Za decyzje ministra zapłaci państwo

Skąd takie zamieszanie? Według Ministerstwa Skarbu Państwa, członków zarządu lub prezesów spółek może odwoływać zarówno rada nadzorcza, jak również walne zgromadzenie akcjonariuszy. Tymczasem prawnicy, opierając się na ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji, są zdania, że organem odwoławczym jest wyłącznie rada nadzorcza.

Vademecum prezesa spółki Skarbu Państwa

1 Na co powinien zwrócić uwagę prezes, gdy zostanie powołany na to stanowisko w spółce Skarbu Państwa

Osoba, która została prezesem w spółce Skarbu Państwa, powinna zwrócić uwagę na to jak długo będzie trwała kadencja zarządu. Musi też dokładnie poznać statut spółki i ustalić, jaka umowa: o pracę czy cywilnoprawna będzie wiązała ją ze spółką. Od rodzaju umowy zależą bowiem jej uprawnienia oraz sposób odwoływania się wówczas, gdy zostanie zwolniona. Nawet umowa o pracę zawarta z prezesem może przewidywać dla niej bardziej korzystne uprawnienia niż ujęte w kodeksie pracy. Przepisy kodeksu pracy przewidują dla pracownika minimalne uprawnienia, natomiast pracodawca może przyznać mu większe. Szczególną uwagę należy zwrócić na:

? czas trwania umowy (może zostać zawarta na czas określony lub nieokreślony, a nawet na okres próbny),
w wysokość wynagrodzenia, premii, obligatoryjnych nagród,
? prawo do urlopu, wymiar urlopu i możliwość skorzystania z innych dni wolnych,
? długość okresu wypowiedzenia umowy,
? wysokość odprawy z tytułu rozwiązania umowy.

2 Kto wybiera zarząd i prezesa w spółce Skarbu Państwa

Jeżeli ponad połowa akcji w spółce akcyjnej należy do Skarbu Państwa, to wówczas członkowie zarządu powoływani są przez radę nadzorczą. Tak stanowią przepisy ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz.U. z 2002 r. nr 171, poz. 1397). Są jednak spółki akcyjne, w których Skarb Państwa ma tzw. resztówkę, czyli należy do niego znacznie mniej niż połowa akcji. Do powoływania w tych spółkach członków zarządu stosuje się przepisy ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037), która takie uprawnienie daje radzie nadzorczej, pod warunkiem że statut spółki nie stanowi inaczej. Statut spółki może na przykład takie uprawnienie przyznać walnemu zgromadzeniu.
Natomiast w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością zarząd powoływany jest uchwałą wspólników na walnym zgromadzeniu, pod warunkiem że umowa spółki nie stanowi inaczej. Na przykład umowa spółki może takie uprawnienie przyznać radzie nadzorczej. Prezes jest członkiem zarządu. Od zapisu w statucie spółki zależy sposób wyboru prezesa, na przykład może wybrać go rada nadzorcza albo walne zgromadzenie.

3 Czy po powołaniu prezesa spółka powinna zawrzeć z nim jeszcze dodatkową umowę

Prezesa, który jest członkiem zarządu spółki (czyli organu spółki), mogą łączyć z nią dwa stosunki: mandat i umowa o pracę albo cywilnoprawna. Taką umową cywilnoprawną może być kontrakt menedżerski lub umowa zlecenia. Tylko wówczas, gdy zostanie zawarta z nim umowa o pracę lub umowa cywilnoprawna o zarządzanie spółką prezes ma prawo do wynagrodzenia. Jeżeli prezes jest tylko członkiem zarządu, to wówczas sprawuje swoją funkcję nieodpłatnie.

4 Kto może odwołać prezesa zarządu

W spółce akcyjnej, w której ponad połowa akcji należy do Skarbu Państwa, prezes może zostać odwołany przez radę nadzorczą. Natomiast w spółkach akcyjnych, w których Skarb Państwa ma tzw. resztówkę i stosuje się do niej przepisy kodeksu spółek handlowych, prezesa odwołuje rada nadzorcza pod warunkiem, że statut spółki nie stanowi inaczej. Na przykład statut może takie uprawnienie przyznać walnemu zgromadzeniu.

