Dom pasywny - duża oszczędność czy zbędny wydatek?

Niektórych już na starcie odstraszają wyższe koszty budowy. Inni mają wątpliwości, czy dom o rekordowo niskim zapotrzebowaniu na energię rzeczywiście jest dobrą inwestycją. Są i tacy, którzy pytają, czy nie lepiej zdecydować się na sporo tańszy dom energooszczędny. Odpowiedzi na wszystkie te wątpliwości przygotował serwis Homla.pl. Czym jest dom pasywny i czy faktycznie się opłaca?

Dom pasywny to typ budynku energooszczędnego o wyjątkowo niskim zapotrzebowaniu na energię do ogrzewania. Podczas gdy zwykły dom zużywa rocznie około 120 kWh ciepła na metr kwadratowy, a dom energooszczędny około 70 kWh/m2, w domu pasywnym zużycie to wynosi zaledwie 15 kWh/m2. Oznacza to, że do ogrzania metra powierzchni przez rok wystarczy w takim budynku zaledwie 2,3 kg węgla lub 1,5 l oleju opałowego. Sama nazwa "pasywny" pochodzi od faktu, że taki budynek wykorzystuje ciepło dostarczane przez promienie słońca w sposób pasywny, czyli bez żadnych przetwarzających je urządzeń typu panele słoneczne.

Mimo rekordowo niskiego zapotrzebowania na energię cieplną domy pasywne są ciepłe dzięki maksymalnemu wykorzystaniu ciepła z innych źródeł. Chodzi przede wszystkim o promieniowanie słoneczne naturalnie ogrzewające budynek, a także emisję cieplną urządzeń elektrycznych, instalacji ciepłej wody i samych domowników. Dom pasywny ogranicza też utraty ciepła za pośrednictwem wentylacji, stolarki okiennej i drzwiowej oraz dachu. W cieplejszych rejonach świata daje to nawet możliwość całkowitej rezygnacji z systemu grzewczego. W polskim klimacie, zwłaszcza w domach jednorodzinnych, grzejniki czy ogrzewanie podłogowe są koniecznym uzupełnieniem domu pasywnego, jednak i u nas oszczędność energii jest ogromna.

Poza niskim zużyciem energii domy pasywne mają też wiele innych zalet. M.in. dobrze odprowadzają one wilgoć z wnętrza, dzięki czemu zapobiegają powstawaniu pleśni, a także przyczyniają się do ochrony środowiska. Wiele osób dodatkowo łączy domy pasywne z ekologicznymi, odnawialnymi źródłami energii: biomasą, energią geotermalną czy wiatrową. Co ważne, budynki pasywne mogą powstawać według wielu różnych technologii oraz z rozmaitych materiałów. Jedynym wymogiem są odpowiednio wysokie parametry izolacyjne, dzięki którym budynek przechowuje cenne ciepło niczym termos.

Aby osiągnąć tak niskie zużycie energii, domy pasywne wykorzystują szereg innowacyjnych rozwiązań technicznych. W swoim zasadniczym kształcie zbliżone są one do technik stosowanych w przypadku domów energooszczędnych. Przede wszystkim chodzi o stworzenie zewnętrznej powłoki budynku nieprzepuszczalnej dla powietrza oraz skutecznie zatrzymującej ciepło w środku. Aby to osiągnąć, wszystkie przegrody zewnętrzne muszą mieć niski współczynnik przenikania (utraty) ciepła oraz dużą zdolność jego akumulacji. Najczęściej stosowane materiały izolacyjne - wełna mineralna, styropian, styrodur, polistyren ekstrudowany - utrzymują w sobie nadmiar ciepła, a gdy temperatura opadnie, na powrót ją oddają.

Żeby uzyskać taki efekt, izolacja musi być nie tylko wysokiej jakości, ale też odpowiedniej grubości. W przypadku domów energooszczędnych ma ona zazwyczaj 20 cm na ścianach i podłodze oraz 30 cm na dachu - w domach pasywnych będzie to odpowiednio minimum 30 i 40 cm. Izolacją muszą być obłożone także fundamenty oraz podłoga, przez które uciekać może dużo ciepła. Materiały ociepleniowe powinny być kładzione niezwykle starannie, aby ściśle do siebie przylegały - za wszelką cenę unikać trzeba konstrukcyjnych mostków cieplnych. Wszelkie niedoskonałości będą powodowały utratę ciepła i spadek wydajności energetycznej budynku.

