Rewolucji w kopalniach nie unikniemy

Od dłuższego czasu kopalnie borykają się ze zwałami niesprzedanego węgla. Jak podaje ARP, na koniec czerwca zapasy wynosiły 7,3 mln ton. W poszczególnych spółkach górniczych zabrakło już miejsca do składowania, stworzono więc centralny magazyn w Ostrowcu Wielkopolskim.

Przyczyn takiego stanu rzeczy jest kilka - w wyniku pandemii COVID-19 spadło zużycie energii elektrycznej, co oznacza mniejszy popyt na węgiel. Poza tym polski surowiec nie wytrzymuje konkurencji cenowej z wyraźnie tańszym węglem importowanym, na który decyduje się część przedsiębiorstw.

Zakłady górnicze notują straty, które dodatkowo pogłębiło zamknięcia w czerwcu na trzy tygodnie kopalń Polskiej Grupy Górniczej ze względu na rozprzestrzeniającego się wśród górników koronawirusa. PGG zatrudniająca około 41 tys. osób poszukuje środków na sierpniową wypłatę wynagrodzeń i nie ma pieniędzy na wynagrodzenia wrześniowe. Od dwóch miesięcy nie płaci VAT-u i ZUS-u. Zabiega o pożyczkę w wysokości 1,75 mld zł w PFR.

Zarząd PGG opracował program, który przewidywał m.in. likwidację kopalń Ruda i Wujek, a także zawieszenie na trzy lata wypłat tzw. czternastej pensji i uzależnienie 30 proc wynagrodzeń od efektywności pracy. Miał on być przedstawiony górnikom, ale ostatecznie rząd wycofał się z tych propozycji, zanim bowiem zdążył je zaprezentować zainteresowanym, ci, opierając się na doniesieniach medialnych, stanowczo i jednoznacznie dali do zrozumienia, że akceptacji dla tych propozycji nie będzie.

Wicepremier i minister aktywów państwowych Jacek Sasin zapowiada, że w ciągu najpóźniej dwóch miesięcy przedstawi nowy plan, stworzony w porozumieniu ze stroną społeczną. Przyznaje, że łatwo nie będzie. Rządzący mają jednak świadomość, że zmiany są niezbędne.

Tymczasem górnicy nie chcą słyszeć o radykalnych krokach. Dominik Kolorz, szef Śląsko-Dąbrowskiego NSZZ Solidarność, przekonuje, że transformacja polskiego górnictwa powinna trwać przynajmniej 40 lat. - Upadłość PGG to będzie IV i V powstanie śląskie - mówił.

Jeszcze niedawno związkowcy PGG wywalczyli podwyżkę wynagrodzeń. W 2019 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w PGG, z uwzględnieniem dodatków takich jak Barbórka, czternastka czy deputat węglowy, wyniosło ponad 7,2 tys. zł. W lutym tego roku podpisano porozumienie o podwyżkach o 6 proc., czyli średnio 350 zł netto na osobę. Taka podwyżka oznacza wzrost kosztów stałych firmy o 270 mln zł. Rządzący kupili sobie spokój, ale tylko na chwilę. Teraz problemem jest pozyskanie środków na wypłaty.

Jakub Szkopek, analityk mBanku, zwraca uwagę, że w Polsce węgiel wydobywany jest z pokładów położonych około jednego kilometra w głąb ziemi. Trudno nam konkurować, jeśli chodzi o koszty produkcji, z kopalniami, w których węgiel leży w połowie tej głębokości czy - jak w Australii - wydobywany jest w kopalniach odkrywkowych. Stąd biorą się główne różnice w cenach węgla na rynku krajowym w zestawieniu z cenami surowca zagranicznego.

W pierwszym kwartale 2020 roku średnia cena węgla CIF ARA wynosiła 48,9 dol. za tonę, co oznacza spadek aż o 34,3 proc. rok do roku i o nieco ponad 14 proc. kwartał do kwartału. W tym czasie średnia cena węgla energetycznego na rynku krajowym wynosiła 282,5 zł za tonę.

