Raport o aktywności ekonomicznej ludności

1. AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA LUDNOŚCI W WIEKU 15 LAT I WIĘCEJ

W IV kwartale 2001 r. zbiorowość aktywnych zawodowo liczyła 17229 tys. osób, a biernych zawodowo 13664 tys. osób. W porównaniu z analogicznym okresem roku po-przedniego zmniejszyła się liczba aktywnych zawodowo o 71 tys. (tj. o 0,4%), natomiast zwiększyła się liczba biernych zawodowo o 292 tys., (tj. o 2,2%). Spadek liczby aktywnych zawodowo spowodowany był znacznym zmniejszeniem się liczby pracujących (o 497 tys., tj. o 3,4%), przy jednoczesnym przyroście liczby bezrobotnych (o 426 tys., tj. o 15,4%).

W porównaniu z poprzednim kwartałem odnotowano podobne tendencje. Liczba ak-tywnych zawodowo zmniejszyła się o 281 tys. (tj. o 1,6%), natomiast liczba biernych zawo-dowo wzrosła o 243 tys. (tj. o 1,8%). Zmniejszenie się populacji osób aktywnych zawodowo spowodowane było przede wszystkim znacznym spadkiem liczby pracujących (o 340 tys., tj. o 2,4%). Natomiast liczba bezrobotnych wzrosła w tym okresie o 59 tys. (tj. o 1,9%).

W wyniku opisanych zmian zmieniło się obciążenie pracujących osobami niepracują-cymi. W IV kwartale 2001 r. na 1000 pracujących przypadało 1200 niepracujących, podczas gdy w IV kwartale 2000 r. wskaźnik ten wynosił 1109, a w kwartale poprzednim - 1151.

W IV kwartale 2001 r. ludność aktywna zawodowo stanowiła 55,8% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej. Współczynnik aktywności zawodowej ludności obniżył się o 0,6 pkt w porównaniu z analogicznym okresem 2000 r. i o 0,8 pkt w stosunku do poprzedniego kwartału. Na obniżenie się ogólnego współczynnika aktywności zawodowej na przestrzeni roku wpłynął spadek poziomu aktywności zawodowej mężczyzn oraz, w mniejszym stopniu, kobiet. Natomiast w odniesieniu do poprzedniego kwartału odnotowano większy spadek współczynnika aktywności zawodowej wśród kobiet niż wśród mężczyzn.

W porównaniu do dwóch poprzednich okresów obniżył się współczynnik aktywności zawodowej zarówno wśród mieszkańców miast jak i wsi, przy czym spadek poziomu aktyw-ności zawodowej mieszkańców wsi był większy niż mieszkańców miast. W efekcie tych zmian w IV kwartale 2001 r. zmniejszyła się różnica między poziomem aktywności zawodo-wej w mieście i na wsi.

2. PRACUJĄCY

W IV kwartale 2001 r. populacja pracujących liczyła 14043 tys. osób i zmniejszyła się w porównaniu z IV kwartałem 2000 r. o 497 tys., tj. o 3,4%. Spadek liczby pracujących w większym stopniu dotyczył mężczyzn niż kobiet. Biorąc pod uwagę podział ze względu na miejsce zamieszkania, liczba pracujących zmniejszyła się w jednakowym stopniu zarówno wśród mieszkańców miast jak i wsi.

Podobnie jak w poprzednich latach ostatni kwartał roku był okresem sezonowego spadku liczby pracujących, co wpłynęło na zmniejszenie się liczby pracujących głównie wśród mieszkańców wsi. Liczba pracujących ogółem zmniejszyła się w porównaniu z III kwartałem 2001 r. o 340 tys., tj. o 2,4%. Spadek ten, odwrotnie niż w skali roku, w większym stopniu dotyczył kobiet niż mężczyzn.

Miernikiem zaangażowania ludności w procesie pracy jest wskaźnik zatrudnienia, zde-finiowany jako udział ludności pracującej w ogólnej liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej.

W IV kwartale 2001 r. pracujący stanowili 45,5% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej. W okresie roku zmniejszyły się poszczególne wskaźniki zatrudnienia zarówno w podziale na płeć jak i miejsce zamieszkania i w rezultacie ogólny wskaźnik zatrudnienia obniżył się o 1,9 pkt. Spadek wskaźnika zatrudnienia był silniejszy w populacji mężczyzn niż kobiet i wśród mieszkańców wsi niż miast.

