Finansowanie podmiotów na rynku medycznym w Polsce

Ideą zmian - jak można oceniać - było zracjonalizowanie kosztów działalności i skupienie się na restrukturyzacji publicznych placówek ochrony zdrowia w dążeniu do dostosowywania usług medycznych do potrzeb społecznych i możliwości budżetowych państwa. Jednak zmiany nie spowodowały istotnej ewolucji w sposobie finansowania placówek. System finansowania ochrony zdrowia napotkał na wiele przeszkód. Wiele placówek medycznych, również obecnie boryka się z problemami finansowymi, a jedną z przyczyn jest m.in. przepływ środków między placówkami medycznymi a Narodowym Funduszem Zdrowia. Stopniowo model pozyskiwania źródeł finansowania w opiece zdrowotnej ulega zmianom, przez możliwość korzystania z nowych źródeł finansowania.

Publiczny zakład opieki zdrowotnej, utworzony przez ministra centralny organ administracji rządowej, wojewodę oraz jednostkę samorządu terytorialnego, może prowadzić działalność w formie jednostki budżetowej lub zakładu budżetowego, jeżeli prowadzenie tego zakładu w formie samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej byłoby niecelowe lub przedwczesne. W tym przypadku publiczny zakład opieki zdrowotnej działa na zasadach określonych w ustawie o finansach publicznych, nie posiadając osobowości prawnej. Aktywność finansowa oparta jest o roczny plan, w myśl którego zakład budżetowy może otrzymywać z budżetu dotację przedmiotową oraz dotację na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji, przy uwzględnieniu ograniczonej skali. Jednak negatywne skutki funkcjonowania publicznego zakładu opieki zdrowotnej związane są z ograniczeniem możliwości zasilania finansowego, nieskrępowanego przez organ właścicielski, tym bardziej w przypadku kłopotów finansowych samego organu założycielskiego.

Odmienne relacje charakterystyczne są dla niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej, tworzonych m.in. przez osoby prawne lub fizyczne, a także spółki niemające osobowości prawnej, jak spółki cywilne i spółki osobowe prawa handlowego. Niepubliczny zakład opieki zdrowotnej to bowiem organizacyjnie wyodrębniony zespół osób i środków majątkowych, utworzony i utrzymany w celu udzielania świadczeń zdrowotnych oraz promocji zdrowia. Sam niepubliczny zakład opieki zdrowotnej nie posiada osobowości prawnej, przy czym posiada ją podmiot, który tworzy tę działalność. Ograniczenia prawne właściwe dla publicznych zakładów opieki zdrowotnej nie mają w tym przypadku zastosowania. Dotyczy to również źródeł finansowania od strony kapitału właścicielskiego (od właściciela) lub poprzez zasilanie od pozostałych podmiotów. Decyzje w tym przypadku podejmuje kierownictwo, orzekając o przeznaczeniu środków i stosując się do regulacji statutowych. Co istotne, NZOZ może wykorzystywać dostęp do dotacji unijnych nie tylko przeznaczonych dla podmiotów ochrony zdrowia, ale dla szerokiej rzeszy przedsiębiorców. Środki finansowe mogą zatem w tym przypadku być pozyskiwane z wielu źródeł - w tym m.in. ze źródeł własnych, tj. od właściciela (właścicieli), a także ze źródeł obcych - w tym od banków, spółek leasingowych, innych pożyczkodawców. Istnieje także strumień pozyskiwania środków pieniężnych z tytułu wykonywanych usług bezpośrednio od pacjentów indywidualnych, pracodawców (np. z tytułu abonamentu) oraz - co oczywiste - z tytułu refundacji świadczeń zdrowotnych na bazie umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia. Również indywidualne oraz grupowe praktyki, pielęgniarskie, położnicze i lekarskie mogą pozyskiwać finansowanie, na zasadach podobnych jak niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej. Tworzone m.in. na zasadach spółek prawa cywilnego lub spółek partnerskich praktyki mogą być zasilane zatem z kapitału własnego lub obcych źródeł finansowania.

Na każdym etapie organizacyjnym przedsiębiorcy towarzyszy problem pozyskiwania kapitałów, oceny ich efektywności oraz wpływu na kontynuację rozwoju. Możliwość pozyskania źródeł finansowania przedsiębiorstwa ma ogromny wpływ na przyszłą działalność. Podczas wyboru należy brać pod uwagę między innymi: formę prawną, sytuację finansową, relacje z usługobiorcami, dostawcami, wierzycielami, a także branżę, wielkość działalności, otoczenie konkurencyjne, czynniki mikro i makroekonomiczne oraz warunki gospodarcze, regulacje prawne oraz polityczne. Jednak nie każdy podmiot może sobie pozwolić na zaciągnięcie kredytu czy finansowanie swojej działalności emisją akcji na rynku kapitałowym.