Jak przewiduje Instytut Jagielloński w swoim lipcowym raporcie, ceny węgla kamiennego w kraju mogą jeszcze rosnąć do 2025-2026 roku, m.in. ze względu na utrzymanie wolumenu wytwarzania energii elektrycznej z węgla w Polsce w tym czasie i utrzymujące się wysokie koszty krajowej produkcji, ale w dłuższym terminie, w horyzoncie 2030-2040, powinny zmierzać w kierunku poziomów globalnych.

- Wynikać to będzie ze spadku wytwarzania energii elektrycznej z WKE (węgla kamiennego energetycznego - redakcja), a także spodziewanego wzrostu wolumenów importu w obliczu wysokich poziomów kosztu wydobycia w kraju (...). W długim horyzoncie (2040 r.), cena WKE w Polsce wykazywać będzie zbieżność do globalnego średniego kosztu wydobycia, szacowanego na ok. 50 dol. za tonę - napisano.

Zgodnie z szacunkami Instytutu Jagiellońskiego, w 2025 roku ceny węgla energetycznego w Polsce wyniosą 350 zł/t, w 2030 roku 325 zł/t, w 2035 r. 250 zł/t, a w 2040 już 200 zł/t. A to oznacza, że otoczenie dla polskiego górnictwa będzie jeszcze bardziej wymagające.

Poza wysokimi kosztami produkcji problemem są koszty uprawnień do emisji CO2. Handel emisjami jest dotkliwy dla energetyki i ciepłownictwa, ale też hutnictwa, produkcji cementu czy szkła.

Jak podkreślał Polski Instytut Ekonomiczny w raporcie poświęconym przyszłemu miksowi energetycznemu Polski, w miarę upływu czasu nie tylko wyczerpują się zasoby łatwo dostępnego węgla, ale też pogarszają się parametry surowca. Wyższy jest udział siarki, popiołu, chloro- i fluorowodoru, a także metali ciężkich, szczególnie rtęci.

To przekłada się na wyższą emisyjność paliwa, ograniczając możliwość jego sprzedaży do energetyki zawodowej i ciepłownictwa, które to branże odpowiadają za około połowę rocznego zużycia tej kopaliny.

Kolejnym problemem jest dostęp do wody wykorzystywanej do chłodzenia bloków węglowych. Coraz częściej mamy do czynienia z suszą. Polski Instytut Ekonomiczny wskazuje, że krajowe zasoby wodne są znacznie ograniczone i należą do najmniejszych w Europie (mniejsze posiadają jedynie Czechy, Dania i Malta).

Co niezwykle istotne - spada dostępność finansowania inwestycji węglowych. Banki komercyjne odchodzą od finansowania brudnej energetyki. To stawia w kłopotliwej sytuacji grupy energetyczne, które posiadają w swoich strukturach aktywa węglowe. Wyzwaniem staje się pozyskanie przez nie środków na rozwój. Rządzący analizują plan wydzielenia aktywów węglowych z koncernów energetycznych, by umożliwić im transformację w kierunku zielonej energetyki.  

Udział węgla w produkcji energetycznej w ostatnich latach spadł, ale i tak ten surowiec stanowi podstawę obecnego miksu. W 2005 roku łączny udział węgla kamiennego i brunatnego w produkcji energii elektrycznej wynosił w sumie 89 proc., w 2018 roku było to 80 proc., a w 2019 roku 75 proc.

Tempo odchodzenia od węgla będzie musiało przyspieszyć ze względu na ambitną i wymagającą politykę klimatyczną Unii Europejskiej, która do 2050 roku zamierza osiągnąć neutralność klimatyczną. Wszystko wskazuje, że atak azjatyckiego wirusa w tym nie przeszkodzi. Kryzys związany z pandemią może nawet przyspieszyć ten proces, jako że inwestycje związane z czystą energią mają stać się jednym z kół zamachowych dotkniętej spowolnieniem gospodarki. To na nie między innymi ma zostać przeznaczona istotna część środków z funduszu odbudowy.

Monika Borkowska

Biznes INTERIA.PL na Twitterze. Dołącz do nas i czytaj informacje gospodarcze