Natomiast w porównaniu z poprzednim kwartałem ogólny wskaźnik zatrudnienia ob-niżył się o 1,0 pkt. Wskaźnik zatrudnienia mężczyzn jak i kobiet zmniejszył się w podobnym stopniu. Podobnie jak w latach poprzednich widoczny spadek wskaźnika zatrudnienia wystą-pił głównie wśród mieszkańców wsi.

Miernikiem zaangażowania ludności w procesie pracy jest wskaźnik zatrudnienia, zde-finiowany jako udział ludności pracującej w ogólnej liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej.

W IV kwartale 2001 r. pracujący stanowili 45,5% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej. W okresie roku zmniejszyły się poszczególne wskaźniki zatrudnienia zarówno w podziale na płeć jak i miejsce zamieszkania i w rezultacie ogólny wskaźnik zatrudnienia obniżył się o 1,9 pkt. Spadek wskaźnika zatrudnienia był silniejszy w populacji mężczyzn niż kobiet i wśród mieszkańców wsi niż miast.

Natomiast w porównaniu z poprzednim kwartałem ogólny wskaźnik zatrudnienia ob-niżył się o 1,0 pkt. Wskaźnik zatrudnienia mężczyzn jak i kobiet zmniejszył się w podobnym stopniu. Podobnie jak w latach poprzednich widoczny spadek wskaźnika zatrudnienia wystą-pił głównie wśród mieszkańców wsi.

2.1. Pracujący według cech zawodowych

W IV kw. 2001 r. populacja pracowni-ków najemnych liczyła 10107 tys. i zmniejszyła się w skali roku o 443 tys. (tj. o 4,2%). W tym okresie o 23 tys. (tj. o 0,7%) spadła również licz-ba pracodawców i pracujących na własny rachu-nek, licząca w IV kw. 2001 r. 3231 tys. O 31 tys. (tj. o 4,2%) zmniejszyła się populacja pomagają-cych członków rodzin, która wyniosła w IV kw. 2001r. 704 tys.

W IV kw. 2001 r. w ogólnej liczbie pra-cowników najemnych pracę na czas określony wykonywało 1284 tys. osób, tj. 12,7%.

Odnotowano dalszy wzrost odsetka osób pracujących w sektorze prywatnym. W IV kw. 2001 r. wynosił on 68,4% ogółu pracujących, tj. o 2,0 pkt więcej niż przed rokiem. Utrzymała się znacząca przewaga mężczyzn wśród praco-dawców i pracujących na rachunek własny. Sta-nowili oni 62,7% tej grupy pracujących (przed rokiem - 63,8%).

Podobnie jak przed rokiem największy odsetek osób pracował w sektorze usługowym. W okresie roku nastąpił wzrost odsetka pracują-cych w tym sektorze (o 0,7 pkt). Wzrósł także w niewielkim stopniu udział sektora rolniczego (o 0,2 pkt). Natomiast obniżeniu o 0,9 pkt uległ udział sektora przemysłowego.

2.2. Pracujący według czasu pracy

W IV kwartale 2001 r. przeciętnie przepracowano łącznie w pracy głównej i dodatkowej 40,0 godz. w tygodniu, tj. o 0,5 godz. mniej niż w IV kwartale 2000 r. oraz o 3,1 godz. mniej niż w III kwartale 2001 r.

Podobnie jak w poprzednim kwar-tale kobiety pracowały krócej niż męż-czyźni. Ich przeciętny tygodniowy czas pracy wyniósł 37,1 godz. wobec 42,3 godz. dla mężczyzn (w III kw. 2001 r. 40,0 godz. i 45,7 godz.). Zmniejszeniu uległ zarówno przeciętny czas pracy mieszkańców wsi (z 44,3 godz. do 38,9 godz.), jak i miast (z 42,1 godz. do 40,8 godz.).