Takie odwołanie następuje jedynie z funkcji prezesa. Odwołanie nie pozbawia go jednak roszczeń ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego, który dotyczy sprawowania funkcji prezesa. Samo odwołanie nie rozwiązuje więc automatycznie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej, na podstawie której prezes zarządzał spółką. Dlatego odwołany prezes zostaje w spółce jako pracownik, menedżer albo zleceniobiorca. Aby go usunąć, należy wypowiedzieć mu umowę o pracę lub rozwiązać z nim umowę cywilnoprawną.

Najczęściej umowę o pracę rozwiązuje się za wypowiedzeniem. Dyscyplinarnie, czyli rozwiązując umowę o pracę bez wypowiedzenia, pracownika można zwolnić jedynie z jego winy. Mogłoby to mieć miejsce na przykład wówczas, gdyby prezes pracownik dopuścił się ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych lub popełnił w czasie trwania umowy o pracę przestępstwo, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku. W dodatku takie przestępstwo powinno być oczywiste, a ma to miejsce na przykład wówczas, gdyby pracownika przyłapano na tzw. gorącym uczynku lub przestępstwo zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem. Bez zachowania okresu wypowiedzenia ze swojej winy pracownik może zostać zwolniony również wówczas, gdy sam zawinił utratę uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku. Jednakże z tych powodów nie może zostać zwolniony po upływie miesiąca od dnia, w którym pracodawca dowiedział się o okolicznościach uzasadniających rozwiązanie umowy.

Umowa o pracę po odwołaniu prezesa z funkcji może zostać z nim rozwiązana bez wypowiedzenia z przyczyn, które nie były przez niego zawinione, na przykład jego niezdolność do pracy na skutek choroby trwała dłużej niż 3 miesiące, wówczas gdy był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż przez 6 miesięcy. Z tych samych powodów może zostać zwolniony wówczas gdy u danego pracodawcy jest zatrudniony co najmniej 6 miesięcy, a był niezdolny do pracy wskutek choroby dłużej niż wynosi łącznie okres pobierania wynagrodzenia za czas choroby, zasiłku chorobowego i przez trzy miesiące świadczenia rehabilitacyjnego.

Natomiast w razie rozwiązania umowy za wypowiedzeniem powinna zostać zachowana długość okresu wypowiedzenia. Jeżeli w umowie o pracę z konkretnym pracownikiem nie przewidziano dłuższego okresu wypowiedzenia niż w kodeksie pracy, to wówczas jego długość zależy od rodzaju umowy o pracę oraz od stażu pracy u danego pracodawcy.

Okres wypowiedzenia umowy zawartej na czas określony dłuższy niż sześć miesięcy (gdy w umowie strony przewidziały możliwość wcześniejszego rozwiązania) wynosi 2 tygodnie. Gdyby umowa została zawarta na okres krótszy albo strony nie przewidziały możliwości wcześniejszego rozwiązania jej, to wówczas nie można jej wypowiedzieć, lecz tylko rozwiązać na mocy porozumienia stron lub rozwiązać bez wypowiedzenia, gdy zostały spełnione warunki umożliwiające to.

Okres umowy zawartej na czas nieokreślony wynosi dwa tygodnie, gdy prezes pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż sześć miesięcy, miesiąc, gdy był zatrudniony co najmniej sześć miesięcy, lub trzy miesiące, gdy był zatrudniony co najmniej trzy lata. Pracodawca może w pewnych przypadkach skrócić trzymiesięczny okres wypowiedzenia najwyżej do miesiąca. Za okres wypowiedzenia płaci mu wówczas wynagrodzenie, a za pozostałą część okresu wypowiedzenia w wysokości wynagrodzenia. Umowy o pracę nie można rozwiązać w czasie urlopu pracownika, choroby, opieki nad dzieckiem lub innej usprawiedliwionej nieobecności w firmie, jeżeli nie przekroczyła okresu upoważniającego do zwolnienia bez wypowiedzenia. Przed zwolnieniem chroniony jest też pracownik w wieku przedemerytalnym.

Jeżeli zaś prezes był zatrudniony na kontrakcie menedżerskim lub na zleceniu, to wówczas rozwiązanie takiej umowy następuje w sposób w niej określony. Okres wypowiedzenia zachowany jest wówczas, gdy przewiduje go umowa cywilnoprawna. Odprawę otrzyma też tylko wtedy, gdy przewiduje to umowa.

