Materiały elewacyjne: Technologie wykończenia ścian zewnętrznych

Elewacja, której zadaniem jest ochrona ściany przed czynnikami zewnętrznymi, powinna być trwała, odporna na ewentualne uszkodzenia lub niszczące działanie warunków atmosferycznych, niekłopotliwa w utrzymaniu w czystości, niewymagająca częstych napraw czy odświeżania, pozwalająca zachować swój pierwotny wygląd. Zazwyczaj o wyborze materiału do wykończenia elewacji decydują również: cena, czas wykonania, sposób montażu i panujące warunki atmosferyczne.

Popularnym sposobem wykańczania elewacji jest pokrywanie ich tynkiem. Na ryku istnieją różne jego rodzaje, każdemu przyporządkowane są określone właściwości i przeznaczenie. Powinny cechować się odpornością na działanie czynników atmosferycznych i dobrze wiązać się z podłożem. Nie powinny więc pękać, rysować się, odbarwiać czy też odpadać od ściany.

Aby wykończona tynkiem elewacja przynosiła satysfakcję i nie sprawiała kłopotów w trakcie eksploatacji budynku, ważne jest zachowanie kilku zasad podczas jej wykonywania.

Od momentu postawienia ścian i pokrycia domu dachem powinno minąć kilka miesięcy (ok. pół roku), aby budynek mógł osiąść w gruncie. Wewnątrz domu powinny być zakończone wszelkie prace "mokre" - tynki wewnętrzne oraz betonowe podkłady wykonane i wyschnięte. Zagwarantuje to wykonywanej elewacji bezpieczeństwo przed zawilgoceniem od wewnątrz. Powinno też być gotowe (i działać) odwodnienie dachu (rynny i rury spustowe). Zakończone muszą być wszelkie prace instalacyjne na zewnątrz (podejmowane np. przy planowanym oświetleniu na zewnątrz budynku lub przy montażu czujników).

Tynk należy nakładać w odpowiednich warunkach pogodowych na dobrze przygotowane podłoże. Optymalna temperatura sprzyjająca pracom tynkarskim mieści się w przedziale 5-20°C. Nie sprzyjają pracom i spodziewanym jej efektom warunki takie jak mróz, opady deszczu, silny wiatr, duże nasłonecznienie. Brak wiatru, umiarkowane zachmurzenie i nasłonecznienie to warunki, których panowanie gwarantuje wykonanie elewacji trwałej i nie sprawiającej w przyszłości kłopotów. Najlepszym terminem prowadzenia prac tynkarskich jest wiosna lub jesień.

Wybór tynku powinien być zdeterminowany rodzajem technologii, w jakiej wybudowana jest ściana. W przypadku, gdy ściany domu są jednowarstwowe (np. z ceramiki lub betonu komórkowego) i nieocieplone, najlepiej zastosować tynki o dużej paroprzepuszczalności. Do wykonania elewacji na ścianach zbudowanych w technologiach tradycyjnych - z pustaków, a także na powierzchniach drewnianych i drewnopochodnych (po uprzednim zamocowaniu stalowej siatki) - używa się tynków cementowo-wapiennych.

Tynk podkładowy (obrzutka), który ma zwykle grubość 8-10 mm, powinien być nakładany w co najmniej dwóch warstwach metodą "mokre na mokre". Nigdy nie należy nakładać jednorazowo warstw grubszych niż 20 mm; jeśli ma być wykonany naprawdę gruby tynk, należy robić to warstwami, z zachowaniem przerw technologicznych i nadając każdej kolejno nałożonej warstwie odpowiednią szorstkość, np. przeciągając twardą szczotką po nie stwardniałym jeszcze tynku.

Tynk nie powinien być nigdy mocniejszy niż zaprawa użyta do murowania ścian. Przed nakładaniem tynku dekoracyjnego należy zachować przerwę technologiczną - 1 dzień na każdy 1 mm grubości warstwy tynku podkładowego (na przykład 10 dni dla tynku grubości 1 cm).

Jeśli ściana jest gładka i równa, wykonana np. z bloczków klejonych na cienkie spoiny (beton komórkowy, silikaty), wówczas nakłada się na nie tynki cienkowarstwowe. Są one również elementem systemów dociepleń z wełny mineralnej lub styropianu, stosowanych w przypadku ścian dwuwarstwowych.

Ściany trójwarstwowe, w których warstwę elewacyjną zbudowano z cegieł lub pustaków, wykańcza się tynkami tradycyjnymi lub cienkowarstwowymi. Jeśli natomiast jest z cegieł klinkierowych, licowych lub silikatowych - nie wykańcza się ich, a jedynie starannie spoinuje.