Przeciętny tygodniowy czas pracy w głównym miejscu pracy w sektorze pu-blicznym wynosił 37,8 godz. wobec 39,5 godz. w sektorze prywatnym. Najdłu-żej pracowali pracodawcy, których czas pracy wynosił 49,0 godz., najkrócej nato-miast pomagający członkowie rodzin - 26,9 godz.

W IV kwartale 2001 r. w niepeł-nym wymiarze czasu pracowało 1512 tys. osób, czyli 10,8% ogółu pracujących. W dalszym ciągu w niepełnym wymiarze czasu częściej pracowały kobiety niż męż-czyźni (13,2% wobec 8,8%). Pracę w krót-szym wymiarze czasu częściej też wyko-nywały osoby na wsi - 14,8% (mieszkańcy miast - 8,3%).

2.3. Niepełnozatrudnieni

W IV kwartale 2001 r. populacja niepełnozatrudnionych liczyła 313 tys. osób i stanowiła 2,2% ogółu pracujących. Ponad połowę tej populacji (53,5%) stanowiły kobiety. Podobnie jak w poprzednim kwartale więcej osób niepełnozatrudnionych mieszkało na wsi - 52,7%.

Nadal niepełne zatrudnienie częściej dotyczyło pracujących w sektorze prywatnym niż publicznym, chociaż udział sektora prywatnego zmniejszył się z 84,1% w poprzednim kwar-tale do 80,5%. Najczęściej niepełnozatrudnionymi byli pracownicy najemni. Stanowili oni 48,6% ogółu tej populacji wobec 26,5% udziału pracodawców i pracujących na własny ra-chunek oraz 24,9% udziału pomagających członków rodzin.

2.4. Pracujący w więcej niż jednym miejscu pracy

W IV kwartale 2001 r. w więcej niż jednym miejscu pracy pracowało 1086 tys. osób, czyli 7,7% ogółu pracujących. Liczba osób posiadających pracę dodatkową zmniejszyła się zarówno w stosunku do IV kwartału 2000 r., jak i III kwartału br. odpowiednio o 40 tys., tj. o 3,6% oraz 113 tys., tj. o 9,4%.

Wśród pracujących w więcej niż jednym miejscu pracy większość stanowili mężczyź-ni. Ich udział w tej populacji wynosił w IV kwartale 2001 r. 65,6% (przed rokiem 64,7%). Pracę dodatkową częściej podejmowali mieszkańcy wsi niż miast. Była ona najczęściej po-dejmowana w rolnictwie indywidualnym (50,2% pracujących dodatkowo w IV kwartale 2001 r.), handlu (8,6%) i obsłudze nieruchomości i firm (7,9%).

2.5. Pracujący poszukujący innej pracy niż obecnie wykonywana

Zmniejsza się liczba osób poszukujących innej pracy niż obecnie wykonywana, a tak-że ich udział w ogólnej liczbie pracujących.

W IV kwartale 2001 r. 1122 tys. pracujących poszukiwało innej pracy, co stanowiło 8,0% ogółu pracujących (w IV kwartale 2000 r. 1440 tys. osób, tj. 9,9%).

Pracujący najczęściej poszukiwali lepszych warunków finansowych (616 tys. osób, czyli 54,9% ogółu poszukujących innej pracy, przed rokiem odpowiednio 827 tys. i 57,4%). Kolejną najczęściej wskazywaną przyczyną było poszukiwanie stałej pracy (198 tys. osób, tj. 17,6%).

Zamiar zmiany pracy częściej deklarowali mężczyźni niż kobiety. Innej pracy poszu-kiwało 8,6% pracujących mężczyzn i 7,2% kobiet. Wyższy odsetek poszukujących innej pra-cy występował również wśród mieszkańców wsi: 9,2% wobec 7,2% dla mieszkańców miast.

3. BEZROBOTNI

Wyniki BAEL wskazują, że w IV kwartale 2001 r. odnotowano dalszy wzrost bezro-bocia. Zbiorowość bezrobotnych liczyła 3186 tys. osób i zwiększyła się o 426 tys., tj. o 15,4%, w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego oraz o 59 tys., tj. o 1,9%, w okresie kwartału.