5 Na jaką odprawę może liczyć zwolniony prezes zarządu

Zwolniony prezes zarządu może liczyć na odprawę w wysokości przewidzianej w umowie o pracę albo cywilnoprawnej. Jeżeli jednak wynagrodzenia osób kierujących spółką dotyczą przepisy ustawy tzw. kominowej (ustawa z 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi, Dz.U. nr 26, poz. 306), to wówczas umowa nie może przewidywać odprawy w wysokości wyższej niż określa to ustawa. Nie może więc otrzymać odprawy wyższej niż trzykrotność jego wynagrodzenia miesięcznego. Nawet jeżeli zatrudniając się w umowie wynegocjowałby wyższą odprawę, to jej nie otrzyma. Postanowienia umowy dotyczące nadwyżki ponad tę trzykrotność wynagrodzenia nie będą ważne.

Takie ograniczenia dotyczą spółek prawa handlowego, w których udział Skarbu Państwa wynosi 50 proc. kapitału zakładowego albo 50 proc. liczby akcji.

7 Jakie mogą być powody odwołania

Prezes spółki może zostać w każdym czasie odwołany, bez podania przyczyny. Jednak statut spółki albo umowa spółki mogą wprowadzać pewne ograniczenia i zawierać zapis o tym, że prezes może zostać odwołany jedynie z ważnych powodów, a nawet zawierać listę tych przyczyn. Pracę prezesa i powody, które przemawiają za jego odwołaniem, ocenia organ, który dokonuje odwołania. Natomiast przyczyny rozwiązania umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej ocenia pracodawca lub zleceniodawca, który zawarł umowę z prezesem.

8 Do kogo może odwołać się zwalniany prezes

Od odwołania z funkcji prezesa można zwrócić się do sądu gospodarczego. W zależności od tzw. wartości interesu prawnego sprawę rozpozna sąd rejonowy, albo sąd okręgowy. Do właściwości sądów rejonowych należą sprawy, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 100 tysięcy złotych. Wartość tę określa sam powód, który wnosi sprawę do sądu. Najczęściej bierze pod uwagę wartość swoich zarobków z ostatnich trzech miesięcy albo roku. Jeżeli sąd uzna, że ta wartość jest za niska, to podniesie ją. Od wartości przedmiotu sporu zależy wysokość opłat sądowych. Natomiast od wypowiedzenia umowy o pracę prezes odwołuje się do sądu pracy właściwego miejscowo dla siedziby pracodawcy. Odwołanie wnosi w ciągu 7 dni od doręczenia pisma wypowiadającego umowę o pracę, natomiast w razie zwolnienia dyscyplinarnego w ciągu 14 dni od doręczenia zawiadomienia o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia.

Odwołanie od rozwiązania kontraktu lub zlecenia wnosi do wydziału cywilnego sądu rejonowego właściwego miejscowo dla siedziby zleceniobiorcy.

W jaki sposób informacja o odwołaniu powinna trafić do prezesa
Przepisy nie przewidują szczególnej formy. Dla celów dowodowych warto taką informację wręczyć mu na piśmie listem poleconym za pokwitowaniem odbioru.

9 O co może walczyć w sądzie

Odwołany prezes może przede wszystkim domagać się:

? wyższej odprawy (ale w wysokości nieprzekraczającej określonej w ustawie kominowej),
? uznania odwołania za nieważne gdy odwołano go z powodów innych niż przewidziane w statucie
? przywrócenia do pracy, gdy zwolniono go w okresie ochronnym.

10 Co może zrobić prezes, gdy nie dostał skwitowania

Jeżeli akcjonariusze podejmą uchwałę o odmowie skwitowania prezesa, to jest to podstawa do odwołania go. Ewentualnie osoba taka sama powinna złożyć rezygnację z funkcji. Jeżeli jednak uważa, że uchwała została podjęta z naruszeniem prawa, to może zaskarżyć ją do sądu gospodarczego. Zdarza się też, że do skwitowania prezesa nie dojdzie na walnym zgromadzeniu z przyczyn formalnych. Wtedy prezes w trybie art. 189 k.p.c. może wnieść do sądu powództwo o ustalenie, czy zachodzą warunki do skwitowania go.