(cementowo-wapienne) dobrze chronią przed niekorzystnym działaniem czynników atmosferycznych, ponieważ są grube i ciężkie, poprawiają też izolację akustyczną. Można je przygotować samodzielnie na budowie, mieszając odpowiednie składniki. To metoda najtańsza, ale też i bardzo pracochłonna - najczęściej układa się aż trzy warstwy (obrzutkę, narzut i wykańczającą gładź). Tynki tradycyjne są trudne do układania, a ponieważ są białe, stosunkowo szybko się brudzą. Jeśli chce się uzyskać inny kolor elewacji, trzeba ją pomalować farbą do ścian zewnętrznych. Można też skorzystać z gotowych mas oferowanych przez wielu producentów - takie tynki są łatwiejsze do przygotowania i nakładania, a ponadto są dostępne w wielu kolorach.

to gotowe mieszanki mające bogatszą kolorystykę i większą różnorodność faktur niż tynki tradycyjne, od których są znacznie droższe, ale znacznie łatwiejsze do układania (tylko jedna warstwa). Stosuje się je przede wszystkim na ścianach dwuwarstwowych z zewnętrzną warstwą ocieplenia z wełny mineralnej lub styropianu do tynkowania ścian domów ocieplonych metodą lekką mokrą. Ponieważ układa się je łatwo i szybko, posiadają niepodważalne walory estetyczne, stosuje się je także jako alternatywę dla tradycyjnego tynkowania ścian. Nadają się na ściany budowane z bloczków klejonych na cienkie spoiny (z betonu komórkowego i silikatów), a także na podłoża gładkie, które trudno byłoby pokryć tynkiem tradycyjnym. W zależności od użytego spoiwa dzielą się na: mineralne, akrylowe, silikonowe, silikatowe.

przy odpowiednim doborze składników są odporne na wpływy atmosferyczne i wodę, mają też dobrą paroprzepuszczalność. Są najtańszymi spośród tynków cienkowarstwowych. Dostępne w kolorze białym (do malowania) oraz w ponad stu jasnych kolorach. Stosuje się je na tradycyjnych podkładach tynkarskich i w systemach ocieplenia metodą lekką mokrą z użyciem wełny mineralnej. Wykorzystywane są także jako zewnętrzna warstwa tynków tradycyjnych. Najlepiej sprawdzają się na terenach o niewielkim zanieczyszczeniu powietrza. Są bardzo trwałe, a z upływem czasu zawarte w nich spoiwo twardnieje i poprawia właściwości pokrycia.

(żywiczne) są odporne na wpływy atmosferyczne, za to mają niską paroprzepuszczalność. Występują w wielu kolorach (najtańsze są białe). Przeznaczone są do stosowania na surowych ścianach i w systemach ocieplenia metodą lekką mokrą z użyciem styropianu. Warto wiedzieć, że tynki i farby akrylowe ulegają procesom starzenia szybciej niż tynki mineralne, oraz że jeżeli naprawa zostanie wykonana tynkiem akrylowym nawet z tej samej partii, co wcześniej zastosowany, jej miejsce będzie się zawsze różnić odcieniem od reszty - należy więc albo pomalować całą ścianę, albo jeszcze raz ją otynkować.

dłużej niż inne tynki zachowują pierwotną barwę, są elastyczne, odporne na wpływ czynników atmosferycznych, mają wysoką paroprzepuszczalność. Są jednak dość drogie. Polecane do ścian, które wymagają dobrego "oddychania" i do elewacji o intensywnych kolorach. Nie płowieją.

(krzemianowe) - posiadają właściwości podobne do silikonowych; są jednak mniej elastyczne i znacznie tańsze. Dostępne zazwyczaj w pastelowych kolorach. Stosuje się je w systemach ocieplenia metodą lekką mokrą. Z powodzeniem mogą być używane do wykańczania elewacji nawet w miejscach charakteryzujących się dużym zanieczyszczeniem powietrza. Powinno się je nakładać - podobnie jak tynki mineralne - w warunkach stałej wilgotności powietrza, którą wykluczają długotrwałe opady deszczu oraz zamglenia. Ściany natomiast, na których będą prowadzone prace tynkarskie, powinny być starannie oczyszczone, wyrównane i nawilżone.