Podobnie jak w poprzednich kwartałach 2001 r., wzrost liczby bezrobotnych wystąpił w większym stopniu wśród mężczyzn. W okresie roku populacja bezrobotnych mężczyzn zwiększyła się o ponad 1/5, zaś przyrost bezrobotnych kobiet był dwukrotnie mniejszy i wy-niósł 10,1%. Wzrost liczby bezrobotnych odnotowano także wśród mieszkańców miast i wsi. Wzrost ten był podobny w obu populacjach i wyniósł ponad 15%.

W odniesieniu do III kwartału 2001 r. zaobserwowano zwiększenie się liczby bezro-botnych mężczyzn przy jednoczesnym niewielkim zmniejszeniu się liczby bezrobotnych ko-biet. Biorąc pod uwagę podział ze względu na miejsce zamieszkania odnotowano wzrost licz-by bezrobotnych mieszkańców miast i wsi, przy czym wzrost ten był większy w ostatniej grupie osób.

Spośród bezrobotnych, spełniających kryteria stosowane w BAEL, 75,0% było zareje-strowanych w powiatowych urzędach pracy (w IV kwartale 2000 r. - 71,8%). Z tej grupy 18,8% osób pobierało zasiłek dla bezrobotnych (przed rokiem 17,5%).

3.1. Stopa bezrobocia

W IV kwartale 2001 r. stopa bezrobocia ogółem wyniosła 18,5% i była wyższa o 2,5 pkt w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego i o 0,6 pkt w stosunku do III kwartału 2001 r.

Wciąż bardziej zagrożone bezrobociem były kobiety, mimo że w okresie roku wzrost liczby bezrobotnych kobiet był słabszy niż mężczyzn. Stopa bezrobocia kobiet zwiększyła się w okresie roku o 1,9 pkt i wyniosła w IV kwartale 2001 r. 20,0%, natomiast stopa bezrobocia mężczyzn wzrosła o 3,1 pkt i wyniosła 17,3%.

Odnotowany w okresie kwartału wzrost natężenia bezrobocia również w większym stopniu dotyczył mężczyzn niż kobiet. Stopa bezrobocia mężczyzn zwiększyła się o 1,0 pkt, a kobiet o 0,3 pkt.

Chociaż przyrost liczby bezrobotnych w porównaniu z IV kwartałem 2000 r. był nieco większy na wsi niż w mieście, to jednak nadal stopa bezrobocia dla mieszkańców wsi była niższa niż dla mieszkańców miast (odpowiednio 16,7% i 19,6%) i jej wzrost był również słabszy (o 2,4 pkt wzrosła stopa bezrobocia na wsi, podczas gdy w mieście - o 2,7 pkt).

Natomiast w porównaniu do poprzedniego kwartału stopa bezrobocia wśród miesz-kańców miast jak i wsi uległa zwiększeniu, przy czym wzrost ten był większy wśród miesz-kańców wsi (o 1,0 pkt) niż miast (o 0,4 pkt).

W IV kwartale 2001 r. najwyższą stopę bezrobocia odnotowano w województwach: lubuskim - 26,0%, warmińsko-mazurskim - 23,7%, dolnośląskim - 23,6% i zachodniopomor-skim - 22,8%, natomiast najniższą w województwach: małopolskim - 14,1%, lubelskim - 14,2% i mazowieckim - 15,5%.

3.2. Bezrobotni według wieku

W IV kwartale 2001 r. nadal utrzymywała się trudna sytuacja młodzieży na rynku pra-cy. Stopa bezrobocia dla osób w wieku 15-24 lata była ponad dwukrotnie wyższa niż stopa bezrobocia dla całej populacji i osiągnęła poziom 41,1 %. Również w tej grupie wieku wystą-pił największy wzrost stopy bezrobocia w porównaniu do analogicznego okresu roku po-przedniego (o 7,0 pkt). Najniższa stopa bezrobocia wystąpiła, podobnie jak w poprzednich latach, wśród osób w wieku 45 lat i więcej - 11,8%. Wśród osób w tym wieku najmniejszy był wzrost natężenia bezrobocia w okresie roku - stopa bezrobocia wzrosła o 1,1 pkt.

