Konstrukcja dachu (cz. 4): Rodzaje pokryć dachowych

Dachówki ceramiczne ważą od 45 kg/m2 (karpiówka, zakładkowa) do ok. 75 kg/m2 (mnich-mniszka). Dachówki cementowe - od ok. 40 kg/m2 do 50 kg/m2. Spadek połaci dachowych powinien być dostosowany do rodzaju i sposobu ułożenia dachówek, a dla zapewnienia szczelności pokrycia niezbędne jest staranne wykonanie drewnianego rusztu złożonego z precyzyjnie rozmieszczonych łat i kontrłat. O rozstawie elementów rusztu decyduje rodzaj i wielkość dachówek.

Ze względu na małe wymiary jest to pokrycie znakomicie nadające się do dachów o bardzo skomplikowanych kształtach. Jest niepalne, odporne na deszcz i duże wahania temperatury. Zaletą jest także trwałość - do około stu lat, a także zdolność dużej akumulacji ciepła, całkowita nienasiąkliwość i odporność na promieniowanie słoneczne oraz dobra dźwiękoszczelność. Pokrycia z dachówek praktycznie nie wymagają konserwacji podczas całego okresu eksploatacji. Dzięki małym rozmiarom elementów łatwo można dokonywać np. wymiany uszkodzonych dachówek. Pozwala to również na oszczędność materiału. Poprawnie ułożone dachówki są szczelne i dlatego nadają się nawet na powierzchnie o bardzo małym kącie nachylenia.

Mnich-mniszka

Jeden z najstarszych typów dachówek - jako jedyne pokrycie składa się z dwóch rodzajów dachówek o korytkowym kształcie. Jedne dachówki (mniszki) układa się bezpośrednio na łatach tak, żeby ich krawędzie były zwrócone ku górze, drugi rodzaj dachówki (mnichy) układa się na mniszkach w taki sposób, żeby zakrywały linię styku ułożonych obok siebie mniszek. Kiedyś dachówki te układano na zaprawę, w tej chwili mocuje się je za pomocą drutu i klamer.

Mnich-mniszka nie wymaga pozostawiania szczeliny wentylacyjnej, gdyż jest pokryciem samowentylującym się, będąc jednocześnie najszczelniejszym pokryciem dachówkowym. Niestety jest to również bardzo droga z powodu dużego zużycia materiału i czasochłonnej robocizny.

Karpiówka

Podobnie jak mnich-mniszka, to jeden z najstarszych rodzajów dachówki. Karpiówka jest zupełnie płaska, a jej nosek (dolna część) może mieć proste, owalne lub ostre zakończenie. Z powodu swoich wymiarów oraz kształtu znakomicie nadaje się do pokrycia skomplikowanych elementów dachu (np. wole oka, kosze), często nawet bez obróbki blacharskiej. Układa się ją na dwa sposoby: w koronkę (jeden rząd ułożony na łacie, drugi zahaczony o krawędź pierwszego) i w łuskę (na każdej łacie jeden rząd ułożony z takim rozstawem, że dachówki z trzeciego rzędu zachodzą lekko na dachówki z pierwszego rzędu).

Esówka (holenderka)

Nazwa tej dachówki wzięła się od kształtu jej przekroju, który przypomina literę S. Dzięki temu kształtowi pokrycie zapewnia szczelność i dobre odprowadzenie wody. Można też zmieniać rozstaw rzędów (dachówki przesuwne w zakresie 2-4 cm), co pozwala na układanie pokrycia bez przycinania elementów. Powoduje to, że znakomicie sprawdzają się przy wymianie starego pokrycia (nie trzeba przebijać łat).

Zakładkowa

Jedno z najpopularniejszych obecnie pokryć dachówkowych. Charakteryzują się wyprofilowaniem w zakładki górnych, dolnych i spodnich powierzchni. Wyprofilowania te tworzą zamki ułatwiające dopasowanie do siebie dachówek i uszczelniające połączenia między elementami. Producenci oferują również dachówki zakładkowe przesuwne, które mogą być dobierane do różnego rozstawu łat.

Dachówka zakładkowa występuje w wielu odmianach różniących się między sobą profilowaniem lica. Najczęściej spotykanymi formami są marsylka i fala, ale dostępne są także rodzaje przypominające inne typy dachówek (np. esówkę).

Do pokrycia dachów używane są blachy płaskie (ocynkowane), profilowane i blachodachówki. Masa tych elementów zawiera się w granicach 4-7 kg/m2. Szczelne pokrycie przy użyciu blach profilowanych uzyskujemy dla kąta nachylenia dachu między 3° a 90°, przy blachach płaskich natomiast między 11° a 90°.

