitycy mBanku twierdzą, że dane o realnej sprzedaży z całego kwartału sugerują, iż wyszła ona na plus w ujęciu rocznym. A to znaczy, że konsumpcja w całym tym okresie mogła znaleźć się "blisko zera". Ponieważ przemysł był wciąż rozpędzony, a popyt zagraniczny na towary z Polski rósł, prognozują, że nasz PKB okaże się niższy zaledwie o 1,8 proc. niż przed rokiem. Dalszej zapaści mogły jednak doznać inwestycje.

- Generalnie wrześniowe wyniki były lepsze od oczekiwań - mówi analityk banku ING BŚK Rafał Benecki. 

Ale czwarty kwartał będzie już dużo gorszy. Zapowiadają to ogłoszone w środę przez GUS wyniki badań koniunktury w październiku. Wskaźnik ogólnego klimatu koniunktury pogorszył się we wszystkich obszarach gospodarki z wyjątkiem handlu hurtowego. Co więcej - o ile aktualna koniunktura notowana przez przedsiębiorstwa oceniana jest tylko trochę gorzej, niż miesiąc wcześniej, to prognozy koniunktury są już zdecydowanie gorsze.

Październik przyniósł dalsze tąpnięcie nastrojów konsumentów w porównaniu z wrześniem, o 5 punktów procentowych do minus 20. Przypomnijmy, że koniunktura konsumencka po mocnym odbiciu zaraz po zniesieniu lockdownu pogarszała się już od sierpnia.

Badania koniunktury konsumenckiej GUS prowadził między 5 a 14 października. Był to już okres lawinowego wzrostu zachorowań, ale liczby były jeszcze dalekie od tych, które mamy teraz. 5 października zachorowań było jeszcze nieco ponad 2 tys., a 14 października "zaledwie" - ponad 6,5 tys. A minister zdrowia przestrzega, że w ostatnim tygodniu tego miesiąca dzienna liczba zachorowań może sięgnąć 15-20 tys. Tymczasem dla 85,2 proc. pytanych konsumentów obecna sytuacja epidemiologiczna miała wpływ na odpowiedzi dotyczące koniunktury.

Takie wyniki badań powinny przekonać rządzących, że ratowanie gospodarki i ratowanie zdrowia i życia ludzi to nie są przeciwstawne wartości. System ochrony zdrowia przechodzi coraz bardziej surowy test przygotowania, a kolejne dni przynoszą informację o nowych, śmiertelnych ofiarach wielomiesięcznych zaniechań. Wydaje się teraz, że im bardziej oburzająca jest opowieść o sytuacji w kraju, przygotowaniu do "jesiennej fali", i im bardziej odbiega ona od odczuć społecznych, tym zachowania mogą okazać się jeszcze bardziej paniczne. A to pogrążyłoby gospodarkę już w bardzo głębokiej recesji.

Jacek Ramotowski