Wykończeniem powierzchni ścian zewnętrznych tyleż efektownym, co stosunkowo łatwym do wykonania jest zastosowanie okładzin elewacyjnych. Stosuje się je bądź na całość ścian, bądź też tylko na cokoły. Można również za ich pomocą wykonać jedynie obramowanie drzwi lub okien, albo zastosować je w innej jeszcze funkcji dekoracyjnej.

Znanym i stosowanym w budownictwie od tysięcy lat materiałem jest ceramika. Zalety właściwe ceramice tradycyjnej dotyczą również cegieł elewacyjnych. Są one odporne na niekorzystne działanie czynników mechanicznych, chemicznych i atmosferycznych oraz pleśni. Są niepalne, trudno nasiąkliwe, odporne na zabrudzenia. Elewacja wykonana z cegieł posiada wszelkie walory estetyczne, wygląda szlachetnie, jest trwała i nie wymaga konserwacji. Cechy te równoważą dość wysoką cenę, jaka wiąże się ich wyborem jako materiału do wykończenia elewacji.

Ponieważ cegły elewacyjne stosuje się na ściany warstwowe, pełnią one jednocześnie funkcję ściany zewnętrznej i dodatkowo zwiększają termoizolacyjność ścian. Aby ściana zachowywała izolacyjność cieplną, stosuje się styropian lub wełnę mineralną. W przypadku zastosowania styropianu ściana z cegieł elewacyjnych może przylegać bezpośrednio do niego. Przy zastosowaniu jako izolacji wełny mineralnej zaleca się zachować pomiędzy obiema warstwami tzw. pustkę powietrzną, która stanowić będzie wentylację. Zostawia się wówczas u góry i u dołu ściany elewacyjnej niewypełnione spoiny, przez które ściana jest wentylowana.

Istnieją dwa rodzaje cegieł elewacyjnych: klinkier i licówka. Wyroby klinkierowe uzyskuje się poprzez spiekanie gliny z różnymi dodatkami w temperaturze wyższej, niż przy wypalaniu zwykłej ceramiki. Klinkier ma spieczone wszystkie powierzchnie, może być pełny lub drążony; jest odporny na uderzenia i działanie mrozu. Jego barwa zależy od składu użytego surowca zastosowanej technologii. Licówka natomiast ma spieczone tylko dwie powierzchnie (elewacyjne), jest bardziej nasiąkliwa niż klinkier, bo w odróżnieniu od niego nie posiada warstwy glazury. Klinkier należy układać na zaprawie cementowej bez dodatku wapnia, który może powodować występowanie wykwitów soli i zacieków.

Cegły elewacyjne dostępne są w kolorach: czerwonym, brązowym, piaskowym, białym i innych, otrzymywanych przez barwienie widocznych powierzchni cegły. Ze względu na skład klinkieru w różnych partiach materiału mogą występować różnice kolorystyczne. Dlatego w czasie murowania warto mieszać cegły z różnych palet. Powierzchnia cegieł może być tradycyjna, szkliwiona lub matowa, o fakturze gładkiej, ryflowanej lub piaskowanej.

Do wykonywania naroży, gzymsów lub skomplikowanych detali architektonicznych używa się specjalnie produkowanych kształtek, których właściwości nie odbiegają od parametrów posiadanych przez cegły.

Przy wyborze cegieł należy kierować się nie tylko ich ceną, ale też parametrami technicznymi cegieł, posiadanymi przez nie atestami i oferowanym doradztwem.

Do okładania gotowych ścian budynków wykorzystywane są płytki elewacyjne. Płytki takie powinny charakteryzować się odpornością na działanie czynników atmosferycznych, małą nasiąkliwością; powinny też być trwałe i elastyczne. Istnieją płytki klinkierowe, gresowe, kamienne (z kamienia naturalnego lub sztucznego) oraz syntetyczne, podobne do klinkieru. Grubość płytek mieści się w przedziale od 8 do 17 mm. Dostępne są w szerokiej gamie kolorów i kształtów. Za sprawą ich niewielkich rozmiarów ułożenie z nich elewacji jest czynnością pracochłonną. Łatwo dają utrzymać się w czystości dzięki oferowanym przez producentów środkom.

Inną jeszcze grupę okładzin stanowią tzw. suche elewacje. Terminem tym określa się technologię, w której na elewacji mocowany jest stalowy, aluminiowy albo drewniany ruszt - często wypełniony materiałem izolacyjnym - na którym układana jest okładzina. Taką metodę cechuje szybkość i łatwość montażu, możliwość stosowania jej niezależnie od panujących warunków atmosferycznych oraz różnorodność materiału elewacyjnego. W razie konieczności przeprowadzenia napraw możliwa jest wymiana pojedynczych elementów. Główną wadą tego rodzaju technologii jest tworzenie się mostków termicznych w miejscach połączeń rusztu ze ścianą.