Blacha ocynkowana jest to cienka blacha ze stali niestopowej, konstrukcyjnej, powstała przez obustronne polewanie (kąpiel) ciekłym cynkiem. Jest odporna na działanie czynników atmosferycznych, stosowana na pokrycia dachów, gzymsów, parapetów i do produkcji rynien dachowych. Innymi sposobami zabezpieczenia blachy przed działaniem czynników zewnętrznych są powłoki z lakierów akrylowych, poliestrowo-silikonowych lub innych substancji. Aby zmniejszyć skutki dużej rozszerzalności temperaturowej, jaką ma stal, a jednocześnie zwiększyć nośność elementów, dość często stosuje się blachy profilowane (trapezowe lub faliste) lub blachodachówki, czyli blachy tłoczone tak, aby swoją fakturą przypominały tradycyjne dachówki. Podstawową zaletą takich pokryć jest ich niewielki ciężar. Do krycia blachą używa się zazwyczaj elementów wielkoformatowych (arkuszy), stąd też wykonywanie w tej technologii bardziej skomplikowanych dachów może być utrudnione. Wadą jest też pomijalna izolacyjność termiczna, akustyczna i pojemność cieplna.

Głównymi przedstawicielami substancji bitumicznych są: ropa naftowa, gaz ziemny oraz lepiszcza bitumiczne. W budownictwie stosuje się te ostatnie - smołę i asfalty. Użycie tych substancji jest wspólną cechą wszystkich pokryć omawianych w tym punkcie.

Papy i gonty bitumiczne mają niewielką masę - między 5 kg/m2 (papy) a 15 kg/m2 (gonty bitumiczne), dzięki czemu nadają się na większość konstrukcji, nawet takich, których kąt nachylenia sięga 70-80°. Dostępne są dwa rodzaje pap asfaltowych: tradycyjne (ze względu na małą odporność mechaniczną stosowane raczej jako podkład pod dachówkę lub blachodachówkę) oraz termozgrzewalne (możliwe do mocowania np. przez rozgrzanie palnikiem gazowym).

Gonty bitumiczne to odpowiednio uformowane pasy papy asfaltowej, wycięte tak, by po ułożeniu wyglądem przypominały bardziej "szlachetne" pokrycia dachowe. Zarówno gonty papowe, jak i papę układamy na szczelnym deskowaniu. Do zalet takich pokryć należą: niewielka masa oraz niewielki kąt nachylenia dachu, przy którym zapewniona jest szczelność pokrycia. W przypadku potrójnego krycia papą kąt ten wynosi od 3° do 17°, przy kryciu podwójnym - od 11° do 31°. Ze względu na liczne niedoskonałości ten typ pokryć jest jednak rzadko stosowany na budynkach mieszkalnych. Wyjątkiem są tu dachy płaskie, na których wciąż jest to jedno z optymalnych rozwiązań.

Pokrycie dachowe układane głównie ze specjalnie selekcjonowanej trzciny wodnej (historycznie używana była słoma, jednak ze względu na to, że współczesne, modyfikowane genetycznie zboża mają zbyt słabe łodygi - nie jest to surowiec optymalny). Jest stosunkowo ciężkie - 1 m2 strzechy waży ok. 50-75 kg i wymaga solidnej konstrukcji dachu - oraz ścisłe, dzięki czemu ma znakomite parametry termoizolacyjne. Nadaje się do krycia dachów o spadku minimum 35°, jednak im bardziej stromy dach, tym poszycie trwalsze. Jego zaletą jest bardzo duża trwałość (osiągająca 60, a nawet - przy sprzyjających warunkach - 100 lat), znakomita izolacyjność cieplna (pokrycie o grubości 35 cm nie wymaga już dodatkowego ocieplenia). Na dachu pokrytym strzechą nie instaluje się rynien, w związku z czym poszycie powinno być wysunięte możliwie daleko. Z tym typem pokrycia wiążą się jednak dodatkowe obostrzenia prawne: budynek kryty trzciną musi stać w odległości co najmniej 24 m od innych zabudowań z pokryciami rozprzestrzeniającymi ogień i 15 m od budynków z dachami nierozprzestrzeniającymi ognia. Minimalna odległość domu pokrytego strzechą od granicy działki wynosi 12 m, a od granicy lasu - 24 m. Należy również pamiętać o dokładnym zaimpregnowaniu takiego pokrycia, co znacznie zwiększa jego odporność na ogień.