Małgorzata Piasecka-Sobkiewcz

PODSTAWA PRAWNA ? Ustawa z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz.U. z 2002 r. nr 171, poz. 1397).
? Ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037).
? Ustawa z 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. nr 26, poz. 306).

OPINIE

Katarzyna Dulewicz
radca prawny z kancelarii CMC Cameron McKenna

Prezes spółki, w której bezpośrednio bądź pośrednio większościowy udział ma Skarb Państwa, związany jest tzw. ustawą kominową. Ustawa ta ogranicza negocjowanie niektórych warunków umowy o pracę, dotyczących np. wysokości wynagrodzenia. Ograniczenia mają zastosowanie niezależnie od tego, czy prezes zawiera ze spółką umowę o pracę czy umowę cywilnoprawną. W takiej umowie kandydat na prezesa może m.in. zagwarantować sobie 3-miesięczną odprawę w przypadku rozwiązania umowy o pracę bądź odwołania go ze stanowiska. Zawierając przy tym umowę o zakazie konkurencji (z reguły na 12 miesięcy), może uzyskać dodatkowe świadczenia po ustaniu stosunku pracy, nieograniczane ustawą kominową. Wysokość odszkodowania za utrzymywanie zakazu konkurencji wynosi minimum 25 proc. pobieranego wcześniej wynagrodzenia, jednak nie ma przeszkód, aby odszkodowanie wyniosło nawet 100 proc. wynagrodzenia. Zanim jednak przyszli prezesi przystąpią do negocjacji, powinni zwrócić uwagę na to, na jaki okres ma być zawarta umowa o pracę. Najkorzystniejsze są umowy o pracę na czas nieokreślony, gdyż, w przeciwieństwie do umów terminowych, nie mogą być wypowiedziane bez podania przyczyny.

Arkadiusz Sobczyk
właściciel kancelarii prawnej Sobczyk & Współpracownicy w Krakowie

Jeżeli członek zarządu lub prezes spółki Skarbu Państwa zostanie odwołany ze swojej funkcji i jednocześnie będzie rozwiązana z nim umowa o pracę, może - na mocy porozumienia stron - domagać się zwolnienia ze świadczenia stosunku pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Zgodę na to przy tym muszą wyrazić obie strony umowy. Nie może się to odbyć jednostronnie. Na mocy porozumienia stron odwołany prezes może także negocjować zwolnienie z umowy o zakazie konkurencji - o ile uzna, że jest to dla niego korzystne. Mimo że taka umowa jest bardzo często obwarowana sanacjami odszkodowawczymi za jej złamanie, zwalnianym pracownikom, także członkom zarządu, korzystniej jest z niej nie rezygnować. Przez okres, wynegocjowany przy podpisywaniu umowy o pracę, otrzymuje bowiem odszkodowanie za nieświadczenie pracy - czasem nawet wyższe niż maksymalnie wynagrodzenie wynikające z ustawy kominowej, a więc przekraczające znacznie sześciokrotność miesięcznej pensji.

Waldemar Gujski
adwokat, specjalista od kontraktów menedżerskich

Z reguły prezesi w spółkach Skarbu państwa zatrudniani są na umowę o pracę. Nie oznacza to jednak, że tylko na ich podstawie mogą pełnić swoje funkcje. Ustawa kominowa dopuszcza możliwość zawierania przez nich umów cywilnoprawnych, np. kontraktów menedżerskich. Są one korzystniejsze niż umowa o pracę. Z tej ostatniej np. wynika zawsze obowiązek osobistego świadczenia pracy, gdy tymczasem np. z umowy zlecenia zleceniobiorca może powierzyć wykonanie zlecenia osobie trzeciej. Ustawa kominowa ogranicza jednak wysokość wynagrodzeń. Można to jednak obejść. Jeżeli bowiem przyszły członek zarządu lub prezes wspomnianej firmy będący osobą fizyczną lub prawną ustanowi zabezpieczenie osobowe lub rzeczowe ewentualnych roszczeń powstałych z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zawartej wcześniej umowy (np. kontraktu menedżerskiego lub umowy o zarządzanie), wówczas nie obowiązują go ograniczenia ustawy kominowej. Podobnie jest w przypadku, gdy taka osoba na własny koszt ubezpieczy się od odpowiedzialności cywilnej powstałej w związku z zarządzaniem. Musi jednak wynegocjować wspomnianą możliwość ze Skarbem Państwa.