3.3. Bezrobotni według poziomu wykształcenia

Z danych BAEL wynika, że nadal najmniej zagrożone bezrobociem są osoby legity-mujące się wykształceniem wyższym. W tej grupie osób stopa bezrobocia była najniższa i wyniosła 6,4%. Niemniej jednak i w tej zbiorowości stopa bezrobocia była wyższa niż w latach poprzednich. Nadal w trudnej sytuacji pozostawały osoby o niższym poziomie wy-kształcenia i bez przygotowania zawodowego. W IV kwartale 2001 r. najwyższa stopa bezro-bocia wystąpiła wśród osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym (22,9%). W tej grupie osób największy był także wzrost stopy bezrobocia w okresie roku. Natomiast w okre-sie kwartału jedynie w tej populacji stopa bezrobocia uległa niewielkiemu obniżeniu. Wysoką stopę bezrobocia zanotowano także wśród osób z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym oraz zasadniczym zawodowym.

3.4. Źródła bezrobocia

Nadal większość bezrobotnych stanowią osoby, które straciły pracę i natychmiast podjęły starania, aby znaleźć następną. W IV kwartale 2001 r. udział tej kategorii osób wśród ogółu bezrobotnych kształtował się na poziomie 45,8 % (rok wcześniej - 51,8%). Pierwszej w życiu pracy poszukiwało 22,0% bezrobotnych (przed rokiem - 21,5%). W tej grupie bezro-botnych 18,0% stanowili absolwenci wchodzący na rynek pracy (przed rokiem 25,6%). Oso-by powracające do pracy po przerwie stanowiły 27,4% ogólnej liczby bezrobotnych (przed rokiem 21,2%). Najmniejszy udział w liczbie bezrobotnych miały osoby, które zrezygnowały z poprzedniej pracy - 4,8% (przed rokiem - 5,5%).

Główną przyczyną zaprzestania pracy przez bezrobotnych w IV kwartale 2001 r. była likwidacja stanowiska lub zakładu pracy. Dotyczyło to 46,9% ogółu bezrobotnych uprzednio pracujących (w IV kwartale 2000 r. - 46,4%). Kolejnym najczęściej wskazywanym powo-dem utraty pracy było wygaśnięcie umowy zawartej na czas określony. W porównaniu do poprzedniego roku zwiększył się odsetek osób, które straciły pracę z tej przyczyny (z 19,0% do 22,3%). Natomiast odsetek bezrobotnych, którzy zrezygnowali z pracy ze względów oso-bistych lub rodzinnych zmniejszył się z 8,1% w IV kwartale 2000 r. do 6,6% w IV kwartale 2001 r.

Odsetek bezrobotnych uprzednio pracujących w sektorze prywatnym wzrósł w po-równaniu do poprzedniego roku o 7,0 pkt i wynosił w IV kwartale 2001 r. 74,3%. W porów-naniu do IV kwartału 2000 r. zwiększył się odsetek bezrobotnych uprzednio pracujących w sektorze usługowym z 48,0% do 48,9%, natomiast zmniejszył - uprzednio pracujących w sektorze przemysłowym z 46,7% do 45,7%.

3.5. Bezrobocie długotrwałe

W IV kwartale 2001 r. przeciętny czas poszukiwania pracy wyniósł 14,6 miesiąca (w IV kwartale 2000 r. - 13,8 miesiąca) i był dłuższy dla kobiet (15,6 miesiąca) niż dla męż-czyzn (13,7 miesiąca). W porównaniu z IV kwartałem 2000 r. wydłużył się o 0,7 miesiąca przeciętny czas poszukiwania pracy przez kobiety i o 1 miesiąc przez mężczyzn.

Najdłużej poszukiwali pracy bezrobotni z wykształceniem podstawowym (17,1 miesiąca) oraz zasadniczym zawodowym (14,5 miesiąca) i policealnym (14,2 miesiąca), najkrócej zaś z wykształceniem wyższym (10,1 miesiąca).

W IV kwartale 2001 r. zbiorowość bezrobotnych długotrwale, tzn. poszukujących pra-cy przez okres dłuższy niż rok, liczyła 1445 tys. osób. Liczba bezrobotnych długotrwale zwiększyła się o 310 tys. (tj. o 27,3%) w stosunku do IV kwartału 2000 r. i o 81 tys. (tj. o 5,9%) w porównaniu do poprzedniego kwartału. Udział długotrwale poszukujących pra-cy w ogólnej liczbie bezrobotnych wyniósł 45,4% i wzrósł o 4,3 pkt w stosunku do analo-gicznego okresu roku poprzedniego i o 1,8 pkt w ciągu kwartału.

