Przepisy antykorupcyjne z lukami

Mimo niewątpliwego sukcesu, jakim jest rozbicie przez organy ścigania grupy podatkowej, stawiane są pytania, jak to się stało, że tego rodzaju układ mógł bezkarnie funkcjonować przez całą dekadę. Zdaniem Julii Pitery, posłanki PO, było to możliwe dzięki solidarności osób zatrudnionych w różnych instytucjach i na różnych szczeblach. W ten sposób wytworzyła się siatka powiązań mająca nieformalną władzę w Polsce.

- Kontrowersyjne decyzje dotyczące umorzeń podatkowych były znane opinii publicznej przez wiele lat. Brak reakcji wymiaru sprawiedliwości na tego rodzaju działania jest rzeczą typową. Taką samą bezczynnością legitymowali się prokuratorzy przy okazji afer dotyczących inwestycji - mówi Julia Pitera.

Uznaniowość podatkowa

Grażyna Kopińska, dyrektor programu "Przeciw Korupcji" z Fundacji Batorego, jako przyczynę patologii wskazuje nieszczelność przepisów podatkowych, które dają urzędnikom szerokie pole do podejmowania decyzji uznaniowych.

- Jeżeli pracownik fiskusa może podjąć decyzję o umorzeniu wielomilionowych sum, jest on automatycznie narażony na korupcję - uważa Grażyna Kopińska.

Jej zdaniem pierwszym krokiem w kierunku likwidacji tego zjawiska powinno być stworzenie takiego prawa podatkowego, które ograniczyłoby uznaniowość do minimum.

- Równie ważne jest zagwarantowanie odpowiedniego nadzoru nad pracą urzędników. W przypadku afery w resorcie finansów warto postawić pytanie, gdzie przez te wszystkie lata była policja skarbowa i czy jej działanie było rzeczywiście rzetelne - pyta G. Kopińska.

Zdaniem Julii Pitery ważna jest także większa aktywność funkcjonariuszy wymiaru sprawiedliwości w przypadku korupcyjnych podejrzeń. Prokuratury powinny ścigać również urzędników, którzy nie dopełnili swoich obowiązków lub przekroczyli nadane uprawnienia.

- Istnieje na to artykuł w kodeksie karnym, który prokuratorzy nagminnie lekceważą - dodaje posłanka P.

Biznes i polityka

Transparency International wskazuje, że źródłem korupcji jest zbyt duże powiązanie świata polityki z biznesem. Tworzeniu się patologicznych układów sprzyjają niejasne przepisy dotyczące finansowania partii politycznych, a także nieprecyzyjne uregulowania dotyczące działalności lobbingowej. Inną przyczyną korupcji, którą wskazują eksperci, jest zbyt duże przeregulowanie państwa.

- Mnogość zezwoleń i licencji, których wydanie leży w kompetencji urzędnika, rodzi wiele pokus. Obserwowałam to w Warszawie m.in. w przypadku wydawania zezwoleń na działalność taksówkową. Degeneracja urzędników w takich sytuacjach następuje natychmiast - uważa Julia Pitera.

PRZEPISY SPRZYJAJĄCE KORUPCJI

? Ordynacja podatkowa:

Art. 67a par. 1 pkt 1 - odroczenie terminu zapłaty podatku i rozłożenie podatku na raty - uznaniowa decyzja urzędnika, co oznacza, że nie ma ścisłych kryteriów ocennych, czy przyznać ulgę czy nie. Jedynym kryterium jest niezdefniowany ważny interes podatnika lub interes publiczny.

Art. 67a par. 1 pkt 2 - odroczenie terminu zapłaty zaległości podatkowej i rozłożenie zaległości podatkowej na raty - uznaniowa decyzja urzędnika, co oznacza, że nie ma ścisłych kryteriów ocennych, czy przyznać ulgę czy nie. Jedynym kryterium jest niezdefniowany ważny interes podatnika lub interes publiczny.

? Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym - procedura uchwalania planu zagospodarowania przestrzennego utrudnia mieszkańcom wpływ na zapisy w planie. Pozwala natomiast na nieformalne wpływanie na te zapisy przez osoby zainteresowane.

? Prawo budowlane - wzmocniło rolę inspektorów nadzoru budowlanego bez wzmocnienia kontroli nad nimi.

? Ustawa o swobodzie gospodarczej - dająca dużą uznaniowość przy wydawania zezwoleń i licencji.

? Ustawy dotyczące pracowników samorządowych - słaba materialna i osobista odpowiedzialność urzędników za bezprawne decyzje.

? Ustawa o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne - brak sankcji za niezłożenie oświadczenia, brak sposobu weryfikacji oświadczeń.

? Ustawa o zamówieniach publicznych - liberalne procedury i znacznie większe uprawnienia dla zamawiających.

Budownictwo i służba zdrowia

Eksperci wskazują również na obszary, gdzie korupcji jest najwięcej. Jednym z nich jest budownictwo. Z badań NIK wynika, że poważne nieprawidłowości występują przy wydawaniu decyzji o warunkach zabudowy, pozwoleń na budowę oraz decyzji o lokalizacji inwestycji. Przepisy nie sprzeciwiają się praktyce wydawania takich decyzji przez ten sam organ samorządowy, czyli wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. W procedurach decyzyjnych nie docenia się tzw. zasady wielu oczu, czyli rozdzielania czynności między różnych urzędników w celu zminimalizowania ryzyka przekupstwa. Korupcji w tym przypadku sprzyja również łączenie funkcji urzędników nadzoru budowlanego, geodezji czy kartografii z własną działalnością usługową.

Patologie występują również w służbie zdrowia.

Zdaniem ekspertów działania antykorupcyjne w systemie lecznictwa muszą być prowadzone jednocześnie w kilku dziedzinach. Należy przede wszystkim oddzielić proces rejestracji leków od ich refundacji, usprawnić system list osób oczekujących na wykonanie konkretnych zabiegów i operacji oraz podnieść zarobki pracowników medycznych. Zdaniem samych lekarzy do wielu nieprawidłowości dochodzi w trakcie kontraktowania świadczeń zdrowotnych z Narodowym Funduszem Zdrowia. Zdarzają się bowiem sytuacje, że wartość kontraktu danej placówki medycznej jest uzależniony od "kontaktów" z regionalnym oddziałem NFZ.

Obszarem szczególnie narażonym na korupcję jest także przyznawanie rent z tytułu niezdolności do pracy. Ostatnie afery związane z lewymi rentami w ZUS dowodzą, że działania korupcyjne mogą się pojawić już na etapie zbierania dokumentacji. W zamian za korzyści materialne istnieje możliwość otrzymania fałszywych dokumentów będących podstawą ubiegania się o renty.

Tomasz Pietryga