Sama izolacja termiczna przegród zewnętrznych to jednak dopiero początek. Osoby stawiające budynek pasywny muszą też zainwestować w szczególnie szczelne okna i drzwi - ich współczynnik przenikania ciepła nie powinien być wyższy niż 0,8 W/(m2*K). To parametr sporo niższy niż w przypadku domów energooszczędnych, gdzie wynosi on 1,3 W/(m2*K). Konieczne jest również zastąpienie tradycyjnej wentylacji modelem nawiewno-wywiewnym z rekuperatorem, który ogranicza straty ciepła z wentylacji nawet o 90%.

Jak to możliwe? Mechanizm jest bardzo prosty: wwiewane do środka chłodne powietrze z zewnątrz pobiera w rekuperatorze ciepło od powietrza wywiewanego z wnętrza domu. Proces ten może dodatkowo usprawnić montaż gruntowego wymiennika ciepła, który wstępnie ogrzeje wwiewane powietrze, zanim trafi ono do wentylacji. W domach pasywnych montuje się też nierzadko kolektory słoneczne oraz pompy ciepła.

Dom pasywny wymaga też odpowiedniej konstrukcji i usytuowania samego budynku. Jego bryła powinna być prosta i zwarta, najlepiej na planie prostokąta. Unikać należy wszelkich niepotrzebnych odgałęzień konstrukcji, w tym balkonów i zadaszonych tarasów, powodują one bowiem utratę energii cieplnej. Także dach powinien być możliwie jak najprostszy, jedno- lub dwuspadowy, bez lukarn, załamań i tym podobnych elementów. Dom nie powinien mieć również zbyt dużych rozmiarów. Od południowej strony budynku muszą się znajdować jak największe przeszklenia, zaś od północnej - garaż i inne pomieszczenia gospodarcze, które stworzą bufor zapobiegający utracie ciepła z pomieszczeń mieszkalnych.

Ogromne oszczędności, jakie dają domy pasywne, okupione są niestety pewnymi wadami. Podstawową jest sporo wyższy koszt budowy domu pasywnego - w Polsce będzie on droższy od standardowego nawet o 30-40%. Już sam projekt takiego budynku kosztuje więcej - nawet do 5000 zł. Wydatek zwraca się oczywiście dzięki niższemu zużyciu energii, jednak dla wielu osób nadal jest to poważna przeszkoda. Pewne pocieszenie stanowi fakt, iż w Europie Zachodniej dzięki większej konkurencji i niższym kosztom materiałów budowlanych budynki pasywne są droższe tylko o 7-8% od standardowych. Istnieje więc szansa, że i w Polsce opłacalność takich inwestycji się poprawi.

Budynek pasywny ogranicza też swobodę wyboru, jeśli chodzi o kształt i usytuowanie domu. Wspomniane już wymogi techniczne (prosta bryła, przeszklenia od południa itd.) skutkują ograniczoną liczbą możliwych projektów. Nie każda działka budowlana nada się także pod taki budynek. Co więcej, nawet drobne błędy na etapie projektowania domu czy jego ocieplania będą powodowały ogromne straty ciepła, a w konsekwencji - pieniędzy. Warto też pamiętać, że 30-centrymetrowa warstwa izolacji na ścianach spowoduje, że przez okna będzie się do wnętrza dostawało mniej światła.

Mimo dużych zalet takiego rozwiązania domy pasywne wciąż są w Polsce mało popularne. Częściowo wynika to z bariery cenowej, zaś częściowo - z faktu, że wiedza na temat takich budynków jest mało rozpowszechniona. Sytuacja ta jednak powoli się zmienia. W latach 2013-2016 Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej prowadził program "Efektywne wykorzystanie energii. Dopłaty do kredytów na budowę domów energooszczędnych", który znacząco ułatwił także postawienie domu pasywnego. Powstało u nas wtedy wiele tego typu budynków. Jeszcze wcześniej, bo w 2011 roku, w małopolskich Słomnikach zbudowana została pierwsza w Polsce pasywna hala sportowa. Można więc liczyć na to, że popularność budownictwa pasywnego będzie stopniowo wzrastać.

Choć obecnie uzyskanie państwowego dofinansowania dla budynku pasywnego nie jest możliwe, osoby zainteresowane inwestycją w takie rozwiązanie nadal mogą liczyć na pomoc. Polski Instytut Budownictwa Pasywnego i Energii Odnawialnej, organizacja non-profit z siedzibą w Gdańsku, oferuje usługi doradcze związane z domami pasywnymi. Instytut opiniuje także projekty takich budynków, przeprowadza audyty efektywności energetycznej oraz prowadzi szkolenia służące rozpowszechnianiu wiedzy o możliwościach, jakie daje budownictwo pasywne. Chętni do zaoszczędzenia na energii cieplnej mają więc gdzie szukać informacji.