Odsetek długotrwale bezrobotnych był najwyższy wśród bezrobotnych w starszych grupach wieku. Wśród bezrobotnych w wieku powyżej 45 lat długotrwale bezrobotni stano-wili 54,0%, natomiast w populacji bezrobotnych w wieku do 24 lat - 36,0%.

Długotrwałe bezrobocie nadal częściej zagraża kobietom niż mężczyznom. Jednakże wzrost udziału kobiet długotrwale poszukujących pracy w ogólnej liczbie bezrobotnych ko-biet w okresie roku był zdecydowanie słabszy niż wzrost analogicznego odsetka w populacji mężczyzn.

4. BIERNI ZAWODOWO

W IV kwartale 2001 r. zbiorowość biernych zawodowo liczyła 13664 tys. osób i stanowiła 44,2% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej. W porównaniu do IV kwartału 2000 r. liczba biernych zawodowo zwiększyła się o 292 tys., tj. o 2,2%, a w porównaniu z poprzednim kwartałem wzrosła o 243 tys., tj. o 1,8%. Nadal wśród biernych zawodowo przeważały kobiety, które stanowiły 60,6% ogółu. Większość ludności biernej zawodowo mieszkała w miastach - 63,7%.

Wśród biernych zawodowo 1,4% to osoby poszukujące pracy, ale niegotowe do jej podjęcia, a 98,6% to osoby nieposzukujące pracy.

Niemal połowę - bo 48,9% - biernych zawodowo stanowiły osoby w wieku produk-cyjnym (w IV kwartale 2000 r. - 48,1%). Wśród tej grupy osób głównymi przyczynami bier-ności były: nauka i uzupełnianie kwalifikacji - 25,9%, choroba lub niesprawność - 28,9% oraz obowiązki rodzinne i związane z prowadzeniem domu - 16,2% (w IV kwartale 2000 r. analogiczne wskaźniki wynosiły: 25,4%, 31,1% i 18,5%). Populacja osób zniechęconych poszukiwaniem pracy bez skutku liczyła 329 tys., tj. 4,9% ogółu biernych zawodowo w wie-ku produkcyjnym i wzrosła o 0,8 pkt w skali roku i o 0,6 pkt w stosunku do poprzedniego kwartału.

PODSUMOWANIE

Wyniki Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności wskazują, że w IV kwartale 2001 r. nadal utrzymywała się trudna sytuacja na rynku pracy. Odnotowano wzrost liczby bezrobotnych i stopy bezrobocia oraz spadek liczby pracujących i wskaźnika zatrudnienia, zarówno w ciągu kwartału jak i w skali roku.

Nadal stopa bezrobocia dla kobiet była wyższa niż dla mężczyzn, jakkolwiek wzrost bezrobocia w okresie roku w większym stopniu dotyczył mężczyzn. Kobiety nadal dłużej poszukiwały pracy i częściej zagrożone były długotrwałym bezrobociem.

Sytuacja młodzieży na rynku pracy w dalszym ciągu była trudna. Utrzymała się za-notowana w poprzednich kwartałach 2001 r. wysoka stopa bezrobocia.

Zagrożone bezrobociem były również osoby o niskim poziomie wykształcenia i bez przygotowania zawodowego. Najwyższą stopę bezrobocia zanotowano wśród osób z wy-kształceniem średnim ogólnokształcącym. W tej grupie osób największy był także wzrost natężenia bezrobocia w okresie roku. Wysoka stopa bezrobocia wystąpiła również wśród osób z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym oraz zasadniczym zawodowym. Nadal najniższe bezrobocie występowało wśród osób legitymujących się wykształceniem wyższym. Niemniej jednak i w tej zbiorowości stopa bezrobocia jest wyższa niż w latach po-przednich.

W rezultacie zmian w liczbie pracujących, bezrobotnych i biernych zawodowo wzro-sła liczba osób niepracujących przypadających na 1000 pracujących.