Pokrycie to wykonuje się z drewna sosnowego, modrzewiowego, świerkowego, jodłowego, osikowego lub dębowego. Drewno powinno być dobrej jakości, z minimalną liczbą sęków. Mogą być cięte - mają wtedy gładką powierzchnię, lub łupane - z nieregularną, chropowatą powierzchnią. Gont łupany - formowany zgodnie z naturalnym, warstwowym przebiegiem włókien drewna - jest trwalszy od gontu ciętego, jednak rzadko układa się z niego całe dachy, ponieważ jest to niezwykle pracochłonne. Pojedynczy element ma standardowo kształt klina o wymiarach 7-12 cm (szerokość), 50-70 cm (długość) i grubość 15-30 mm (grubsza krawędź). Istotnym elementem są również wpusty do łączenia poszczególnych gontów. Pokrycie tego typu można stosować nawet na dachach o bardzo skomplikowanym kształcie. Pamiętać należy, że naturalny kolor drewna, widoczny na dachu zaraz po ułożeniu, będzie z czasem szarzał (pod wpływem działania promieni słonecznych i opadów). Można temu zapobiec impregnując odpowiednio materiał przed jego ułożeniem.

To tradycyjne pokrycie staje się w ostatnich latach bardzo modne. Jest stosunkowo lekkie (20 kg/m2) i niedrogie, choć wymaga pracochłonnego (wióry przybijane są specjalnymi gwoździami do łat) i fachowego wykonania. Wytrzymuje do 40 lat. Wióry są strugane maszynowo (długość jednego elementu to ok. 35 cm, szerokość - do 10 cm) z drewna osikowego, które jest bardzo odporne na szkodniki. Mimo że drewno osikowe nie jest najlepszej jakości, to jednak na wióry nadaje się znakomicie - dawniej używano drewna sosnowego, ale było ono droższe i mniej wytrzymałe.

Z gotowych mas asfaltowo-kauczukowych i poliuretanowych można ułożyć powłokę lekką (do 7 kg/m2), stosunkowo trwałą (wytrzymuje ponad 15 lat), całkowicie wodoszczelną, elastyczną i pozbawioną jakichkolwiek połączeń. Pokrycie takie z reguły wzmacnia się wkładkami zbrojeniowymi. Stosowane jest najczęściej na dachach płaskich (kąt nachylenia do 7°), ale nadają się także do bardziej stromych. Masy wykorzystuje się także do konserwacji i napraw innych pokryć dachowych.

Łupek naturalny to pięciomilimetrowej grubości płytki uzyskiwane ze skały osadowej złożonej z wielu warstw minerałów - miki. Jest niepalny, trwały i odporny na działania atmosfery. Można go układać na dachach bardzo skomplikowanych, o wielu załamaniach i wystających elementach. Wykonanie pokrycia z łupka jest jednak bardzo trudne i nie wszyscy dekarze potrafią je wykonać dobrze.

Do tej pory płyty faliste kojarzą się ze szkodliwym azbestem, to jednak przeszłość. Obecnie produkowane płytki dachowe i płyty faliste nie zawierają już szkodliwego azbestu, wytwarza się je z cementu, wody, różnego rodzaju wypełniaczy i stabilizujących włókien celulozowych i polipropylowinylowych. Są to elementy trwałe, odporne na zmienne warunki atmosferyczne, promienie UV, wilgoć i mróz oraz bardzo łatwe w obróbce i montażu. Pokrycie to nadaje się praktycznie na każdy dach, płytki mogą imitować dachówkę lub łupek.

W miejscach, w których dach jest najbardziej narażony na przeciekanie, mocuje się obróbki blacharskie pokrycia dachowego. Wykonywane są, jak sama nazwa wskazuje, najczęściej z blachy, choć nie jest to jedyny wykorzystywany w tym celu materiał - dobiera się go do rodzaju pokrycia.

Podstawowe miejsca, w których wykonuje się obróbki blacharskie:

" kosze (zagłębienia na styku połaci);

" okap (dolna krawędź połaci);

" szczyt dachu;

" wokół elementów wystających ponad dach (kominy, wywietrzniki, okna dachowe itp.).

Obróbki blacharskie przygotowuje się w warsztacie lub bezpośrednio na budowie. Ich wykonanie musi być bardzo dokładne i jest przez to bardzo pracochłonne, większość elementów montuje się przed ułożeniem pokrycia.

Czasem zamiast obróbek blacharskich można zastosować inne metody zabezpieczenia dachu przed przeciekaniem - odpowiednio ukształtowane dachówki, elastyczne taśmy itp.