Ceny są zróżnicowane, zależą od systemu i wybranego materiału wykończeniowego. Jako materiał elewacyjny stosowane są stalowe, aluminiowe lub winylowe panele (siding), deski, powlekana blacha falista, panele drewniane, szkło hartowane, płytki celulozowo-cementowe, płytki kamienne, płytki ceramiczne oraz płyty (również faliste) z kamienia i włókna szklanego.

Elewacje z desek drewnianych lub gontów, choć należą do najstarszych znanych metod ochrony ścian zewnętrznych, dziś nie cieszą się dużą popularnością wśród inwestorów ze względu na ich wysoką cenę, a także większą dostępność i trwałość innych systemów elewacyjnych oferowanych w kompletnych zestawach wykończeniowych i montażowych. Elewacje zwane również oblicówkami drewnianymi zwykle stosowane są do wykańczania małych budynków rekreacyjnych w charakterze wierzchniej warstwy ocieplenia ścian, w budownictwie jednorodzinnym murowanym można je natomiast spotkać tylko na fragmentach elewacji - np. w szczytach poddasza, lukarnach, loggiach, podbitkach.

Okładziny zewnętrzne wykonywane są też z płyt z kamienia naturalnego oraz sztucznego. Płyty elewacyjne oferowane są w różnorodnych kształtach i grubościach, dostosowanych do wytrzymałości podłoża i materiału oraz sposobu mocowania. W przypadku kamienia naturalnego najczęściej wykorzystywanym jest piaskowiec, niektóre odmiany wapieni, granit i sjenit. Parametry tego materiału różnią się od siebie w zależności od rodzaju i pochodzenia kamienia oraz sposobu obróbki jego powierzchni. Najbardziej odporne są skały magmowe (granit i sjenit), najmniej, szczególnie na działanie czynników chemicznych, wapienie.

Okładzina kamienna mocowana jest za pomocą kotew, rusztu lub kleju bezpośrednio do ściany bądź też za pośrednictwem elementów przenoszących ciężar na konstrukcję nośną. Kamień sztuczny produkowany jest z kruszywa naturalnego oraz cementu z dodatkiem barwników. Może imitować różne rodzaje kamienia naturalnego. Do podłoża mocowany jest najczęściej za pomocą zaprawy klejowej.

Do malowania ścian zewnętrznych potrzebne są odpowiednie farby, specjalnie przeznaczone do tego celu. Największym powodzeniem cieszą się farby organiczne, czyli silikonowe, akrylowe i silikonowo-akrylowe. Znacznie rzadziej stosowane są farby krzemianowe i wapienne.

Farby silikonowe pozwalają na utrzymanie czystości ściany przez długi czas (niektóre powłoki tego typu mają nawet właściwości samoczyszczące - woda deszczowa spłukuje z nich brud). Stosuje się je na podłoża mineralne (tynki cementowo-wapienne, ewentualnie cementowe i wapienne), beton, cegłę, płyty włóknowo-cementowe. Można je nakładać na niemal dowolnego rodzaju starą farbę, o ile dobrze się trzyma podłoża.

Farby silikonowe stosuje się wraz ze środkami gruntującymi, które zwiększają przyczepność powłoki do podłoża oraz chronią podłoże przed wilgocią)

Farby akrylowe charakteryzują się bardzo dobrą przyczepnością do podłoża. W związku z ich niską paroprzepuszczalnością używa się ich głównie do zabezpieczania powierzchni betonowych i płyt włóknowo-cementowych. Nie nadają się natomiast na tynki mineralne. Podobnie jak farby silikonowe mogą być używane do pokrywania powierzchni malowanych wcześniej innymi farbami.

Jako środków gruntujących używa się preparatów silikonowych stanowiących dodatkowe zabezpieczenie przed wilgocią.

Farb krzemianowych nie można używać do malowania powierzchni pokrytych wcześniej farbami organicznymi - mogą być używane jedynie do nakładania na stare farby nieorganiczne. Malowanie takimi farbami jest bardzo trudne i wymaga wprawy, dlatego należy do tej pracy wynająć fachowca.

W farbach wapiennych spoiwem jest wapno gaszone, które twardnieje w trakcie reakcji z dwutlenkiem węgla. Stosowane są bardzo rzadko, jednak w przypadku tynków mających wartość historyczną są to jedyne farby, jakich można użyć.