Biorąc pod uwagę kryterium, jakim jest źródło pochodzenia kapitału, wyodrębnia się finansowanie wewnętrzne i zewnętrzne. Finansowanie wewnętrzne oznacza, że środki pozyskiwane są przez transformację majątku oraz akumulację kapitału, co może polegać na przemianie kapitału rzeczowego na środki pieniężne, czyli sprzedaży usług. Wpływa to zatem bezpośrednio na strukturę płynności finansowej. W finansowaniu wewnętrznym istotna jest również funkcja finansowa amortyzacji. Odpisy amortyzacyjne bowiem stanowią koszt uzyskania przychodów, dzięki czemu obniża się podstawę opodatkowania i zmniejsza obciążenie z tytułu opodatkowania przedsiębiorcy. Istotnym źródłem finansowania wewnętrznego jest także samofinansowanie, które w literaturze nie zostało jednoznacznie zdefiniowane. Przyjmuje się jednak, iż samofinansowanie stanowi kapitalizację zysku, a zatem zatrzymanie części zysku z przeznaczeniem na finansowanie działalności. Wartość ta ograniczona jest wielkością zysków, które bezpośrednio związane są z wahaniami przychodów ze sprzedaży oraz wynikami finansowymi. Samofinansowanie nie jest darmowym źródłem pozyskiwania kapitału. Szczególnie z uwagi na oczekiwania przyszłego wzrostu wartości akcji (udziałów), czy oczekiwania, co do wypłaty dywidend. Dla przykładu w czasie, kiedy akcjonariusze rezygnują z wypłaty dywidend, przeznaczając środki na finansowanie działalności, a ich przewidywania dotyczące przyszłości nie sprawdzą się - osłabiona zostaje pozycja przedsiębiorstwa na rynku kapitałowym.

Finansowanie zewnętrzne charakteryzuje się tym, iż wykorzystany kapitał należy do innych podmiotów, które udostępniają przedsiębiorstwu nadwyżki własnych środków finansowych lub też środki rzeczowe na z góry ustalony okres. Wyróżnia się finansowanie zewnętrzne własne i obce. Finansowanie zewnętrzne własne wiąże się ze zwiększeniem kapitału własnego poprzez dostarczenie środków przez akcjonariuszy. Zaletą tej formy finansowania jest to, iż kapitał udostępniany jest spółce na ogół na czas nieokreślony. Relacje własnościowe, powodują, iż nowi właściciele uczestniczą w podziale zysku, ale także w pokrywaniu strat. Zwiększenie kapitału własnego zapewnia jednak zabezpieczenie dla wierzycieli, co uznać należy niewątpliwie za zaletę tej formy zasilania.

Podwyższenie kapitału zakładowego spółki akcyjnej wykonywane jest przede wszystkim poprzez emisję nowych akcji. Formy objęcia nowej emisji akcji przez akcjonariuszy dotyczą przeprowadzenia subskrypcji prywatnej - przejęcie emisji przez określonego przedsiębiorcę, subskrypcji zamkniętej - oferta skierowana wyłącznie do istniejących akcjonariuszy lub subskrypcji otwartej w formie oferty publicznej.

Przeprowadzenie emisji akcji nakierowane jest zwykle na pozyskanie środków finansowych na rozwój działalności oraz finansowanie inwestycji. Kapitał pozyskany w tej formie zwiększa wiarygodność przedsiębiorstwa dla banków i pozostałych uczestników rynku. Zaletami subskrypcji są również elastyczność oraz niskie ryzyko w porównaniu do pozostałych źródeł pozyskiwania kapitału. Jednak wadą emisji akcji jest wysoki koszt, co jest przede wszystkim związane z premią za ryzyko, jakiej oczekuje inwestor w momencie obejmowania udziałów w kapitale własnym spółki akcyjnej, jak również podwójnym opodatkowaniem zysku akcjonariuszy w przypadku wypłaty dywidendy. Przeprowadzenie emisji publicznej umożliwia również efektywną wycenę wartości spółki w danej chwili. Z czasem wykorzystanie tej cechy może przybliżyć obecnych właścicieli do sprzedaży akcji w całości lub części z uwzględnieniem wyceny rynkowej. Giełda, będąc formą pozyskania kapitału, wymaga także dopełnienia określonych procedur, których skutkiem jest debiut na parkiecie.

Kolejne działania, które wypełnić musi spółka dotyczą przekształcenia działalności w spółkę akcyjną lub zawiązania spółki akcyjnej, podjęcia uchwały o ofercie publicznej akcji, ich dematerializacji oraz ubieganie się o dopuszczenie akcji spółki do obrotu na rynku regulowanym przez Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy oraz sporządzenia dokumentu informacyjnego w formie tzw. prospektu emisyjnego lub memorandum informacyjnego. Kolejne działania obejmują złożenie do Komisji Nadzoru Finansowego roboczej wersji prospektu emisyjnego, celem jego zatwierdzenia, a także zawarcie umowy z Krajowym Depozytem Papierów Wartościowych (KDPW), celem rejestracji w depozycie papierów wartościowych objętych ofertą publiczną, przeprowadzenie oferty publicznej i złożenie wniosku o dopuszczenie do obrotu giełdowego. Proces ten wymaga współpracy (zatrudnienia) biegłego rewidenta, badającego sprawozdania finansowe, celem dostosowania dokumentów spółki do wymogów międzynarodowych standardów sprawozdawczych, a także zawarcia umowy z domem maklerskim, który pełni w procesie funkcję oferującego akcje w ofercie publicznej.

dr Jacek Nowak

Autor jest adiunktem w Katedrze Finansów Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach